Ачыкъ дерс ЭТИМ СЫФАТ

Муниципальное казённое общеобразовательное учреждение
«Лицей №1 г.Усть-Джегуты им. А.М.Тебуева»



КЪАРАЧАЙ ТИЛДЕН
7-чи классда
«ЭТИМСЫФАТ»
деген темагъа оюн халда бардырылгъан ачыкъ дерсни планы




Хазырлагъанды: устаз къарачай тил бла литературадан Хосуланы Н.М.
2015дж
ОЮН ХАЛДА БАРДЫРЫЛГЪАН АЧЫКЪ ДЕРС
7 КЛАСС
Дерсни темасы. Этимсыфат. Этим.
Дерсни мураты: ётген класслада этимсыфат бла этимни юслеринден билгенлерин тинтиу, окъуучуланы бирлешиб ишлерге кёллендириу, бир бирге болуша билгенлерине эс буруу.
Дерсге керекли затла: карточкала, таблицала, журналла.
Дерсни барыуу:
I. Сабийлени эслерин дерсге буруу:
1. Саламлашыу.
2. Дерсге хазырланыу.
II. Класс эки къауумгъа юлешинеди. Хар къауум да капитанларын айырады. Къауумланы атлары «Морфология» бла «Синтаксисди». Жюриге беш адамны сайлайдыла.
III. Устаз дерсни бла окъуучуланы шагъырей этеди. Ызы бла къауумланы капитанларына сез береди, ала кеслерини «атларыны» юслеринден айтадыла: «Мен синтаксисме, тилни грамматикасыны баш кесегиме. Менде тилде сезлени бир бирге къалай джалгъаннганларына, сез тутушлагъа бла айтымлагъа, аланы тюрлюлерине къаралады».
Бир капитан да кесини «атыны» юсюнден айтады: «Мен морфологияма, грамматиканы бир белюмюме. Менде сезлени грамматика шартлары окъуладыла, сезлени къаллай магъаналары болгъанлары, ол магъанала къалай къуралгъанлары тинтиледи».
Сохтала устаз алгъадан хазырлагъан соруулагъа кезюу-кезюу джууаб бередиле, буюрулгъан ишлени тамамлайдыла.
IV. Сохталаны кеслери алларына ишлерге джумуш бериледи.
1. Айтымланы джазыгъыз, джетишмеген харифлени, эм тыйгъыч белгилени салыгъыз:
Эшикни ачыб мен арбазгъа чыкъ…ым. Юйге къайта джау…н джауа эди. Минги таугъа чыгъарыкъ альп…нистле Нальчикге джыйылгъандыла. Сабий ойнай тургъанлай тегере…ине къарады.
2. Адамны халын, сыфатын, джюрек джарсыуларын кёргюзтюрге къайсы этимсыфатла болушадыла? Юлгюле келтиригиз.
3. Эки къауум да теориядан джумуш аладыла:
а) Этимсыфат деб неге айтадыла?
б) Этим деб неге айтадыла?
Жюри сохталаны кеслери алларына дефтерлеринде тамамлагъан ишлерине къарайды, джууабларына багъа береди.
V. Капитанланы араларында эришиу. 1-чи к а р т о ч к а
а) Берилген этимсыфатла бла сез тутушла къурагъыз: озгъан, джырлаучу, джазгъан.
б) Точкаланы орунларына керекли сезлени салыгъыз:
Этимсыфат … энчи формасыды, айтымда этимсыфат … болуб келеди.
2-чи к а р т о ч к а
а) этимсыфатла бла сез тутушла къурагъыз: юйленнген, келген, джаратхан.
б) Точкаланы орунларына керекли сезлени салыгъыз:
Этим … деген соруулагъа джууаб этеди. Этим … бла … ышанларын бирге тутады. Айтымда этим … болуб джюрюйдю.
Таблица бла ишлеу:
Капитанла къангада таблицаны энине хар харифге да ючюшер этим джазадыла. Алагъа бирси окъуучула да болушадыла. Капитанладан къайсы алгъа джазыб бошаса да, ол хорлагъаннга саналады.
Э Т И М Дерсни бегите, устаз окъуучула текстде этимни эм этимсыфатланы таба эм айыра билиулерине эс бурургъа керекди. Устаз окъуучулагъа быллай иш береди:
Текстде этимлени табыгъыз, керек джерде тыйгъыч белгилерин салыгъыз.
ДЖУРЧУКЪ
Мукай шкогун инбашындан алыб бираз солуду. Сора таш башына миниб кёзюлдюреуюк бла таулагъа къарады. Узакъда суусабларын къандырыб ёрге чыгъыб баргъан джугъутур сюрюуню эследи. Мукай Акъкъуйрукъну ийиб ызындан тебиреди. Бир кесекден итчигини юргенин эшитиб ызындан барды. Ыранчыкъда джаланыб да башламагъан ёрге сюелирге кюреше тургъан кийик улакъчыкъны кердю. Аны джанлыгъа къоймайым деб юйюне алыб келди. Ол шышагъа сют къуюб улакъчыкъгъа эмизик бла ичирди.
VI. Юй иш. Этимни къайтарыргъа, 46-47-чи параграфланы окъургъа солугъан деген этмсыфатны морфология джаны бла айырыргъа.