Саба? жоспары А?паратты ?ор?ау саласында?ы ?аза?стан Республикасыны? за?намасы (9-сынып)

Пәні: информатика
Сыныбы: 9
Сабақ тақырыбы: Ақпаратты қорғау саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасы.
Сабақ мақсаты:1. Оқушыларға ақпаратты қорғау саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасы туралы жалпы мағлұмат беру.Сабақ көрнекілігі: тақырып бойынша мультимедиалық слайд, оқулық.Сабақ түрі: жаңа сабақСабақтың әдіс - тәсілі: түсіндіру, көрсету.Оқушылар білуі қажет: Заңмен қорғалатын құпиялар мен қолданылатын жазалар.
Пән аралық байланыс: құқықтану, іс – қағаздары, қазақ тілі
І. Сабақ барысы:
Ұйымдастыру.1. Оқушыларды түгелдеу, журнал толтыру, оқушылардың дәптерлерін, оқулықтарын қарап шығу.2. Сынып, тақта, парта тазалығын қарап шығу, қажет болса ескертулер жасау.3. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.ІІ. Жаңа сабақ.
Ақпаратты қорғау саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасы.
Ақпараттық қауіпсіздік деген не? Қазақстанда ақпараттық қауіпсіздік бар ма? Қандай ақпараттар ақпараттық қауіпсіздік бойынша қудаланады?
Заңмен тыйым салынған ақпаратты таратуға шектеу қойылған. Ақпараттық қауіпсіздік — мемлекеттік ақпараттық ресурстардың, сондай-ақ ақпарат саласында жеке адамның құқықтары мен қоғам мүдделері қорғалуының жай-күйі. Ақпаратты қорғау — ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған шаралар кешені. Тәжірибе жүзінде ақпаратты қорғау деп деректерді енгізу, сақтау, өңдеу және тасымалдау үшін қолданылатын ақпарат пен қорлардың тұтастығын, қол жеткізулік оңтайлығын және керек болса, жасырындылығын қолдауды түсінеді.
ҚР Конституциясы әр адамға қажетті ақпаратты алуға және оны заңмен тыйым салынбаған, кез келген жолмен жариялауға кепілдік береді;
ҚР Азаматтық Кодексі барлық ақпараттық кеңістіктен «жабық» ақпаратты ерекше белгілейді, ол – заңмен қорғалатын құпиялар;
«Мемлекеттік құпиялар туралы» ҚР Заңы тағы бір «жабық» ақпараттық кеңістіктің бөлігін белгілейді, ол – мемелекеттік құпиялар;
«Мұражай және мұрағаттық қызмет жөніндегі» ҚР Заңы қол жетімді мұрағаттық ақпаратты және «құпиялы» ақпаратты белгілейді;
«БАҚ туралы» ҚР Заңы (20 бап) журналистің құқықтық мәртебесін белгілейді, ал негізгі кәсіптік құқығы ретінде – ақпаратты іздеу, сұрау, алу және тарату болып табылады;
«БАҚ туралы» ҚР Заңы (18 бабы) ақпаратты сұраудың жалпы кестесін анықтайды;
«БАҚ туралы» ҚР Заңы ақпаратқа қол жеткізу мен алуды жеңілдететін, журналистерді аккредитациялау институтын енгізеді.
 Заңмен қорғалатын құпиялар:
- Арнайы ақпарат. Отбасы және жеке өмірдің құпиясы;- Хат жазу, телефон, телеграф және т.б. хабарламалардың құпиясы;- Бала асырап алу құпиясы;- Медициналық құпия;- Коммерциялық және қызметтік құпия;- Банктік құпия;- Бағалы қағаздар рыногындағы қызметтік ақпарат;- Тергеу және алдын ала тергеудің құпиялары;- Адвокаттық және нотариаттық құпия;
 Мемлекеттік құпиялар:
- Әскери саладағы кейбір мәліметтер;- Экономика, ғылым және техника саласындағы кейбір мәліметтер;- Сыртқысаяси және сыртқыэкономикалық саладағы кейбір мәліметтер;- Жедел іздестіру және қарауыл қызметі саласындағы кейбір мәліметтер;
 Мұрағаттық ақпарат
- Ашық пайдалантын, мемелекеттік мұражайда болатын, мұрағаттық ақпарат- Белгіленген категориядағы жеке және заңды тұлғалар үшін анықталған құжаттарды пайдаланудың шектелуі- Меншік құқығы сақталатын және тек меншік иесінің келісімімен ғана анықталатын мұрағаттық ақпаратты пайдалану
 ҚР-ның Қылмыстық Кодексінің 172-бабына сәйкес  Мемлекеттiк құпияларды заңсыз алу, жария ету нормасы көрсетілген:
1. Құжаттарды ұрлау, мемлекеттiк құпияларды бiлетiн адамдарды немесе олардың жақындарын сатып алу немесе қорқыту, байланыс құралдары арқылы қолға түсiру, компьютерлiк жүйеге немесе желiге заңсыз кiру, арнайы техникалық құралдарды пайдалану жолымен, сол сияқты өзге де заңсыз әдiспен мемлекеттiк құпияларды құрайтын мәлiметтер жинау мемлекетке опасыздық немесе шпиондық белгiлерi болмаған жағдайда -төрт айдан алты айға дейiнгi мерзiмге қамауға алуға немесе белгiлi бiр лауазымдарда болу немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып немесе онсыз бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Адамның өзiне сенiп тапсырылған немесе қызмет немесе жұмыс бабымен мәлiм болған мемлекеттiк құпияны құрайтын мәлiметтердi жария етуi, мемлекетке опасыздық белгiлерi болмаған жағдайда -үш айдан алты айға дейiнгi мерзiмге қамауға алуға немесе үш жылға дейiнгi мерзiмге белгiлi бiр лауазымдарда болу немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып немесе онсыз үш жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
3. Адамның өзiне сенiп тапсырылған немесе қызмет немесе жұмыс бабымен мәлiм болған қызметтiк құпияны құрайтын мәлiметтердi жария етуi, егер бұл ауыр зардаптардың тууына әкеп соқса, мемлекетке опасыздық белгiлерi болмаған жағдайда - екi жүзден бес жүзге дейiнгi айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде немесе сотталған адамның екi айдан бес айға дейiнгi кезеңдегi жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерiнде айыппұл салуға, не төрт айға дейiнгi мерзiмге қамауға алуға, не екi жылға дейiнгi мерзiмге белгiлi бiр лауазымда болу немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып немесе онсыз екi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
4. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген әрекеттер, егер олар ауыр зардаптарға әкеп соқса, - үш жылға дейiнгi мерзiмде белгiлi бiр лауазымда болу немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып, сегiз жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
ІҮ. Үйге тапсырма: Жаңа сабақты оқу.
Ү. Бағалау.
Пәні: информатика
Сыныбы: 9
Сабақ тақырыбы: Қазіргі заманғы программалақ қамтамасыз етулер және олардың даму үрдісі.
Сабақ мақсаты:Оқушыларға ақпараттық қамтамасыз етулер туралы жалпы мағлұмат беру. 
Сабақ Көрнекілігі: тақырып бойынша мультимедиалық слайд, оқулық.Сабақ түрі: жаңа сабақСабақтың әдіс - тәсілі: түсіндіру, көрсету.І. Сабақ барысы:Ұйымдастыру.1. Оқушыларды түгелдеу, журнал толтыру, оқушылардың дәптерлерін, оқулықтарын қарап шығу.2. Сынып, тақта, парта тазалығын қарап шығу, қажет болса ескертулер жасау.3. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.ІІ. Жаңа сабақ.
Операциялық жүйе туралы жалпы түсінік.
Бағдарламаларды өңдеу, олардың таралуы компьютердің барлық құрылғыларының дұрыс пайдалануы- өте күрделі процесс. Сондықтан компьютерлер операциялық жүйе деп аталатын бағдарламалық қамтамасыз ету деңгейінде жабдықталған. Операциялық жүйелер жәй интерфейс пайдаланылған бағдарламаларды қамтамсыз етеді. Және барлық құрылғыларды басқару жұмысын атқарады. Операциялық жүйелер компьютердің аппаратты жабдықтарымен қолданылатындар арасындағы интерфейс есебінде  сипатталуы мүмкін. Сонда операциялық жүйе дегеніміз – компьютер құрылғыларының үздіксіз жұмыс істеуін ұйымдастырушы және түрлі командаларды  орындауы арқылы пайдаланушының машина  жұмысын басқаруына жеңілдік  келтіруші жүйелік программалар. Операциялық жүйе – адам мен комьютер арасындағы байланысты жүзеге асыратын ең басты және ең алғаш программа балып саналады. Ол басқа бір программалар жіберетін сигналдарды қабылдап, оны машина тіліне түсінікті тілге «аударады».
