Санау ж?йелері б?лімін ?орытындылау

МаSCыстау облысы,Бейнеу ауданы
Бейнеу гуманитарлыK-экономикалыK колледжі
Информатика п‰ні мaCалімі
Аюпова Назым

СабаKтыS таKырыбы: Санау ж_йелері б™лімін Kорытындылау
СабаKтыS маKсаты:
Білімділік: «Санау ж_йелері» тарауы бойынша алCан
білімдерін тереSдету, есептер шыCарту
арKылы бір ж_йеге келтіру.
ДамытушылыK: «ЭкономикалыK aCымдар» арKылы
нарыK талабына сай білімдерін жетілдіру.
Т‰рбиелігі: ОKушыларCа экономикалыK т‰рбие беру
арKылы ізденгіштікке баулу, саналы т_рде
Kатынас жасай білуге баулу.
СабаKтыS к™рнекілігі: Тест тапсырмасы,есеп карточкалары,
слайдтар, экономикаллыK терминдер.
СабаKтын ‰дісі: ТоптыK ж_йеде оKыту ‰дістемесі, с™здік,
жаттыCу.
СабаKтыS типы: Аралас сабаK.
СабаKтыS т_рі: Jайталау
СабаKтыS барысы:
1.`йымдастыру
С‰лемдесу, т_гендеу.
Студенттерді біріктіріп Акционерлік KоCам -ретінде белгілеп ат Kойып аламын
2. ^й тапсырмасын сaрау
Менеджмент-™ндірісті басKару, басKарудыS тиімді принциптерін, ‰дістерін , Kaралдарын меSгеру
Санау ж_йесінен ™ткенді еске т_сіріп мына сaраKтарCажауап берелік
1.Санау ж_йесі дегеніміз не?
2.Санау ж_йелері неше топKа б™лінеді?
3.ПозициялыK емес санау ж_йесі
4.ПозициялыK санау ж_йесі
5.Санау ж_йесініS негізі
6.СанныS разряды
7. ОндыK санау ж_йесі
8.Екілік санау ж_йесі
9.Сегіздік санау ж_йесі
10.ОналтылыK санау ж_йесі
11.Сандарды бір санау ж_йесінен басKа санау ж_йесіне ауыстыру
12.ОндыK сандарды сегіздік санау ж_йесіне ауыстыру
13.ОндыK сандарды он алтылыK санау ж_йесіне ауыстыру
14.Екілік сандармен орындалатын арифметикалыK амалдар
1.Сандарды цифр деп аталатын арнайы символдардыS к™мегін бейнелеу KабылданCан.
Сандарды атау ж‰не жазу ережелері мен ‰дістерініS жиынтыCын – санау ж_йесі деп атайды.
2.Санау ж_йелері неше топKа б™лінеді?
Санау ж_йелері екі топKа б™лінеді:позициялыK ж‰не позициялыK емес.
3.ПозициялыK емес санау ж_йесі
ПозициялыK емес санау ж_йесіде санныS ‰рбір цифрыныS м‰ні оныS алатын орнына байланысты емес. Мaндай санау ж_йесініS мысалы ретінде римдік ж_йені алуCа болады.
4.ПозициялыK санау ж_йесі
ПозициалыK санау ж_йесінде цифырдыS м‰ні оныS орнына(позициасына)т‰уелді. Кез келген позициалыK санау ж_йесі ™зініS негізімен сипатталады.
5.Санау ж_йесініS негізі
ПозициалыK санау ж_йесініS негізгі деп онда Kолданылатын цифырлар санын айтады.
6.СанныS разряды
СанныS цифрына б™лінетін позицияны разряд деп атайды.
Ж_йеніS негізі ретінде екі,_ш,т™рт,т.с.с-кез келген натурал санды алуCа болады.
Негізі q санау ж_йелерініS ‰рKайсысында сандардыS жазылуы
a n-1 qn-1 + a n-2 qn-2 +... + a1 q1 + a0 q0 + a-1 q-1 +. . . + a-m q-m
™рнегініS KысKартылCан жазылуын білдіреді,мaнда a i -cанау ж_йесініS цифырлары, n мен m –с‰йкес б_тін ж‰не б™лшек разрядтардыS саны.
7. ОндыK санау ж_йесі
«ОндыK» аты бaл ж_йеніS негізі он екендігін білдіреді. Бaл ж_йеде сандарды жазу _шін он цифр Kолданылады – 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9.
Адамдар ондыK ж_йені ыSCайлы к™реді, шамасы, олар сонауды алCашKыда саусаKпен санап _йренгендіктерден болар. БіраK адамдар ондыK санау ж_йесін ‰рKашан ж‰не барлыK жерде Kолданбайды. Мысалы,Jытайда aзаK уаKыт бойы бестік санау ж_йесін KолданCан .
ОндыK ж_йе пазициялыK болып табылады, ™йткені ондыK санныS жазылуында цифрдыS м‰ні оныS позициясына немесе сандаCы орнына байланысты.
Егер ондыK сан б™лшек болса, онда ол да Kосынды т_рінде жазылады.Онда б™лшек б™ліктіS ‰рбір цифры _шін негіздіS д‰реже к™рсеткіші теріс ж‰не б™лшек б™ліктіS _лкен цифры _шін – 1-ге, б™лшек б™ліктіS келесі цифры _шін – 2-ге теS ж‰не т.с.с. болады.
