Мектепалды даярлы? орыс топтарында ?аза? тілі п?нінен балаларды? тілін дамыту

Халел Досмaхамедов атындаCы
№4 жалпы орта мектебі
коммуналдыK мемлекеттік мекемесі.
JазаK тілі мен ‰дебиеті п‰нініS мaCалімі
Jарак™зова Жанар ШаяхметKызы.
Жалпы еSбек ™тілі: 22 жыл I санат
ТаKырыбы: Мектепалды даярлыK орыс топтарында KазаK тілі п‰нінен балалардыS тілін дамыту
Jазіргі таSда білім беру ж_йесініS барлыK сатыларыныS алдында тaрCан к™кейтесті м‰селелерініS бірі – білім сапасын арттыру, оныS ‰дістемесін жетілдіру, жас aрпаKтыS тaлCалыK дамуына Kолайлы жаCдай жасау, мемлекеттік тілдіS м‰ртебесін к™теру. ОсыCан с‰йкес б_гінгі к_н талабы – баланыS аKыл-ойын дамыту, ойлау Kабілетін жетілдіру, ™зіндік іскерлік Kасиеттерін Kалыптастыру, тілін дамыту, заман талабына сай оны ж_йрік етіп т‰рбиелеу.
JазаKстан РеспубликасыныS мемлекеттік жалпыCа білім беру стандарты бойынша мектепке дейінгі т‰рбиемен оKыту барысында б_лдіршіндерге KазаK тілін _йретудіS білім деSгейі наKты баCдарламамен берілген. JазаK тілін оKыту «Біз мектепке барамыз», «Зерек бала» баCдарламалары арKылы іске асады.
JазаKстан РеспубликасыныS «Тіл туралы» заSында KазаK тілін орыс топтарында ж_ргізу балабаKшадан бастау керектігі атап к™рсетілген, себебі баланыS болашаK тaлCа ретінде Kалыптасуы балабаKшадан басталады.
€сіресе балабаKшада, мектепалды даярлыK орыс топтарында KазаK тілін _йрету – аса _лкен жауапкершілікті ж_ктейді, себебі бірінші рет мектеп табалдырыCын аттап, даярлыK тобына келіп отырCан бала, бірінші кезеSде не жазуды, не оKуды білмейді, не ‰ріп танымайды, сондыKтан баланыS болашаKта KазаK тілінде Kалай с™йлеуі, KазаK тілін Kалай меSгеруі баланыS мектепке дейінгі алCан біліміне де байланысты.
Мектепалды даярлыK орыс топтарында KазаK тілін _йрету еS бірінші тіл дамыту жaмыстарымен ж_ргізіледі, себебі, жаSа атап ™ткендей не жазуды, не оKуды білмейтін б_лдіршіндер _шін бaл кезеSде балалармен ауызекі с™йлеп, тіл дамыту жaмыстарын ж_ргізу _лкен р™ль атKарады.
Мектепалды даярлыK орыс топтарында балалардыS тілін дамыту жaмыстарын мен еS бірінші кезекте фонетикадан бастаймын. Себебі фонетика ‰рбір тілді _йретудіS алCашKы баспалдаCы деп ойлаймын. Тіл білімініS маманы Адамбаева «ЖаSа бір тілді меSгеруді фонетикадан бастамайынша, жаSа тіл игерілмейді» деп атап ™ткен екен.
ДаярлыK орыс топтарында балалардыS тілін дамытуда ерекше орын алатын жaмыстардыS бірі - ол фонетикалыK жаттыCулар, себебі орыс топтарында дыбыс ж_йесін тереS меSгерту – басты м‰селе. JазаK тіліне т‰н дыбыстарды бала жетік меSгермейінше, ол сауатты оKу мен жазу даCдысын игере алмайды.
Фонетиканы меSгерту жaмыстары с™здік жaмысымен бірге атKарылады. Осы жaмыс т_рлерін мен сабаKта Kалай Kолданатыныма тоKталып ™тсем:
Мысалы «ОKу Kaралдары» таKырыбын ™ткенде мен келесі жaмыс т_рлерін ж_ргіземін:
ЕS бірінші оKу KaралдарыныS атауларын сурет арKылы таныстырамын. (орысша-KазаKша аудару арKылы)
Енді с™здерге фонетикалыK жаттыCу жасаймыз. €сіресе, KазаK тіліне т‰н дыбыстардыS дaрыс айтылуын KадаCалаймын. Дыбыстарды сыныпта ‰р т_рлі формада (хормен, жaппен, жеке) айтKызамын.
Кейін с™здерді іс-Kимылды білдіретін с™здермен байланыстырып айтамыз (мысалы кітапты не істейміз? оKимыз, д‰птерге жазамыз, сызCышпен сызамыз, т.б.) еS бірінші ™зім тіркестіріп айтып шыCамын, кейін оKушылар Kайталайды.