ЭВМ-нің операциялық жүйесі:
— қандай да бір бағдарламалау тілдерімен байланыссыз автономды ортаны бейнелейді;
— нақты аппараттық платформада жұмыс істейді, мысалы ІВМ РС(бір платформа үшін бірнеше операциялық жүйелер бар болуы мүмкін);
—  қосымшалар деп аталатын нақты қолданбалы бағдарламалардың жұмысын басқарады.
Операциялық жүйе файлдары жүйелік дискіде сақталып, компьютерді іске қосқанда оперативті жадқа дискіден автоматты түрде жүктеледі.
Оның негізгі қызметі – программаларлардың  бірі-бірімен және сыртқы құрылғылармен өзара әрекеттестігін ұйымдастыру, жылдам жадты бөлу, компьютердің жұмыс істуі кезінде қате жіберілу сияқты оқиғаларды  анықтау, дискіні жұмыс істеуге дайындау, монитор мен принтердің жұмыс істеу режимдерін орнату, пайдалушының программасын іске қосып, оны орындау, т.б. Яғни операциялық жүйе – машина жұмысын басқаруға толық жеңілдік беретін жүйе. Ол осы үшін арналған иілгіш не қатты дискіде сақталып қойылады. Сондықтан операциялық жүйені дискілік операциялық жүйе (DOS) деп те атайды.
Мәліметтер қоры ( МҚ ) – белгілі бір пәндік аймаққа  жататын  объектілерді ( процестерді, құбылыстарды, оқиғаларды ), олардың қасиеттерін және өзара қатынастарын бейнелейтін, өзіндік аты бар мәліметтер жиыны. Пәндік аймақ  дегеніміз мәліметтер қорын қамтуға тиісті нақты дүниенің бар бөлігі болып табылады.
Мәліметтер қорын басқару жүйесі ( СУБД ) – мәліметтермен жан – жақты қатынас құра отырып, олардың өңделуін қамтамасыз ететін база құру мен сүйемелдеуге арналған бағдарламалық кешен ( комплекс ).
Microsoft  Access 97/ 2000 СУБД – сы Windows 98/ 2000 ортасында жұмыс істейтін, жаңа буынға жататын реляциялық мәліметтер қорының 32 – разрядты басқару жүйесі болып табылады. Оның Windows – технолгиясының барлық жақсы қасиеттерін сақтай отырып, тұтынушының жайлы жұмыс істеуіне бағытталған, өте қолайлы графикалық интерфейсі бар. Access  кестелер, формалар, сұраныстар, басылымдар макростар және модульдер сияқты мәліметтер қорының объектілерімен жұмыс істейді.
Кестелер – мәліметтерді сақату үшін жасалған, өрістерден  ( бағаналардан  ) және жазбалардан ( қатарлардан ) тұратын мәліметтер.
Кесте ( Tables ) – мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған негізгі объект, мәліметтер жиыны. Ол өрістер( поля ) мен жазбалардан ( записи ) тұрады.
Жазба ( Record ) – кестенің бір  қатары, яғни жолы. Ол  СУБД  мәліметтерін сақтайтын негізгі блок болып  табылады. Жазба сипатталатын бір объект туралы толық мәлімет береді.
Өріс( Field ) – кестедегі бағана немесе тік жол. Access – те өріс мәліметтерін сипаттайтын оның бірсыпыра қасиеттері болады. Енгізу өрісі  деп басқару элементі ретінде мәлімет енгізілетін бір бағандағы жолды айтады, оған пернелер арқылы мәндер  енгізіледі.
Объектінің әрбір  сипаты  ( қасиеті ) белгілі бір өріс мәні болып табылады. Әрбір кесте үшін бастапқы түйінді мәнді, яғни негізгі ( кілтті )өрісті  анықтауға болады, ол әрбір жазбаны басқаларын бөліп идентификациялау үшін пайдаланады  ( әрбір жазба үшін бірегей мағынаны білдіреді ) және ол бір немесе бірнеше өрістен тұруы мүмкін.
Түйінді өріс ( ключевое поле ) – кестедегі жазбаларды таңдап алу үшін мәндері қолданылатын негізгі өріс.
Кілт ( ключ ) немесе түін – кесте жазбаларын анықтайтын немесе кестелер арасындағы байланыстарды   ұйымдастыратын  бір немесе бірнеше түйінді өріс.
Санауыш – кестедегі жазбалардың реттік нөмерлері орналасатын өріс.
Сұраныс – бұл деректерді таңдауда және өзгертуде талдау құралы. Сұраныстардың көмегімен бірнеше кестелердегі деректерді көруге, талдауға және өзгертуге болады. Сұраныстар сонымен қатар форма және есеп үшін деректердің көздері болып табылады.
Сұраныстарды берудің бірнеше түрлері болады:
—     Конструктор сұраныстың кез-келген түрін құруға мүмкіндік береді.
—     Жай сұраныс Мастер көмегімен сұранысты өз қалауыңызша құруға мүмкіндік береді.
—     Қйылыс сұраныстары деректерді талдауды оңайлататын есептеулер және көрсетілімдер жасау үшін қолданады. Қиылыс сұранысы статикалық есептеулер жүргізеді, бұдан кейін қорытындылар екі жинақталған деректер ретінде топтастырылады, оның біреуі бағандардың тақырыптарын анықтайды, ал екіншісі жолдардың тақырыбын анықтайды.—     Қайталанатын сұраныстар жай кестеде немесе сұраныста қайталанатын жазбаларды іздеу үшін құрылады, Записи без подчиненных пунктін таңдағаннан  —байланыстырылған сұраныста ешбір жазба сәйкес келмейтін жазбаларға сұраныс жасайды. Мұндай сұраныс көп кестелі деректер базасында қолданылады.
Форма әр түрлі мақсаттарда қолданатын өздігіне экреннығ арнайы форматын көрсетеді, көбінесе кестеге деректерді еңгізу үшін және бір жазбаның көрсетілуі үшін формалар деректерге жазбалар еңгізу, тұзетуге, қосуға және өшіруге мұмкңндңк береді.
Форманы бірнеше әдістермен құруға болады:
—        Конструктор сізге форманы өз бетіңізше құруға көмектеседі.
—        Форма шебері таңдалған өрістер негізінде автоматты түрде форманы құруға мүмкіндік береді. Access  бұл режимде қолданушының қандай форма алғысы келетіндігін анықтап, оны автоматты түрде құрастырады. Егер сізге бұл формадан бір нәрсе ұнамаса, сіз оны Конструктор режимінде түзетуге болады.
—        Автоформалар форма шеберлерінің жиілік іс-әрекеті болып табылады, сонымен қатар олар қолданушының қатысуынсыз берілген форма түрін автоматты түрде құрайды.
—        Диаграмма құрылған диаграммалы форманы құрайды.
—        Құрама кесте Excel құрама кестесімен форма құралады.
Есеп – бұл баспаға шығарар алдында деректер топтамасын үшін эффективті және гибкий әдісі және қолданушыға қажетті түрінде деректер базасы баспаға шығарылады, Мысалы, оқу жөніндегі справка түрінде, емтиханның ведомостер, қандай да бір түрде біріктірілген кестелер және т.б. Коструктор көмегімен есепті өз бетіңізше құрауға болады. Көркемдеудің дайын нұсқауларын дайындауға немесе Шебер көмегімен есеп құрауға мүмкіндік береді.
Есеп құрудың 6 әдісі бар:
—         Конструктор сізге өз бетіңізбен есеп құруға мүмкіндік береді, бірақ бұл ең дәрежелі қолданушы үшін де оңай болмайды.
—         Есеп шебері сізбен таңдалған кестелер өрісінен есеп макеттері негізінде автоматты түрде есеп құрайды. Есеп құрудың бұл әдісі ең тиімді болып табылады.
—         Бағанға автоотчет және жолдық автоотчет есеп құрудың ең қарапайым әдістері: есеп құрылатын (сұраныс) кесте атын ғана көрсетсе болды, қалғандарын есеп шебері жасайды.
—         Диаграмма шебері есепті диаграмма түрінде құруға мүмкіндік береді.
—         Почталық жапсырмалар – почталық тапсырмалар басуға арналған форматталған есеп құруға мүмкіндік береді.