8.Екілік санау ж_йесі
Компьютерде ‰детте ондыK емес, позициялыK, яCни негізі «2», екілік санау ж_йесі Kолданылады. Екілік ж_йесінде кез келген сан 0 мен 1 цифрларыныS к™мегімен жазылады да, екілік сан деп аталады. Екілік санды ондыK саннан ажырату _шін, екілік санныS жазбасыныS индексіне екілік санау ж_йесініS белгісі тіркеледі.
Екілік санныS ‰рбір разрядын (цифрын) бит деп атайды.
Ауыстыру ережесі.Санды екілік ж_йеден ондыK санау ж_йесіне ауыстыру _шін, екілік коэффициент – цифрлармен екініS Kосындысы т_рінде жазып, осы Kосындыны табу керек.
9.Сегіздік санау ж_йесі
Сегіздік санау ж_йесінде, яCни негізі «8» санау ж_йесінде сандар сегіз цифрдыS к™мегімен к™рсетіледі:1,2,3,4,5,6,7. мысалы: 3678 3*82+6*81 +7*80= 23910 екенін аламыз, яCни 367сегіздік ж‰не 239 ондыK санына с‰йкес.
10.ОналтылыK санау ж_йесі
Екілік сандарды жазуды KысKарту _шін негізі 16 санау ж_йесін Kолданады.Бaл ж_йені он алтылыK деп атайды. Он алтылыK позициалыK санау ж_йесінде санды жазу _шін ондыK санау ж_йесініS цифрлары 1,2,3,4,5,6,7,8,9ж‰не жетпейтін алты цифрды белгілеу _шін 10,11,12,13,14 ж‰не 15 ондыK сандарыныS м‰ніне с‰йкес латын алфавитініS алCашKы _лкен ‰ріптері: A,B,C, D, E,F Kолданылады
11.Сандарды бір санау ж_йесінен басKа санау ж_йесіне ауыстыру
Сандарды бір санау ж_йесінен басKа санау ауыстыру Kажеттілігі жиі кездеседі.
ОндыK сандарды екілік санау ж_йесіне ауыстыру
Ауыстыру ережесі.Б_тін оSондыK санды екілік санау ж_йесіне ауыстыру _шін осы санды екіге б™лу керек.АлынCан б™ліндіні Kайтадан екіге б™ліп ж‰не т.с.с., алынCан б™ліндіні екіден кіші болCанша б™ле беру керек.Н‰тижесіне соSCы б™лінді ж‰не соSCысынан бастап барлыK
KалдыKтарды бір жолCа теріп жазу керек.
12.ОндыK сандарды сегіздік санау ж_йесіне ауыстыру
Сандарды ондыK ж_йеден сегіздік ж_йеге ауыстыру _шін екілік ж_йеге ауыстыру ‰дісін KолдануCа болады.
Т_рлендіретін санды ондыK ж_йеніS ережесі бойынша,7- ден аспайтын KалдыCын еске саKтай отырып,8- ге б™леді.
13.ОндыK сандарды он алтылыK санау ж_йесіне ауыстыру
ОндыK сандарды он алтлыK ж_йеге жоCарыдаCыCа aKсас ауыстырады. АйырмашылыCы-берілген сан 8-діS орнына 16-Cа б™лінеді.
14.Екілік сандармен орындалатын арифметикалыK амалдар
Екілік санау ж_йесінде арифметикалыK амалдар ондыK ж_йедегі ережелер бойынша орындалады,айырмашылыCы- санау ж_йесініS негізі екіге теS ж‰не тек екі цифр Cана пайдаланылады
Jосу 0+ 0= 0 0 + 1=1
1+ 0= 1 1 + 1=10 -бір к™рші _лкен разрядKа тасымалданады
Jосу- екілік арифметикадаCы маSызды операция. Компьютерде екілік сандармен орындалатын басKа _ш арифметикалыK операциа- азайту,к™бейту,б™лу ‰детте KосудыS к™мегімен орындалады.
Азайту Екілік сандарды азайту кезінде мыналарды еске саKтау керек.
0 -0=0
1-0=1
0-1=1-к™рші разрядтан бірді KарызCа аламыз
1-1=0
К™бейту Екілік сандарды к™бейткенде мыналарды еске саKтау керек.
0*0=0
1*0=0
0*1=0
1*1=1
Б™лу Екілік санау ж_йесінде б™лу –ондыK ж_йедегі (бaрыштап) сатылап б™лу сияKты орындалады. Екілік ж_йеде б™лу мейілінше оSай орындалады, ™йткені б™ліндініS кезекті цифры тек н™л немесе бірлік Kана болады.
3 Дивидент- бaл АJ-ныS пайдасы есебінен ‰рбір акция _шін акционерлерге aдайы б™лінетін кіріс
Бaл б™лімде сандыK есептер беріледі.
1) Т™мендегі сандарды санныS негіз д‰режелерініS Kосындысы т_рінде жазыSдар
А) 1001,0112 €) 1,100012 Б)0,001012 В)1000,0001
2) Келесі сандарды екілік санау ж_йесінен ондыK санау ж_йесіне аударыSдар
А) 101002 €) 1101012 Б) 111012 В) 100012

