Статья на тему: О?ушыларды? функционалды? сауаттылы?ын дамытуда а?паратты?-коммуникативтік технологияларды ?олдану

Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытуда ақпараттық қоммуникативтік технологияларды қолданудың тиімділігі
Атеева Бакытжан Батаевна
«№8негізгі орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі
Қарағанды қаласы Қарағанды облысы Қазақстан Республикасы
Қазақстанның жаңа даму кезеңі мектепте білім берудің әлемдік тенденцияларға сәйкес келетін жаңа басымдылықтарын айқындап берді.
Жаңа қоғамға өз білімін өзгермелі жағдайларда қолдана алуға қабілетті, білімді, тәрбиелі, шығармашылықпен ойлайтын, кез келген жағдайда өз бетімен шешім қабылдап, әлемде болып жатқан өзгерістерге жылдам бейімделе алатын, икемді, өз елінің тағдырына үлкен жауапкершілікпен қарайтын тапқыр да іскер адамдар қажет.
Елбасы Н. Назарбаев 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту бойынша бес жылдық ұлттық жоспарды қабылдау жөнінде нақты міндет қойды.      Аталған міндет Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіруі процесінде де маңызды болып табылады. Еліміз үшін маңызды болып табылатын аталған стратегиялық міндетті шешу жағдайында тұлғаның ең басты функциялық сапалары белсенділік, шығармашыл тұрғыда ойлауға және шешім қабылдай алуға, кәсіби жолын таңдай алуға қабілеттілік, өмір бойы білім алуға дайын тұруы болып табылады. Бұл функционалдық дағдылар мектеп қабырғасында қалыптасады. [1]
Адамның білім деңгейіне қойылатын талаптарды күшейту заңды нәрсе. Мектепте оқушыларға білім беру олардың құзыреттіліктерін дамытуға, өмір бойы білім алуға деген құлшынысын арттыруға бағытталуы керек. Белгілі бір функционалдық сауаттылық деңгейінің болуы құзыреттіліктің дамуының бастауы болып табылады. Бүгінгі таңда функционалдық сауаттылық адамдардың әлеуметтік, мәдени, саяси және экономикалық өмірге белсене араласуына зор ықпалын тигізетін және өмір бойы білім алуға жетелейтін маңызды факторға айналып отыр.
Мектеп қабырғасында оқушыларға қажетті пәндік білім негіздерін меңгертеміз, алайда олардың алған білімдерін өмірде қолдана білу біліктілігін қалыптастыру назардан тыс қалып жатады.
Оған дәлел ретінде Қазақстанда өткізілген халықаралық PISA зертеулерінің нәтижесі көрсеткендей мектеп оқушыларының басым көпшілігі мектепте алған білімі мен дағдыларын күнделікті өмірде еркін қолдана білуге дайын еместігін айтуға болады.
Осыған орай мектепте білім берудің сапасын арттыру, оқушыларды мектепте алған білім, білік, дағдыларын өмірде қолдана алатындай дәрежеге жеткізу педагог кадрлардың кәсіби құзыреттілігіне байланысты болып қала береді.
Қазіргі заманғы білім беру жүйесі, оқытудың инновациялық нысандары мен әдістерін енгізу педагог қызметкерлердің тұлғасына және кәсіби құзыреттілігіне жоғары талаптар қоюда.[2]
Кәсіби құзыреттілік ең алдымен мұғалімнің ақпаратты сауаттылығы мен кез-келген мәселені дұрыс шеше білу қасиетінен көрініс табады. Мұғалім қоғам талабына сай өзін-өзі үздіксіз жетілдіріп отыратын, кәсіби білімді, жаңа технологияларды меңгерген, ортамен қарым-қатынасқа тез бейімделе алатын, ұйымдастырушылық қабілеті жоғары, тәжірибесі мол, т.б. қасиеттерді жинақтағанда ғана кәсіби құзыретті маман бола алады.
Функционалдық сауаттылықтың үш саласының бірі – оқу сауаттылығы. Жаңа қоғамда ақпаратпен жұмыс істей білу жетістікке жетудің міндетті шарттарының бірі болып табылады.
Түсініп оқу – тұлға дамуының негізі. Түсініп оқыған адам оқыған мәтіннің мазмұнын талдап, өз ойын ортаға салады, өзгелермен еркін қарым-қатынас жасайды. Оқу дағдысы қалыптаспаса, оқушы жетістікке жете алмайды. Оқу сауаттылығынң дамуы тек тіл мен әдебиет сабақтарында ғана жетістікке жету емес, ол негізгі құзыреттіліктердің бастауы деуге болады.
Оқушылардың негізгі құзыреттіліктерін қалыптастыруға септігін тигізетін танымдық белсенділікті арттырудың көптеген тәсілдері бар: проблеманы шеше білу құзыреттілігі, коммуникативтік және ақпараттық құзыреттілік.
Оқытудың белсенді әдіс-тәсілдері – бұл оқу материалын меңгеру үдерісінде оқушыларды қисынды ойлау мен белсенді іс-әрекетке жетелейтін әдіс-тәсілдер. Белсенді әдіс-тәсілдер мұғалімнің дайын материалды ұсынып, оны оқушылардың қайталап айтып беруі емес, оқушыларға білімді өздігінен меңгертуге бағытталу керек.
Оқушылардың оқу сауаттылығын қалыптастыруда пайдаланылатын тиімді тәсіл – сауатты оқуға үйрету.