Access — те  тұтынушыға өз есептерін ойдағыдай шығаруға мүмкіндік беретін әртүрлі диалогтық құралдар бар, оларға меню командалары, сайманщдар тақтасындағы батырмалар, суырылып шығатын  түсініктемелік сөздер, Конструктор (Design), Шебер (Wizards) бағдарламасы жатады.
Access – ті іске қосу  Пуск —  Программалар - Microsoft  Access  командаларымен орындалатын немесе жұмыс үстеліндегі    Access белгішесін  екі рет шерту қажет. 1 – суретте мәліметтер қорын ашуға мүмкіндік беретін терезе  көрсетілген. Осы  терезедегі «Жаңа  мәліметтер қоры» (Новая база  данных) жолы немесе мәліметтер  қорында бұрын құрылған  болса, онда « Мәліметтер қорын ашу» (Открыть  базу данных) пунктін таңдау қажет.
Негізгі меню ағымдағы жұмыс режимінде өзгеріп отырады, оның құрамында келесі пункттер болуы мүмкін: Файл  (File), Түзету (Правка), Түр (Вид), Кірістіру (Вставка), Терезе (Окно), Пішім (Формат), Жазбалар (Записи), Сұраныс (Запрос), Іске қосу (Запуск), Байланыстар (Связи), Сүзгі (Фильтр), Анықтама (Справка). Меню пунктін Alt пернесімен бірге команда атында асты сызылған әріпті бір мезетте қатар басу жолымен немесе тышқанның сол жақ батырмасын шерту арқылы таңдауға болады.
Word мәтіндік редакторы.
WORD – та жұмыс істеу принциптері WINDOWS жүйесіндегі жұмыс принциптерімен бірдей болып келеді. Атап айтқанда: бір мезгілде ашулы тұрған бірнеше  терезелермен және файлдармен жұмыс атқару, жүйелік менюді белсенді қолдану және т.б.
WORD редакторы қазіргі заманғы мәтіндік процессорға қажетті барлық сапалық қасиеттерге ие. Яғни, құжатты жасау және оны пішімдеу, қаріптермен безендіру, кестелерді, мәтіндік эффектілерді, кескіндерді, матиматикалық формулаларды және т.б. пайдалану. Сонымен қатар, әрине, мәтінді басып шығаруға қажетті безендіру мүмкіндіктері де бар: колонтитулды енгізу, парақтарды нөмерлеу және т.б.
WORD қосымша  мүмкіндіктерінің бірі – Мастер және Шаблонды пайдалану. Олар іскерлік хаттар, шарттар, есептемелік формалар сияқты құжаттардың негізгі түрлерін безендіру процесін жеңілдетуге мүмкіндік береді.
ІІІ. Үйге тапсырма: Жаңа сабақты оқу.
ІҮ. Қорытындылау, бағалау.

Пәні: информатика
Сыныбы: 9
Сабақ тақырыбы: Салынған циклдер.
Сабақ мақсаты: Оқушыларға Паскаль программалау тілінің көмегімен салынған циклдер туралы түсінік беру.
Паскаль бағдарламасын ашып, оқушылар есептер шығару нәтижесін көру.
Процедура мен функцияны ажырата білу.
Есеп барысында қолдана білу.Көрнекілігі: тақырып бойынша мультимедиалық слайд, оқулық.Сабақтың әдіс - тәсілі: түсіндіру, көрсету.І. Сабақ барысы:
Ұйымдастыру кезеңі. Оқушы дәптерін болтыру,
көңіл күйлерің қалай!
Жаңа сабақ. 5- слайд
Есеп шешу кезеңі.Прогаммасы жазу , нәтижесін анықтау. Уақытқа байланысты 3-4 есеп артық дайындалған. Өз шығармашылығымнан алынған есептер.
“Адасқан жолдар ” ойыны \әрбір қатарды әр жерге орналастыру\
“Сергіту сәті”
Қорытынды.ІІ. Жаңа сабақ.
Паскаль тілінің барлық процедуралары мен функциялары екіге бөлінеді. Стандартты және тұтынушы өзі анықтаған бейстандарт топтар. Сандартты функциялар мен процедуралар тілдің элементі ретінде өз аттары бойынша алдын ала нақтыланған түйінді сөздермен белгіленеді. Ал бейстандарт функция мен процедураларды әрбір программалаушы өзі жаңа атау беру арқылы анықтайды да, олар орындалатын әрекеттерден тұрады.
Бір –біріне кірістірілген циклдер. Бірінің ішіне бірі кіретін бірнеше қарапайым циклдері бар цикл бір-біріне кірістірілген циклдер деп аталады. Ішкі цикл сыртқысына толық кіруі керек.
for i := ...
begin
for j:= ...
begin
серия;
end;
end;
Мысал: Келесі фигураны экранға басып шығару керек
******
******
******
******
program zvezda;
var i, j: byte;
beginfor i := 1 to 4 do
beginfor j := 1 to 6 do
write (’*’);
writeln;
end;
readln;
end.
Бейстандарт функциялар мен процедуралар VAR бөлімінен кейін сипатталады.
әрбір программа соныда қойылады. ;
Функцияның Процедурадан екі айырмашылығы бар.
1.Функция аты өрнектердің аргумент ролін атқара алады;
2 .функция орындалған соң программаға тек бір ғана мән беріледі.
Есеп шешу кезеңі.
Процедура мен функция айырмашылығын түсіну үшін екі бүтін санды азайту программасын жазу. Тақтаға программаны жазу оқушылар паскаль программасын ашып есепті теріп жазу нәтижесін көру.

Стандартты және бейстандарт функция дегеніміз не?
Функция мен процедура айырмашылығы.
Қорытынды:
Белгілі бір әрекеттерді орындау мақсатында алдын ала бекітілген аты бойынша шақырылып орындалатын программаның тәуелсіз бөлігі процедура деп аталады.
Жұмысының нәтижесі бір ғана мәнді анықтайтын оператор тізбегі функция деп аталады.
Бейстандарт функциялар мен процедуралар VAR бөлімінен кейін сипатталады.
Функцияның Процедурадан екі айырмашылығы бар.
Функция аты өрнектердің аргумент ролін атқара алады;
функция орындалған соң программаға тек бір ғана мән беріледі.
Функциялар мен процедуралар 1 дей қасиет түйінді сөзерінен кейін міндетті түрде тыныс белгілері қойылады. ;Оқушыларды бағалау.
Үйге тапсырма:
Салынған циклдер.
3 немесе 4 бүтін санды қосу,азайту прогаммасын жазып келу.