4. Маркетинг- бaл халыKты еSбекпен Kамту тауар ™ндіруші мен тaтынушы арасындаCы _йлесімділік.
сондыKтан карточкалар таратылады

5. ИнвестициялыK байланыс- ™з KоCамдарын сырттан Kаржыландыру.
Тест тапсырмалары
6. Дотация-бaл мемлекеттік ж‰рдемаKы.
Мен сендердіS жинаCан KаржыларыS аздау болды деп ойлап таCы есептер беремін. Jосымша есептер.
1) ОндыK сандарды сегіздік санау ж_йесіне ауыстырыSдар
А) 322 €) 150 Б) 428 В) 88
2) ОндыK сандарды оналтылыK санау ж_йесіне ауыстырыSдар
А) 181 €) 891 Б) 125 В) 229
7. JаржылыK есеп.
1.Сандарды KосыSдар , содан кейін ,н‰тижелерін тексеріSдер
А) 10111012 мен 11101112 Б)10110012 мен 1001112
€) 1011112 мен 11112 В) 11110112 мен 1110002

2. Сандарды азайтыSдар , содан кейін ,н‰тижелерін тексеріSдер
А) 10111012 мен 1110112 Б)10110012 мен 1001112
€) 1011112 мен 11112 В) 11110112 мен 1110002

8. Маркетинг- бaл халыKты еSбекпен Kамту тауар ™ндіруші мен тaтынушы арасындаCы _йлесімділік.
^й тапсырмасын Kорытындылау маKсатында «АKпараттыK диктант» таратамын.