Сандық технологиялар дәуірінде ақпараттық сауаттылық функционалдық сауаттылықтың бір компоненті ретінде оқушылардың негізгі және пәндік құзыреттілікке жетуіне септігін тигізеді. Сабақ барысында ақпараттық қоммуникативтік технологияларды (бұдан әрі – АКТ) қолдану - жетістікке жетудің шарттарының бірі болып табылады. АКТ негізінде оқушылар өз бетімен әрекет ете алуға дағдыланады, өз іс-әрекетіне деген жауапкершілік дамиды. Демек, оқушы іс-әрекетке өзі қатысып, шешім қабылдай алады. Ал мұғалімнің күнделікті сабақта қолданатын технологиялары, әдіс-тәсілдері, тренингтері оқушылардың жас ерекшелігіне қарай функционалдық сауаттылығын дамытады.
АКТ құралдарын оқу үрдісінің барлық кезеңдерінде пайдалануға болады: жаңа материалды түсіндіру, бекіту, қайталау, бақылау. Бағдарламалар мен оқулықтар, сөздіктер, анықтамалар, энциклопедиялар, хрестоматиялар, интерактивтік жабдықтар және т.б. мұғалімнің ғана емес, оқушының да сабаққа дайындығы барысында пайдаланатын ақпарат көздері. Мультимедия мүмкіндіктері сабақтарды тартымды, мазмұнды, есте сақтауға жеңіл болуына ықпал етеді.
Интерактивті тақтаны қолдану кең мүмкіндіктерге жол ашады. Проблемалық, иллюстративті-түсіндіру, ізденіс оқыту әдістері сәтті іске асырылады. Оқу материалын қабылдау белсенділігі артады, пәнге деген қызығушылық байқалады, сабақтың тартымды сәттері берілген материалды толық меңгертіп, ол жөнінде түсінігін арттырады. Құрастырған материалдарды өзгерту, қайталап қолдану, сақтау мүмкіндігі мұғалімнің жұмысындағы таптырмайтын көмек.
Жаңа тақырыпты түсіндіру кезінде қолданылған көрнекі материал оқушының берілген ақпаратты толығымен есте сақтауына көмектеседі. Сабақтың бұл кезеңінде қолданылатын ақпараттық көрнекіліктер:
жаңа тақырыпты түсіндіруге арналған слайд-презентация, бейнебаян;
бейнефильмдер;
анимациялы, әуенді презентациялар;
флипчарттар;
E-learnіng жүйесіндегі сандық білім ресурстары;
интернет ресурстары;
электронды оқулықтар;
Сабақты бекіту және үй тапсырмасын тексеру кезеңінде мынадай жұмыс түрлерін қолдануға болады:
оқушының өзі құрастырған презентация бойынша үй тапсырмасын айтуы;
оқушының өзін – өзі, сондай-ақ бірін-бірі тексеруі үшін соңында жұмысты бағалау критерийлері көрсетілген тест-презентация;
тапсырма мен жауап нұсқалары берілген анимациялы тест-презентация (анимация арқылы дұрыс жауап белгіленеді немесе дұрыс емес жауап алынып тасталады);
тапсырма мен жауап нұсқалары берілген гиперссылкасы бар тест-презентация (гиперссылканың көмегімен жауаптың дұрыстығы туралы ақпараты бар слайдқа өтіп, дұрыс таңдау жасалған болса, келесі сұрақ ұсынылады, егер жауап дұрыс болмаса, алдыңғы сұраққа қайтып келеді);
Excel, Word бағдарламаларында құрастырылған тест, карточка, сөзжұмбақ, өздік жұмысы, бақылау жұмысы;
Ақпараттық коммуникативтік технологияны қолданудың тиімділігі:
сабақтағы уақыт тиімді пайдаланылады;
тақырып толық қамтылады;
оқушылармен кері байланыс орнатып, тақырыпты меңгеру нәтижесі анықталады;
сыныптағы оқушылардың барлығының білімін бір уақытта тексеріп, олардың әр сабаққа деген ынтасын арттыруға болады;
оқушылардың пәнге қызығушылығын арттырады;
оқушы өз білімін бағалап, қатесін таба алады;
оқушы өзі тапсырма (тест, сөзжұмбақ), презентация құрастыра алады;
ынтасы төмен оқушылармен жұмыс жасалады (сабақ барысында қамтылмаған оқушы қалмайды);
көрнекі бейне, анимация, әуен оқушылардың зейінін арттырады.
Оқыту үдерісіндегі ақпараттық технологиялар оқушылардың зерттеушілік қабілеттерін дамытуға септігін тигізіп, танымдық белсенділікті арттырады, шығармашылыққа жетелейді, талдау, жүйелеу қабілеттерін дамытып, жеке немесе топтық жоба жазу барысында алған білімдерін қолдануға, сондай-ақ қарам-қатынас мәдениеті, бірлесіп атқарған қызметте әр түрлі әлеуметтік рөлдерді орындау дағдыларын қалыптастырады. Жаңа ақапарттық технологияны меңгерген оқушы өздігінен ізденеді, қажетті ақпаратты өңдеп, талдай алады, талқыға салып, тарата алады. Осының бәрі өмірде кездесетін жағымсыз жағдайларды жеңе білу дағдылары мен жетістікке жету үшін қажетті факторлар. Ақпараттық технологиялар оқушылардың оқуға деген қызығушылығын арттыруға мүмкіндік береді. Бағдарлама материалдарын меңгеру және оларды жеткізу түрлерінің әр түрлі формаларын қарастырады. Білім беру, дамыту және тәрбие потенциалын қамтиды. Жаңа технологияларды қолдану бәсекеге қабілетті азаматтарды дайындау барысында мектеп алдында тұрған қазіргі талаптарға жауап беруге мүмкіндік береді. Білім беру технологиялары, оның ішінде ақпаратты-коммуникативтік технологиялар оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытуға ықпал етіп, болашақта өмірге бейімделу негіздерін қалыптастырады.
Электрондық ресурстар:
1.Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012 - 2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары http://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1000001118
2.Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы http://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1000001118