Пәні: информатика
Сыныбы: 9
Сабақтың тақырыбы: Салынған циклдер.Мақсаты: Білімділік: Оқушылар циклдік алгоритмдерді құруды, циклдердің командасын орындалуын және құрылымын көрсету.Дамытушылық: Білімді жүйелеу, тиянақтау, жаңа сабақты түсіндіру.Тәрбиелік: Сауаттылыққа, ұжымда бірлесіп жұмыс істеуге үйретуді көздеу.Әдістері: түсіндіру, ой қозғау, мағынаны ашу, өз бетімен жұмыс,Көрнекіліктер: компьютер, сызбаларМіндеттері: 1. Логикалық ойлау қабілетін дамыта отырып, білім білік дағдыларынқалыптастыру.2. Оқушының өз бетімен жұмыс істеуі, шығармашылық қабілетін дамыту.Сабақтың барысыІ. Ұйымдастыру кезеңіА) Оқушыларды сабаққа дайындау, түгендеуӘ) Ұқыпты, ынталы болуға үйретуІІ. Үй тапсырмасын тексеруІІІ. Жаңа сабақКөп жағдайда аргументтерінің әр түрлі мәні бойынша алгоритмнің белгілі бір бөліктерін бірнеше рет қайталауға тура келеді. Осындай процесстерді ұйымдастыру үшін циклдік құрылымды алгоритмдер – қайталау операторлары қолданылады. Олар әр түрлі заңдылық негізіндегі ереже бойынша қолданылады.Цикл – белгілі бір әрекеттер тізбегінің бірнеше рет қайталанып орындалуы.қадамдар саны белгілі циклқадамдар саны белгісіз цикл (шартты цикл)Паскаль тілінде қайталау процессін жүзеге асыратын циклдік операторлардың 3 түрі бар: арифметикалық цикл — FOR, шартын алдын ала тексеретін цикл – WHILE және шартты соңынан тексеретін цикл – REPEAT.Егер шартын алдын ала тексеретін циклдегі операторды неше рет қайталау керек екендігі белгісіз болып, оның тек қайталану шарты берілсе, онда WHILE, REPEAT операторлары пайдаланылады. Ал FOR операторы қайталану саны алдын ала белгілі болған кезде қолданылады.FOR операторын параметрлі цикл операторы деп те аталады, өйткені, қайталау саны функция аргументі сияқты циклдің параметрі қызметін атқаратын басқару айнымалысы арқылы беріледі.FOR операторының екі түрі бар:FOR:= to do;FOR:= downto do;Мұндағы, S1 және S2 – цикл параметрінің алғашқы және соңғы мәндерін анықтайтын өрнектер; for…do – цикл тақырыбын анықтайтын түйінді сөздер; — цикл тұлғасы.FOR – ҮШІН, TO – ДЕЙІН, DO – ОРЫНДАУ деген мағынаны беретін түйінді сөздер.Паскаль тілінде цикл параметрі міндетті түрде бүтін немесе реттелген типтегі айнымалы болуы қажет. Параметрдің өзгеру қадамына байланысты операторда TO немесе DOWNTO (DOWN – төмен, TO – дейін, DOWNTO — кері қарай) түінді сөздері пайдаланылады. Егер қадам +1 ге тең болса, онда операторда TO, ал қадам - 1 – ге тең болса, онда DOWNTO сөзі қолданылады.Параметрдің бастапқы және соңғы мәндері бүтін сан түрінде немесе өсуі, кемуі бойынша реттелетін болуы тиіс, әйтпесе оларды бүтін мен беретін арифметикалық өрнек түрінде жазуға да болады.ІҮ. Сабақты бекіту: Бекіту тапсырмалары1. Циклдік алгоритм дегеніміз не?2. Қандай циклдік операторлар бар?3. FOR операторының жазылу форматы қандай?ҮІ. Бағалау: Оқушыларды біліміне сай бағалауҮ. Үйге тапсырма: Циклдік алгоритмдерді программалау. Цикл түрлері

Пәні: информатика
Сыныбы: 9
Сабақтың тақырыбы: Паскаль тілінің қарапайым операторлары тақырыбына практикалық жұмысСабақтың мақсаты: Паскаль тілінің қарапайым операторларын пайдаланып математикалық есептердің программасын құрып үйрену. Міндеттері: 1. Паскаль тілінің қарапайым операторларын пайдалана отырып, берілген математикалық есептердің программасын құру.2. Оқушылардың шығармашылық қабілетін, жұмыс істеу икемділігін, ақыл-ойын, ой өрісін дамыту.3. Оқушыларды ұқыптылыққа, адамгершілікке, шыдамдылыққа және жоғары саналылыққа тәрбие леу.Сабақтың түрі: практикалық жұмыс.Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, Пәнаралық байланыс: математика, физика пәндері. Бағдарламалық қамсыздандыру: WINDOWS операциялық жүйесі, TURBO PASCAL программасы Көрнекі құралдар: дербес компьютер, оқулық, жұмыс дәптері, тапсырмалар жазылған парақшалар, кодоскоп.Сабақ барысы:І. Ұйымдастыру бөлімі1. Оқушылардың сабаққа әзірліктерін тексеру.2. Сабақ мақсатын хабарлау.ІІ. Өткен тақырып бойынша қайталау сұрақтарына жауап беру.Сұрақтар.1. Паскаль тілін қай ғалым программалау тілі ретінде ұсынған болатын?2. Паскаль тілінде арифметикалық өрнектер қалай жазылады?3. Паскаль тіліндегі программа қандай бөлімдерден тұрады?4. Операторлар дегеніміз не? Операторлардың жалпы жазылу түрі қандай?5. Паскаль тілінің қарапайым операторларына қандай операторлар жатады?6. Сандық мәліметтерді енгізу және шығару үшін қандай жолдарын білесіңдер және олар қалай жазылады?7. Компьютерде есеп шығару қандай кезеңдерден тұрады?ІІІ. Практикалық жұмыс.Математикалық есептерді компьютердің көмегімен шығару үшін төмендегідей реттілікті сақтай отырып, әр маман оқушы өзіне берілген тапсырмаларды орындайды.1. Математикалық қойылымын құру - «Математика» маманына тапсырылып, ол тақтаға есепті шығарады;2. Алгоритм құру - «Информатика» маманына тапсырылып, ол есептің алгоритмін жазады;3. Алгоритмді бағдарламалау тілінде жазу - «Программист» маманына тапсырылып, ол есептің бағдарламасын жазады;4. Компьютердің көмегімен бағдарламаны орындау–«Оператор» маманына, ол бағдарламаны компьютерге жазып, нәтижені көрсетеді.1-тапсырма. Төмендегі өрнектерді Паскаль тілінде жазыңдар:а) У= √х2+1 -√х-1 ; y:=(sqrt(sqr(x)+1-sqrt(x-1))/(sqrt(x+1)); √х+1ә) У= 5х+3х2√1+sinx2 ; y:=5*x+3sqr(x)*sqrt(1+sin(sqr(x)); 2-тапсырма.Төмендегі өрнектердің мәндерін анықтайтын программа құрыңдар.У= 0,5х2 , мұндағы х=3, у=2 х2-у2 PROGRAM ORNEK;VAR x,y,z,k,p:REAL;BEGINREAD(x,y);k:=0.5*sqr(x);p:=sqr(x)-sqr(y);z:=k/p;WRITE (‘z:=’,z);END.3 2 мәндерін енгіземіз.z=9.0000000000E-01 нәтижесі шығады. 3-тапсырма. Массасы 3кг дене ауада 8м/с2 үдеумен төмен түсіп келеді. Ауаның кедергісін анықтау қажет. (Оқулық 75 бет, 17 есеп).PROGRAM AUA;VAR m,g,f:REAL;BEGINREAD (m,g);F:=m*g;WRITE (‘F=’,F);END.8 3 мәндерін енгіземізF=2.4000000000E+01 нәтижесі шығады.4-тапсырма. Үшбұрыштың ауданын Герон формуласы бойынша есептеу программасын құру.S=(P*(p-a)*(p-b)*(p-c)), p=(a+b+c)/2алг аудан (нақ а,в,с)арг а,в,снәт Sбасы нақ рр:=(a+b+c)/2S:=sqrt(P*(p-a)*(p-b)*(p-c))соңы.ІV. Үйге тапсырма. «Паскаль тілінің қарапайым операторлары мен басқару операторлары» тақырыбын оқып келу. 74 бет, 1-есеп.V. Бағалау. Әр есептің дұрыс жауабы 5 балл бойынша бағаланады.VІ. Сабақты қорытындылау.
1-тапсырма. Төмендегі өрнектерді Паскаль тілінде жазыңдар:а) У= √х2+1 -√х-1 ; y:=(sqrt(sqr(x)+1-sqrt(x-1))/(sqrt(x+1)); √х+1ә) У= 5х+3х2√1+sinx2 ; y:=5*x+3sqr(x)*sqrt(1+sin(sqr(x)); 
2-тапсырма.Төмендегі өрнектердің мәндерін анықтайтын программа құрыңдар.У= 0,5х2 , мұндағы х=3, у=2 х2-у2 PROGRAM ORNEK;VAR x,y,z,k,p:REAL;BEGINREAD(x,y);k:=0.5*sqr(x);p:=sqr(x)-sqr(y);z:=k/p;WRITE (‘z:=’,z);END.3 2 мәндерін енгіземіз.z=9.0000000000E-01 нәтижесі шығады. 3-тапсырма. Массасы 3кг дене ауада 8м/с2 үдеумен төмен түсіп келеді. Ауаның кедергісін анықтау қажет. (Оқулық 75 бет, 17 есеп).PROGRAM AUA;VAR m,g,f:REAL;BEGINREAD (m,g);F:=m*g;WRITE (‘F=’,F);END.8 3 мәндерін енгіземізF=2.4000000000E+01 нәтижесі шығады.4-тапсырма. Үшбұрыштың ауданын Герон формуласы бойынша есептеу программасын құру.S=(P*(p-a)*(p-b)*(p-c)), p=(a+b+c)/2алг аудан (нақ а,в,с)арг а,в,снәт Sбасы нақ рр:=(a+b+c)/2S:=sqrt(P*(p-a)*(p-b)*(p-c))соңы.