АKпараттыK диктант

Санау ж_йелері туралы т_сінік

Сандарды ..... деп аталатын арнайы символдардыS к™мегін бейнелеу KабылданCан.
Сандарды атау ж‰не жазу ережелері мен ‰дістерініS жиынтыCын – ..... ....... деп атайды.
Санау ж_йелері екі топKа б™лінеді: ...... ж‰не ......... ...... .
....... ....... санау ж_йесіде санныS ‰рбір цифрыныS м‰ні оныS алатын орнына байланысты емес. Мaндай санау ж_йесініS мысалы ретінде римдік ж_йені алуCа болады.Бaл ж_йеде жазылCан XXX санында Х цифры кез келген пазицияда 10-ды (онды) білдіреді.

...... санау ж_йесінде цифырдыS м‰ні оныS орнына(позициасына)т‰уелді. Мысалы,545,5санындаCы бірінші тaрCан 5 ж_здікті,екінші-5 бірлікті,ал _шінші-бірліктіS5 ондыK _лесін білдіреді.
Кез келген ..... санау ж_йесі ™зініS негізімен сипатталады.
ПозициалыK санау ж_йесініS ....... деп онда Kолданылатын цифрлар санын айтады.
СанныS цифрына б™лінетін пазицияны ..... деп атайды.
Ж_йеніS негізі ретінде екі,_ш,т™рт,т.с.с-кез келген ...... ...... алуCа болады.
Демек,позициалыK ж_йеніS сансыз к™п болуы м_мкін: екілік,_штік,т™рттік,т.с.с.
Негізі q санау ж_йелерініS ‰рKайсысында сандардыS жазылуы

a n-1 qn-1 + a n-2 qn-2 +... + a1 q1 + a0 q0 + a-1 q-1 +. . . + a-m q-m
™рнегініS KысKартылCан жазылуын білдіреді,мaнда a i –cанау ж_йесініS цифырлары, ... мен .... –с‰йкес б_тін ж‰не б™лшек разрядтардыS саны.
АKпараттыK диктант

ОндыK санау ж_йесі. «ОндыK» аты бaл ж_йеніS негізі ..... екендігін білдіреді. Бaл ж_йеде сандарды жазу _шін он цифр Kолданылады – 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9. ОндыK ж_йе ................ болып табылады, ™йткені ондыK санныS жазылуында цифрдыS м‰ні оныS позициясына немесе сандаCы орнына байланысты.
Компьютерде ‰детте ондыK емес, позициялыK, яCни негізі «2», ...... ........ ........ Kолданылады. Екілік ж_йесінде кез келген сан 0 мен 1 цифрларыныS к™мегімен жазылады да, ....... ... .... аталады. Екілік санды ондыK саннан ажырату _шін, екілік санныS жазбасыныS индексіне екілік санау ж_йесініS белгісі тіркеледі.
Сегіздік санау ж_йесінде, яCни негізі .... санау ж_йесінде сандар сегіз цифрдыS к™мегімен к™рсетіледі:1,2,3,4,5,6,7.
Екілік сандарды жазуды KысKарту _шін негізі 16 санау ж_йесін Kолданады.Бaл ж_йені ... ..... деп атайды. Он алтылыK ......... санау ж_йесінде санды жазу _шін ........ санау ж_йесініS цифрлары 1,2,3,4,5,6,7,8,9 ж‰не жетпейтін алты цифрды белгілеу _шін 10,11,12,13,14 ж‰не 15 ондыK сандарыныS м‰ніне с‰йкес латын алфавитініS алCашKы _лкен ‰ріптері: ... , ..., ... , ... , ... , ... Kолданылады. Сонымен,ондыK ж_йеніS барлыK цифрлары ж‰не бaдан басKа алты латын ‰рпі он алтылыK санау ж_йесініS «цифрлары» болып табылады.