Кейін оKушылар жалпы сурет бойынша ‰Sгіме Kaрастырады. (Бірінші ™зім ‰Sгімелеп беремін, кейін сaраK Kою арKылы оKушыларCа ‰Sгімелетемін).
Кейін балаларCа с™здерді грамматикалыK тaлCада ™згертуді _йретемін. (-дікі, -тікі, -нікі жaрнаKтарын жалCап с™йлеуді _йретіп, даCдыCа айналдырамыз. (‰рбір оKушыCа бір-бір оKу Kaралдарын таратып сaраK Kойып _йретемін (кітап кімдікі? (Еркіндік)
Д‰птер кімдікі? (Ангелинанікі
СызCыш кімдікі? (Олянікі)
БалалардыS тілін дамытып, с™здік Kорын молайтуда _ндестік заSымен таныстырудыS р™лі ерекше, себебі KазаK тілініS тірегі – бaл _ндестік заSы. Осы _ндестік заSын білмеуі, балалардыS кейін мектепте жазба жaмыстарында Kате жіберуіне, с™здерді дaрыс айтпауына ‰кеп соKтырады. (Суретте оKу Kaралдары айтылуына Kарай жуан ж‰не жіSішке болып к™рсетілген) Жабайы жануарларCа да байланысты.
БалалардыS тілін дамытуда, с™здік Kорын молайтуда антоним, синоним с™здерді KолданудыS да маSызы зор. Мысалы: «МеніS к_н т‰ртібім» таKырыбын ™ткенде балалар к_н т‰ртібі туралы ‰Sгімелейді. Осы ‰Sгімелеуде «мен ‰депті баламын» деген с™йлем бар. Осы с™йлемдегі ‰депті с™зіне балалар ‰демі, жаKсы, аKылды, т‰ртіпті синонимдерін енгізеді.
а) Антоним с™здерді мына таKырыптарда да Kолданамын
«АдамныS дене м_шелері» (ЕркінніS шашы KысKа АнгелинаныS шашы aзын Еркін-бала, Ангелина-Kыз).
«ОKу Kaралдары» (д‰птер-жaKа кітап-KалыS)
«БіздіS Kала» (мына _й биік мына _й аласа)
Жалпы атаулар. БалалардыS тілін дамытуда жеке ж‰не жалпы атауларды меSгертуге баса назар аударамын.
Мысалы: KасKыр, аю, т_лкі – жабайы жануарлар.
кітап, д‰птер, ™шіргіш – оKу Kaралдары, т.б.
Диалог, монолог. БалалардыS тілін дамытуда, с™здерді байланыстырып с™йлеуге _йретуде диалог пен монологты Kолданамын. Мысалы «МеніS отбасым» таKырыбын ™ткенде балалар ™з отбасы туралы ‰Sгімелейді.
С™здерді к™пше, жекеше т_рде айтып _йрету.
БалалардыS тілін дамытуда с™здерді жекеше ж‰не к™пше т_рде айтKызып _йретудіS маSызы зор.
Мысалы Kарындаш – Kарындаштар
СызCыш – сызCыштар
Бояу – бояулар
Д‰птер – д‰птерлер
ЛексикалыK Kателерін ж™ндеу.
БалалардыS тілін дамытуда лексикалыK Kателерді _немі ж™ндеп отырудS маSызы бар.
Мысалы: Бетімді жуамын
Ж_зімді жуамын.
Ж_зім (_зім)
Сиыр не береді (ет (г™ш))
Ертегілер айтып беру. (БалаларCа KазаKша ертегі айтып беру, кейін балалар монолог т_рінде осы ертегіні ™зі айтып беруі, (мысалы бауырсаK, _ш торай).
МаKал-м‰телдер, жаSылтпаштар айтKызу. СанамаKтар _йрету.
Балалар ц, р, с, ш, ч, K, _, щ, з, ж дыбыстарын дaрыс айта алмайды, осы дыбыстарды дaрыс айтуCа ж‰не тіл дамытуCа арналCан жаттыCулар
ШаK-шаK-шаK-кішкентай KaйыншаK
Са-са-са –шаCады маса
Ыр-ыр-ыр-ырылдайды KасKыр
Ян-ян-ян-секіреді Kоян.
С™з соSында айтарым:
«Тіл жеке адамныS шаруасы емес. МемлекеттіS де басыбайлы д_ниесі емес. Тіл – халыK Kазынасы, aлттыS жаны. ТілдіS м‰ртебесі – елдіS мерейі. ОныS мерейін асыратын да, Kaтын Kашыратын да ™зіміз. СондыKтан тілдіS м‰ртебесін ™сіру баршамыздыS міндетіміз деп айтKым келеді.»