Программалау ортасының интерфейсінің негізгі екі элементі бар: мәзір және терезе. Экранның жоғарғы қатарында мәзір қатары орналасады, ал экранның негізгі бөлігін файлды редакциялау терезесі алып тұрады. Төменгі қатарда контекстік көмек көрсету келтіріледі. Басты мәзірдің негізгі он пункті бар: File -файлдармен жұмыс істеу, папканы өзгерту, басу құрылғысына шығару; Edit -тексті редакциялау, бөліктерді көшіру және тасымалдау; Search -қажетті тексті іздеу, сөздерді алмастыру және іздеудің басқа да құралдары; Run -программаның атқарылуы, қадамдап түзету; Compile –программаны компиляциялау; Debug -программаны түзету құралдары; Tools -ортаның құралдары (хабарламалар, профилер, түзеткіш, парат д); Options –программалау ортасын баптау; Window-программаларды түзету терезелерін басқару; Help -көмек. Осы айтылған мәзір пунктерінің біреуін таңдап алудың үш тәсілі бар: F10 клавишін басу керек, одан кейін парат пункті курсорды басқару клавиштері арқылы таңдап алу; Мәзірдің парат пунктін тышқан арқылы таңдау; ALT+ парат мәзірдің парат д әрібін пара басу. File, Edit мәзірлері. File мәзірі. Бұл мәзір бар файлдарды ашу, жаңа файлдарды құру, сақтау және басу құрылғысына шығару және Паскаль ортасынан шығу үшін арналған. File мәзірінің келесі командалары бар: NEW (жаңа)-nonameXX.pas атты жаңа файл құруға мүмкіндік береді; OPEN (ашу)-*.pas кеңейтуімен сақталған бұрынғы файлды ашуға мүмкіндік береді; SAVE (сақтау)-ашылған файлды парат д сақтауға мүмкіндік береді; SAVE AS (қалай сақтау) – ашылған файлды сақтау, бірақ файлды қандай атпен сақтайтыныңызды сұрайды; SAVE ALL (барлығын сақтау)-тек қана ағымдағы файлды емес, барлық ашылған файлдарды сақтайды; CHANGE DIR (жұмыс папкасын өзгерту)-жұмысқа қажетті папканы ағымдағы етіп орналастыру; PRINT – ағымдағы терезедегі программаның текстін басу құрылғысына береді; PRINTER SETUP (басу құрылғысын орнату) – басу құрылғысының типін және оның орнатуын береді; DOS SHELL (DOS ортасы)- командасы экранға MS DOS командалық қатары орналасқан терезені шығарады. Бұл команда операциялық жүйенің командаларын енгізу қажеттіліг туған жағдайда қолданылады. Мұндай мүмкіндікті пайдалану арқылы Turbo Pascal ортасынан шықпай MS DOS командаларын енгізуге болады. MS DOS командаларын орындап болғаннан кейін Turbo Pascal жүйесіне пара оралу үшін EXIT командасын теріп ENTER клавишін басу қажет; EXIT -программалау ортасынан (паскальдан) шығу. EDIT (Редакциялау) мәзірі EDIT мәзірі программалардың мәтіндерін редакциялау үшін арналған. Оның келесі командалары бар: UNDO (өзгертуді болдырмау) –мәтіннің соңғы редакторлық өзгертуін болдырмайды; REDO (өзгертуді қайтару) –болдырылмаған редакторлық өзгертуді қайтару; CUT (қиып алу) –мәтіннің белгілеп қойған үзіндісін қиып алады және п аралық сақтау буферіне орналастырады; COPY (көшіру) – мәтіннің белгілеп қойған үзіндісін көшіреді және п аралық сақтау буферіне орналастырады; PASTE (вставить- қою, кірістіру) –аралық сақтау буферінен мәтін үзіндісін курсор орналасқан жерге қояды; CLEAR (тазалау) –редактор терезесіндегі белгіленген бөлікті жояды. SHOW CLIPBOARD (буферді көрсету) –экранға парат орналастырылған деректерді шығарады. Search, Run мәзірлері. Search (Іздеу) мәзірі. Search мәзірі мәтіндік үзінділерді іздеуге, олардың орнын алмастыруға және қателерді іздеуге мүмкіндік береді. Оның келесі командалары бар: FIND (мәтіндік үзіндіні табу) – мәтіндік үзіндіні парат көмектесетін сұхбат терезені ашады. Бұл терезеде Text to Find қатарына қажет сөзді жазу арқылы берілген редактор терезесінен кез-келген сөз тіркесін іздестіру жұмысы жүргізіледі. Бас және кіші әріптерді ажыратудың кілтін, іздеудің диапазонын және бағытын береді. REPLACE (мәтіндік үзіндіні алмастырады) – FIND терезесіне ұқсас сұхбат терезені ашады. Text to Find қатарына қажет сөзді, New Text қатарына жаңа сөзді жазып OK командасын таңдасақ сөздер алмасады. SEARCH AGAIN (қайталап іздеу) – FIND немесе REPLACE орындалғаннан кейін, алдында көрсетілген үзіндінің мәтіндегі келесі кездесуін іздейді; GO TO LINE NUMBER – парат берілген жолға көшуді орындайды; SHOW LAST COMPILE ERROR (компилятордың соңғы қатесін көрсету)-компиляция кезінде табылған соңғы қатенің программадағы орнын қайталап көрсетуге мүмкіндік береді және осы қатенің пара көрсетеді. FIND ERROR ( парат табу)-программаның орындалу кезіндегі табылған парат табады. Ашылған сұхбат терезеде Error addres өрісіне он алтылық жүйеде жазылған қате теріледі. Қате терілгеннен кейін OK батырмасын басып оның түсініктемесін оқуға болады. FIND PROCEDURE (процедураны табу)- командасы арқылы сұхбат терезесі іске қосылады. Сұхбат терезедегі Procedure name өрісіне процедура немесе парат па теріледі. Терілген атауды табу үшін OK командасы таңдалады. RUN (Орындау) мәзірі. RUN мәзірі арқылы программаны әр түрлі жолдармен орындауға жіберуге болады. RUN (программаның орындалуы)-белсенді терезеде орналасқан программаны компиляциялауға және орындауға қолданылады. Егер программа компиляцияланған болса, онда орындауға жібереді. RUN командасын [CTRL]+[F9] клавиштерін пара басу арқылы да орындауға болады; STEP OVER (аттап өту) – әрбір операторды ретімен орындау командасы. Командаларды ретімен орындауда қосымша программа атауы кездессе, п қадам бойынша орындамай, парат орындап келесі қатарда орналасқан командаға көшеді. Яғни, STEP OVER шақырылатын қосымша программаларға енбей, қадам бойынша орындайды. TRACE INFO (программаның орындалуын бақылау)- программаны әрбір жол бойынша орындайды; GO TO CURSOR ( парат д дейін орындау)- программаны курсор тұрған жолға дейін орындайды. Егер курсор тұрған жолда орындалатын өрнек тұрмаса, Pascal ескерту береді; PROGRAM RESET (программаның орындалуын тоқтату) –программаның орындалуын тоқтатады, программа алып жатқан жадының бөлігін босатады және сіздің программа пайдаланған файлдарды жабады; PARAMETERS (параметрлер) – программаны командалық жолдық көмегімен жібергендегідей параметрлерді парат мүмкіндік береді. Compile, Debug мәзірлері. Compile (Компиляциялау) мәзірі Компиляция процесін басқаруға мүмкіндік береді. Бұл мәзірдің келесі командалары бар: COMPILE (компиляциялау)- белсенді терезедегі файлды компиляциялайды. Егер синтаксистік қате табылса, ол туралы хабар парат де және курсор қате тұрған жерге орналастырылады. Бұл команданы [ALT]+[F9] клавиштері