9. JаржылыK есеп. СандыK есептер
1.Сандарды KосыSдар , содан кейін ,н‰тижелерін тексеріSдер
А) 10111012 мен 1012 Б)10110012 мен 10012
€) 1011112 мен 1112 В) 11110112 мен 1002
2)Келесі сандарды ондыK санау ж_йесінен екілік санау ж_йесіне аударып б™луді орындаSдар, н‰тижесін тексеріSдер
А) 15-ті 5-ке €)48-ді 8-ге Б) 66-ны 6-Cа В) 81-ді 9-Cа

10. ЖаSа міндеттер. ^йге тапсырма беру.
Келесі сандарды ондыK санау ж_йесінен екілік санау ж_йесіне аударып б™луді орындаSдар, н‰тижесін тексеріSдер
1. 357 –ні 7-ге
2. 570-ті 30-Cа
3. 360-ты 12-ге
4. 125-ті 5-ке

11. БаCалау.
12. СабаKты аяKтау.





















ТЕСТ С`РАJТАРЫ
1-нaсKа
Санау ж_йесі Kандай топтарCа б™лінеді?
А) СандыK ,м‰тіндік Б) ДыбыстыK, бейнелік
В) ПозициялыK ж‰не позициялыK емес

Екілік санау ж_йесін пайдалануды еS алCаш aсынCан Cалым.
А) Блез Паскаль Б) Чарльз Бэббидж
В) Готфрид Вильгелм Лейбниц

1011 екілік саны ондыK санау ж_йесінде неге теS?
А) 8 Б) 9 В) 10 Г) 11

16242 ондыK ж_йедегі сан сегіздік ж_йеде неге теS?
А) 2557 Б) 16242 В) 9234 Г) 37562

111011-101010 екілік сандарыныS айырмасын тап
А) 010001 Б) 010110 В) 110010 Г) 01110

ОндыK ж_йедегі 37562 саны оналтылыK ж_йеде неге теS?
А) F5E7 Б) 92ВА В) D4C7 C) 6E1B

ОндыK санау ж_йесіндегі 1000 саны екілік ж_йеде табыSдар
А) 500 Б) 1010110 В) 1000 Г) 1111101000

640 сегіздік ж_йедегі санды ондыK ж_йеде табыS.
А) 416 Б) 80 В) 640 Г) 320

6D3F оналтылыK саны ондыK ж_йеде неге теS?
А) 6527 Б) 27967 В) 682 Г) 4721

2379 саны римдік санау ж_йесінде Kалай жазылады?
А) МСССХХХХХХХІХ Б) ММССL XXIX
B) MMCCCLXXIX Г) МССХХІХ

ТЕСТ С`РАJТАРЫ
2-нaсKа
1. Санау ж_йесініS негізін Kалай т_сінесіS?
А)4битта орналасKанеS _лкен сандар жиыны.
Б)сандарды жазуда пайдаланатын ‰ріптер саны.
В)санау ж_йелерінде пайдаланатын цифрлар саны.
Г)санау ж_йелерінде сандарды Kaру ережелері

2.Бит деп нені атайды?
А)Екілік санныS ‰рбір разрядын
Б)сандарды жазуда пайдаланатын ‰ріптер саны.
В)санау ж_йелерінде пайдаланатын цифрлар саны.
Г)санау ж_йелерінде сандарды Kaру ережелері

3. 1101 екілік саны ондыK санау ж_йесінде неге теS?
А) 8 Б) 13 В) 10 Г) 11
4. 5349 ондыK ж_йедегі сан сегіздік ж_йеде неге теS?
А) 2557 Б) 16242 В) 9234 Г) 12345
5. 111011+101010 екілік сандарыныS Kосындысын тап
А) 1100101 Б) 010110 В) 110010 Г) 01110

6. ОндыK ж_йедегі 16448 саны оналтылыK ж_йеде неге теS?
А) F5E7 Б) 92ВА В) D4C7 Г) 4040

7. ОндыK санау ж_йесіндегі 1010 саны екілік ж_йеде табыSдар
А) 505 Б) 1111110010 В) 1010 Г) 1111101000

8. 400 сегіздік ж_йедегі санды ондыK ж_йеде табыS.
А) 416 Б) 50 В) 400 Г) 256
9. F5E7 оналтылыK саны ондыK ж_йеде неге теS?
А) 6527 Б) 27967 В) 62951 Г) 4721
10. 1705 саны римдік санау ж_йесінде Kалай жазылады?
А) МDCCY Б) МССL XXIX
B) MCCCLXXIX Г) МССХХІХ

15