арқылы да парат болады; MAKE (программаны жинақтау) – өзгертілген модульдерді, кейіннен негізгі программаны компиляциялайды; BUILD (толық жинақтау) - барлық модульдерді, кейіннен негізгі программаны компиляциялайды; DESTINATION (тағайындау) – орындала алатын код жадыда (Memory) немесе (DISK, .EXE файл ретінде) сақталынатынын сипаттайды; PRIMARY FILE (бастапқы файл) – бұл команда PRIMARY FILE сұхбат терезесін ашады, пара сіз MAKE немесе BUILD командаларын таңдаған кезде қандай .PAS файл компиляцияланатынын сипаттайсыз; CLEAR PRIMARY FILE (бастапқы файлды алып тастау) – бастапқы файлдың аты сипатталған PRIMARY FILE сұхбат терезесін тазалайды; INFORMATION ( парат) – бұл команда INFORMATION сұхбат терезесін ашады. Бұл терезеде сіз соңғы компиляцияланған файл жайлы, жадының ағымдағы пайдаланылуы және орта жайлы парат ала аласыз. Debug (Түзету) мәзірі. Мәзір программаны түзету үшін арналған. Командалары: BREAKPOINTS (бақылау нүктелері) –бұл команда арқылы шартты немесе шартсыз бақылау нүктелерінің пайдаланылуын басқара аласыз. Бақылау нүктесі – программаның орындалу барысында алдын-ала көрсетілген орындарға белгілі бір шарт бойынша тоқталуы. Программада бақылау нүктелерін бірнеше жерлерге орналастыруға болады. CALL STACK (шақыру стегі) – программа шақыратын процедуралардың ретін көрсететін терезені шығарады; REGISTER ( парат ) – командасы орталық процессордың ақпараттар терезесін экранға шығарады; WATCH (бақылау) –программадағы өрнектердің мәндерін және олардың өзгерулерін бақылайтын терезені ашады; OUTPUT (шығару) – командасы экранға программаның орындалу қорытындысын бейнелейтін терезені шығарады; USER SCREEN (пайдаланушының экраны)-программаның орындалу барысында шығарылған текстік және графикалық информацияны көруге мүмкіндік береді; EVALUTE/MODIFY (есептеу және модификациялау) айнымалыны немесе өрнекті есептеуге, кез-келген айнымалылардың мәнін көруге және жеке ақпараттардың мәнін өзгертуге мүмкіндік береді; ADD WATCH (бақылауды қосу) –бақылау терезесіне бақыланатын өрнекті енгізу үшін пайдаланылады; ADD BREAKPOINTS (бақылау нүктелерін қосу) – шартты немесе шартсыз бақылау нүктелерін сипаттап, қосу. Tools, Options мәзірлері. Tools (Құралдар) мәзірі Tools мәзірі түзеткіш хабарламаларының бірнеше командаларын қамтамасыз пара. Оның командалары: MESSAGES (хабарламалар) – бөлімі экранның төменгі бөлігіне хабарламалар терезесін ашады. Берілген MESSAGES терезесі программаның қажет қатарларын іздеуге арналған. Программаның қажет бөліміне көшу үшін MESSAGES терезесінен қажет атауды тышқанмен екі рет шерту керек; GO TO NEXT (келесіге ауысу) – хабарламалар тізіміндегі келесі пунктке көшуді қамтамасыз пара; GO TO PREVIOUS (алдыңғыға кері оралу) – хабарламалар тізіміндегі алдыңғы пунктке көшуді қамтамасыз пара; Options (Опциялар) мәзірі Options мәзірінің көмегімен ортаның қажетті параметрлерін орнатуға болады. Оның командалары: COMPILER (компилятордың параметрлері) –компилятордың жұмысын анықтайтын параметрлерді орнатуға мүмкіндік беретін сұхбат терезені ашады. MEMORY SIZES (жадының мөлшері) –стектің мөлшерін, жадының ең аз және ең көп мөлшерін береді; LINKER –құрастырушының параметрлерін орнатады; DEBUGGER (жөндегіш) – ортамен біріктірілген жөндегішке әсер ететін бірнеше орнатулар беруді қамтамасыз ететін DEBUGGER сұхбат терезесін ашады; DIRECTORIES (директориялар) –файлдардың қайда орналастырылатынын және парат алынатынын көрсететін папкаларды береді; TOOLS – TOOLS мәзіріндегі программалық компоненттердің орналасатын жерлерін береді; ENVIRONMENT (орта) – бұл команда бес сұхбат терезені басқаратын мәзірді ашады. Ашылған мәзірдің келесі пунктері бар: PREFERENCES –Pascal ортасының іс-әрекет жасауын және көрінісін береді; EDITOR –редакциялау терезесіне енгізілген тексті Pascal қалай басқаратынын анықтайды; MOUSE – тышқанның жұмыс істеуін басқарады; STARTUP – ортамен біріктірілген жөндегіш үшін орнатуларды таңдап алу; COLORS – ортамен біріктірілген жөндегіштің әртүрлі бөліктерінің түсін береді; OPEN – SAVE командасының көмегімен сақталған конфигурация файлын ашады; SAVE – конфигурация файлын сақтайды; SAVE AS-конфигурация файлын сақтауға мүмкіндік береді, бірақ файлды қандай атпен сақтау керектігін сұрайды. Window, Help мәзірлері. Window (Терезе) мәзірі. Бұл мәзір Pascal тілінің көптерезелі интерфейсімен жұмыс істеуге арналған. Оның командалары: TILE (қыспақ) – терезелер бір-біріне қыспақталып орналасады; CASCADE (саты) –терезелер сатылап орналасады; CLOSE ALL (барлығын жабу) – барлық терезелерді жабады; REFRESH DISPLAY (экранды жаңарту) –экранда кездейсоқ жазулар пайда парат кезде қолданылады; SIZE/MOVE (мөлшері/жылжыту) – осы команданы пайдаланып белсенді терезенің мөлшерін немесе орынын өзгертуге болады; ZOOM (терезені кеңінен ашу) –терезені ең пара мөлшеріне дейін өзгертеді. Егер терезе кеңінен ашылған болса, онда оның мөлшерін алдыңғы мөлшеріне дейін кері қайтарады; NEXT (келесі) –ашылған терезелердің келесісіне көшуді қамтамасыз пара және п ең үстіңгі терезе пара; PREVIOUS (алдыңғы) – алдыңғы терезені белсенді пара; CLOSE (жабу) – белсенді терезені жабу; LIST (тізім) – ағымдағы барлық ашық терезелердің тізімін көрсететін терезені ашады. Help (Көмек) мәзірі Help мәзірі пайдаланушының көмек құралдарын қамтамасыз пара. Оның командалары: CONTENTS (мазмұны) –көмектің негізгі тақырыптарының тізімі келтірілген терезені ашады; INDEX (тізім) – бүкілін қамтитын алфабит тізім; TOPIC SEARCH (тақырыпты іздеу) –курсор тұрған сөз жайлы парат береді; PREVIOUS TOPIC (алдыңғы тақырып) – көмек жүйесінде алдыңғы көрген экранға кері қайтарады. 20 экранға дейін қайтаруға болады; USING HELP (көмекті пайдалану) – көмек экранын қалай пайдалану жөнінде парат береді; FILES ( парат д) – шығарылған терезеде көмекке қосымша файлдарды көрсетуге мүмкіндік береді; COMPILER DIRECTIVES ( парат дер директивалары) – парат дер директиваларының тізімін шығарады. Мұнда олардың әрқайсысы жайлы толық парат ала аласыз; RESERVED WORDS (резервтелінген сөздер) –резервтелінген сөздер жайлы парат бередә; STANDARD UNITS (стандартты парат дер) –стандартты парат дер жайлы парат береді; TURBO PASCAL LANGUAGE - TURBO PASCAL тілінің элементтері жайлы парат береді. ERROR MESSAGES (қателер жайлы хабар) – қателер жайлы парат береді; ABOUT (жүйе жайлы) – жүйе жайлы парат береді.
Алынған ресурс: http://www.izden.kz/referattar/informatika/125 Ғылыми жұмыстар жинағы. © izden.kz

Алгоритм қасиеті және жазылу түрлері
Сабақ тақырыбы: Алгоритм қасиеті және жазылу түрлеріСабақ мақсаты:1. Оқушыларға Алгоритм және оның қасиеттері, орындаушы жазылу түрлерітуралы жалпы мағлұмат беру.2. Оқушылардың Алгоритм жазылу түрлерінің көмегімен есептер шығару арқылыойлау қабілеттерін дамыту.3. Қарапайым алгоритмдер құра білу, нәтижесін талдай алу;Сабақ көрнекілігі: тақырып бойынша мультимедиалық слайд, оқулық.Сабақ түрі: жаңа сабақСабақтың әдіс - тәсілі: түсіндіру, көрсету.Оқушылар білуі қажет: алгоритм ұғымын, алгоритмдер қасиеттерін және жазылутүрлерін.Оқушылар орындай білу керек: алгоритм қасиеттерін ерекшелеу және алгоритмжазылу түрлері арқылы есептер шығара білу.Пән аралық байланыс: математика, қазақ тілі, геометрия, технология.І. Сабақ барысы:Ұйымдастыру.1. Оқушыларды түгелдеу, журнал толтыру, оқушылардың дәптерлерін,оқулықтарын қарап шығу.2. Сынып, тақта, парта тазалығын қарап шығу, қажет болса ескертулер жасау.3. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.ІІ. Жаңа сабақ.«Алгоритм» ұғымы информатикада ақпарат сияқты іргелі ұғымдар қатарынажатады. Алгоритм атауы атақты араб математигі Әбу Жафар Мұхаммед ибн Мұсаәл - Хорезми ( 763 - 850 ж. ж) есімінің латынша Algorithmi (Алгоритми) болыпжазылуына шыққан.Алгоритм дегеніміз – іс әрекеттің рет - ретімен орындалуы.Алгоритмнің атқарушылары:АдамАвтоматты құрылғыКомпьютерРоботАлгоритм қасиеттеріАлгоритмнің айқын, дәл өрнектелу қасиеті. Алгоритмде келтірілген барлықәрекеттердің мағынасы айқын, нақты анықталған болу керек. Онда қандай қадамкөрсетілсе тек солар ғана орындалуы қажет. Есеп шығаруға керектің бәріанықталуы және орындаушыға түсінікті әрі нақты болуы тиіс.Алгоритмнің үзіктілік қасиеті. Алгоритмнің үзік модульдерге бөлінуі, яғниалгоритмді бірнеше кішкене алгоритмдерге жіктеу мүмкін болу керек. Бұл қасиетібойынша алгоритм аралық нәтиже беретіндей бірнеше ықшам бөліктерге, ал олародан кіші қадамдарға бөлінеді, яғни мәселені шешу процесінің тізбегі жеке - жекеәрекеттер жіктеледі. Сондықтан алгоритмді, екі - үш бқлікке бөліп, оларды жекеқабылдай алатын дәрежеде жұмыс істелінуі қажет.Алгоритмнің нәтижелік қасиеті. Кез - келген алгоритмнің нәтижесі болу керек.Әрекеттердің шектеулі санынан кейін белгілі бір уақытта қорытынды нәтижеалуымыз қажет.Алгоритмнің жалпылық немесе ортақтық қасиеті. Алгоритм құрғанда белгілі біржеке проблемаға қарсы ғана арналмай, осы тәріздес мәселелер шешуін толыққамтуға мүмкіндік беретіндей етіп құрылуы қажет.Алгоритмнің формальды орындалуы. Алгоритмді орындағанда орындаушы оныәркомандасының мағынасын түсінуі де, түсінбеуі де мүмкін. Бірақ алгоритмнің әркомандасы орындаушының нақты бір әрекетті орындауын талап етеді.Алгоритм жазу жолдарыАлгоритмді компьютерде орындау үшін оларды алдын - ала жазып алу керек.Жалпы жағдайда, алгоритм жазудың келесі түрлері қабылданған:Табиғи тілАлгоритмдік тілПрограммалау тіліБлок - схемаМысалы, у=2x -(х+8) өрнегін алгоритм жазылу түрлерін де жаз.табиғи тілде:а және х мәндерін енгізіңіз.х және 6 - ны қосу.x на 2 - ге көбейту.2x – дан (х+8) қосындысын азайту.Өрнектің есептелген нәтижесі ретінде у - ті шығару.Алгоритм тіліндеалг у=2x -(х+8) өрнегін орындауАрг х, м1, м2Нәт убасым1:=х+8м2:=2*xу:=м1 - м2соңыПрограммалау тілінде:Program №1;Var x: integer;BeginWriteln(‘х енгіз’);Readln (a, x);y:=2*x -(x+8);Writeln(‘y=’, y);End.Блок - схемасыІІІ. Жаңа сабақты бекіту:У=3х -(5+3х) өрнегін алгоритм жазылу түрлерінде жаз.Z=8x -(5y - ab) өрнегінің блок - схемасын сыз.Суретшінің суретті салуына алгоритм құр.Алгоритм тілінге жазылған есепті өрнекке айналдыр.2 - ні х - ке көбейтте А1 - ге меншікте.А1 - ді 8 - ге қоста А2 - ге меншікте.3. 3 - ті у - ке көбейтте А3 - ке меншікте4. А3 - ті 5 ке азайтта А4 - ке маншікте.5. А2 - ні А4 - ке бөлде У - ке меншіктеЖауабы y=(2x+8)/(3y - 5)ІҮ. Үйге тапсырма: Жаңа сабақты оқу. Есептер шығаруӨрнектерді табиғи және алгоритм тілдерінде жаз.1. У=2х+(2х+5);2. у=(4+3х)/3х3. у=(5z+(2x - 8))/(2x - 10)Ү. Бағалау.
Сабақтың тақырыбы: Паскаль тілін қайталауға арналған практикалық сабақСабақтың мақсаты:Білімділік: Оқушыларға Паскаль тілінен алған теориялық білімдерін жүйелі түрде тәжірибе жүзінде көрсете білу дағдыларын қалыптастыру.Дамытушылық: Бағдарламалау тілінде жұмыс жасай білу дағдыларын, ойлау қабілеттерін, өз білімдерін сауатты түрде жеткізе білуді, пәнге деген қызығушылықты дамыту, пәнаралық байланысты дамыту.Тәрбиелік: Жауапкершілікке, программа құруда ұқыптылыққа баулу, өзара көмектесуге, бір-бірін бағалауға тәрбиелеу.Сабақтың типі: практикалық сабақСабақтың түрі: топтық, жекелейСабақтың әдіс-тәсілдері: практикалық, деңгейлеп оқыту технологиясы.Сабақтың көрнекіліктері: компьютер, деңгейлік тапсырмалар, бағалау парақтарыПәнаралық байланыс: математика, ағылшынСабақтың жоспары:1. Ұйымдастыру2. Практикалық бөлім3. Сабақты бекіту4. Қорытындылау1. Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен амандасып, түгендеу. Өтетін сабақтың тақырыбы мен мақсатын айту.2. Практикалық сабақБірнеше бөлімнен тұрады.Әр партаға бағалау қағазы беріледі. Оқушылар бір-бірінің бағасын жазып отырады.1-бөлім. Зертханалық жұмысА) Қандай тип:- бүтін – INTEGER- нақты – REAL- логикалық – BOOLEAN- символдық – CHAR- тіркестік – STRINGӘ) Карточкалармен жұмысКарточка №11. Алгоритм ұғымы нені білдіреді?2. Циклдік алгоритм дегеніміз не және оның түрлері?3. Үш санның (а, с, р) орта мәнін есептеу алгоритмін құрКарточка №21. Алгоритмді жазудың қандай тәсілдері бар?2. Паскаль тіліндегі программа құрылымы?3. у=x3 функциясын есептеу алгоритмін құрКарточка №31. Оператор дегеніміз не және оның түрлері?2. Программа дегеніміз не?3. Тікбұрышты үшбұрыштың ауданын есептеу алгоритмін құрКарточка №61. Паскаль тілінде программаның сипаттау бөлімінің құрылымы?2. Алгоритм атқарушысы дегеніміз не?3. Квадраттың ауданын есептеу алгоритмін құрКарточка №51. Атқарушы командалар жүйесі дегеніміз не?2. Алгоиртм типтері?3. f=8x+2y функциясын есептеу алгоритмін құрБ) .Ақиқат пікірді тапА .sqrt - санның екі дәрежесіБ. DIV - қалдықты табуВ. АВС(х) – х санының абсолют шамасыГ. Паскаль тілін ұсынған Блез Паскаль.Д. Паскаль тіліндегі программа - 3 бөліктен тұрады.2-бөлімБерілген тізбектің қатесін тауып, оны дәлелдеу1. 2х2-5:=у2. р:=7.3 моd23. writeln (’x=’, x:3:6)4. x:=sin2x+cos(x)5. м:=завод6. program esep;beginreadln (x);if x < o else y:=2*SQR(x)*x then y:=2+xwriteln (“y=”, y:6:3);readln;end.Var x, y: real;3 – бөлім Есептер шығаруТапсырма №1.X = bsin2a,егер a =0;Х функциясының мәнін есептейтін программа құрыңдар. Компьютерде орындап,нәтижесін көрсет.Тапсырма №2.1 – нұсқау(х) = sinx - x функциясының мәнін есептейтін программа құрыңдар.2 – нұсқа= cosx + x2 функциясының мәнін есептейтін программа құрыңдар.4 - бөлім4. Сабақты бекітуге өздері шығарып отырған есептер бойынша кей Паскальоператорларына түсінік беріп кету5. Сабақ қорытындысыСұрақ-жауап арқылы сабақты қорытындылау.Бағалау парағы арқылы оқушыларды бағалау
№
Оқушының аты-жөні
1- бөлім2-бөлім
3-бөлім
4-бөлім
5-бөлім
Қорытынды баға
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Үйге тапсырма: 43-79 бет оқу. 86 бет 7 жаттығу
Сабақтың тақырыбы: Алгоритм типтері (сызықты, тармақталу және циклдік алгоритмдер)
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға алгоритм типтері, яғни сызықтық, тармақталу және циклдік алгоритмдер туралы түсініктеме беру
Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа және жауапкершілікке тәрбиелеу.
Дамытушылық: Оқушылардың ой-өрісін қалыптастыру, алгоритм жайлы білімдерін толықтыру
Сабақтың типі: жаңа сабақ
Сабақтың түрі: аралас сабақ (жұптық жұмыс (құзырлылық тапсырма), жеке жұмыс (кеәейтәлген тапсырма), кесте толтыру, сұрақ-жауап, АКТ)
Сабақтың әдісі: интерактивті тақта көмегімен түсіндіру
Сабақта қолданылатын көрнекі құралдар: Компьютер, оқулық, интерактивті тақтаСабақтың барысы:
І.Ұйымдастыру кезеңі: 1. Сәлемдесу, түгелдеу.
2. Оқушылардың құрал-жабдығын тексеру.
3. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
II. Үй тапсырмасын тексеру
Кестені толтыр
Іс-әрекеттің атауы
Блок-схема түрі
Негізгі әрекеті
Процесс
шарт

Цикл басы
Құжат
Нәтижені шығару, қағазға басу
Енгізу, шығару
Қосалқы программа
Схеманың, формуланың түсініктемесі
2. «Құлыпты аш!» ойыны. (Ойынның шарты бойынша оқушылар құлыптың кодын табулары тиіс. Ол үшін құлыптың айналасында тұрған түрлі түсті фигураларда жасырынған сұрақтарға жауап беріп, информатика пәнінің негізгі ұғымдарының бірін табады. Құлыптың коды осы сөз болып табылады.)
1. Алгоритм командаларының басталуы мен аяқталуын көрсету үшін қандай түйінді сөздер қолданылады?
2. Серия дегеніміз не?
3. Алгоритмнің тақырыптан кейінгі бөлігі не деп аталады?
4. ............................................................ - берілген нұсқаулар бойынша орындалатын әрекеттерді жүзеге асырушы.
5. .............................................................. - ең маңызды түсініктердің бірі. Мұны қажетті және нақты анықталған нәтижеге қол жеткізетін, белгілі бір уақыт аралығында атқарылатынжұмыс десе болады.
6. ............................................................... - белгілі бір тілдің көмегімен немесе формулалар жүйесі арқылы орындалатын іс-әрекетті сипаттау.
7. Алгоритм командалары есеп шартына байланысты қалай бөлінеді?
8. Жай және құрама командалардың айырмашылықтары қандай?
III. Жаңа сабақты түсіндіру:
Алгоритм блоктардың өзара байланысуына қарай үш құрылымға – сызықтық тармақталу және циклдік түрлерге бөлінеді.
Алгоритм типтері
Циклдік алгоритмдер
Тармақталу алгоритмдері
Сызықты немесе тізбекті алгоритм

Сызықтық алгоритм тізбектеле орналасқан командалардан, ал блок-схемалар бір сызық бойына орналасқан тізбекті блоктардан тұрады. Әрекеттердің тізбектей орындалуын сипаттайтын алгоритм – сызықтық алгоритм деп аталады.
Сызықтық алгоритм командалары осында көрсетілген рет бойынша орындалатын тізбектеле орналасқан командалардан (блоктардан) тұрады.
Амалдардың бұлай бірінен соң бірі реттеліп орындалу тәртібін табиғи атқарылу дейді. Мысалы, төменде көрсетілген Z функциясының сандық мәнін есептеп шығару алгоритмін жасау керек болсын.
Z = ax + 2b + cos (ax2 + b) – tg (ax2 + b)
Бұл функцияның мәнін табу үшін алдымен жақшада тұрған ax 2 + b көпмүшелігін жеке есептеп алу қажет, себебі ол тізбек бойында үш рет есептеліп, орындаушы машина оған уақытты көп кетіреді. Есептеліп болған Z функциясының мәні қағазға не экранға басылып шығуы тиіс. Жалпы компьютер жадына a, b, x мәндері алдын – ала енгізілуі керек.
алг Z функциясын есептеу
(нақ a, b, x, z )
арг a, b, x
нәт z
басы
a, b, x енгізу
t : = ax 2 + b
z : = t + cost + tgt
x, z шығару
соңы
Сонымен қарастырылған алгоритм қарапайым сызықтық алгоритмнің мысалы болып табылады. Мұндағы 2-блок - a, b, x мәндерін пернелерден программаға енгізу блогы, 3-блок t - ның, ал 4-блок Z функциясының мәндерін есептейді. 5-блок х айнымаласының және Z функциясының нәтижесін қағазға басып шығарады.
2. Тармақталу алгоритмдері. Тармақталу алгоритмінде көбінесе арифметикалық теңсіздік түрінде берілген логикалық шарт тексеріледі. Егер орындалса, онда алгоритм бір тармақпен жүзеге асырылады да, соңында екі тармақ қайта бірігеді. Мұндай алгоритмдер шартты тексеру немесе тармақталу командасы деп аталады. Оны алгоритмдік тілде өрнектегендеегер, онда, әйтпесе, бітті түйінді сөздері пайдаланылады. Орындау тәсіліне байланысты тармақталу командасы «таңдау»(толымды) және «аттап өту» (толымсыз) болып екі түрге бөлінеді.
3. Циклдік алгоритмдер. Көптеген алгоритмдерде белгілі бір әрекеттер тізбегі бірнеше рет қайталанып орындалып отырады. Математикада есеп шығару кезінде бір теңдеуді пайдаланып, ондағы айнымалы мәнінің өзгеруіне байланысты оны бірнеше рет қайталап есептеуге тура келеді. Осындай есептеу процесі бөліктерінің қайталап орындалуын цикл деп атайды, ал қайталанатын бөлігі бар алгоритмдер тобы циклдік алгоритмдерге жатады. Қайталану командасын алгоритмдік тілде жазу үшін әзірше (әзір), цикл басы (цб), және цикл соңы (цс) түйінді сөздер қолданылады.
ІҮ. Жаңа түсінікті тексеру: Құзырлылық тапсырма (жұптық жұмыс), бір партада жұп болып отырған оқушыларға төмендегідей кесте бейнеленген кеспе карточкалар таратылады.
Р/с
Сұрақ
Жауап
1
Алгоритм типтері 4-ке бөлінеді.
Иә/Жоқ
2
Орындау тәсіліне байланысты тармақталу командасы толымды және толымсыз болып екі түрге бөлінеді.
Иә/Жоқ
3
Тармақталу алгоритмін алгоритмдік тілде өрнектегенде егер, мұнда, өйткені, соңы деген түйінді сөздер қолданылады
Иә/Жоқ
4
Есептеу процесі бөліктерінің қайталанып орындалуын цикл деп атайды
Иә/Жоқ
5
Қайталану командасын алгоритмдік тілде жазу үшін әзірше, цикл, цикл түйіні деген түйінді сөздер қолданылады
Иә/Жоқ
Ескерту: (неге иә, неге жоқ деп жауап бергендеріңді түсіндіріңдер):......................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
V. Жаңа тақырыпты бекіту: Кеңейтілген тапсырма (жеке жұмыс)
1-кесте
Р/с
Сұрақтар
Дұрыс жауап
Жауаптар
1
Сызықтық алгоритм дегеніміз не?
А) Қандай ба бір шартқа тәуелді болатын алгоритм
2
Тармақталу алгоритмі дегеніміз не?
В) Қайталанатын бөлігі бар алгоритмдер
3
Циклдік алгоритмі дегеніміз не?
С) Әрекеттердің тізбектей орындалуын сипаттайтын алгоритм
2-кесте
Р/с
Сұрақтар
Жауаптар
1
Сызықтық алгоритм дегеніміз не?
2
Тармақталу алгоритмі дегеніміз не?
3
Қайталану алгоритмі дегеніміз не?
3-кесте
Р/с
Алгоритм түрлері
Ережелері
Мысал келтір1
2
3
VІ. Қорытындылау
ҮІІ. Үйге тапсырма: 1. Алгоритм типтері (сызықты, тармақталу және циклдік алгоритмдер)
VІІІ. Оқушылар еңбегін бағалау: