Т?р: «Джомба-хальмг ц?»(хальмг улсин авъяс)

Төр: «Хальмг цә»
Сурһмҗлач Манҗин В. У.
Күсл: Дорас өсч йовх бичкдүдт хальмг улсин авьяс зааҗ, хальмгаһар келдг дасхг, хальмг цә гидг төриг хаһлад, хальмг цәәһин туск шүлгүд , үлгүрмүд, дуд бичкдүдтә сергәһәд тодлад авх, бичкүдин кел өргҗүлх.
Кичәлин дөнцл: хальмг цә, давсн, тосн, үсн, усн, хальмпр, зәт, бичкн шаазҗ, хәәсн, шанһ, самбр,зургуд,ширә.
Сурһмҗлач:
Уух, идх тоотас
Уурта, шимтә хотас
Уул чинрән даасн
Улан хальмг цә
-Хальмг улсин эдлдг хот олн-зүсн, болв хотын дееҗнь- мана хальмг цә. Гиичд чигн ирсн, киитнд даарад, халунд шатад, ундасад йовсн куунд хамгин турунд хальмг цә өгнә.
-Тиигәд, хальмг улс келнә: Цә шингин болвчн идәнә дееҗ.
Сурһмҗлач : Эндр болхла мана кичәлин сүл төр: «Хальмг цә». Эндрк кичәлдән мадн ямаран цәәһин туск зокалмуд, шүлгүд, үлгүрмүд, дуд, медсн тодлад, товчлад авхвидн.
Хальмг цә Хар Теңгсин эргнд, Адыгея, Грузия гидг таңһчд урһна.
-Мана хальмг цә дөрвлҗн бәәдлтә. Күндәрн 2 киил 100 грамм(үзүлх).Цә чанхла, цәәг сүкәр чавгдм биш. Хурц утхар утлад хәәстә уснд тәвәд буслһна.Цәәһин агнь һарад, улаһад, үнрнь каңкнад ирхлә, үс кеедмн. Үстәһин буслһлад, дакад тос тәвәд самрна. Цә самрхларн бару нам татҗ самрх кергтә. «Занднн гидг цәәһин чанад, керә даам тос тәвәд уучкад, сур кевтә сунад, суха кевтә улаһад унтад одв;-гиҗ Җаңһрин баатрмудин тускар кезәнә келдг бәәҗ. Хальмг цә кезәнәс авн ик кундтә, чинртә хот бәәҗ.
Сурһмҗлач: Бичкдүд, ямаран цәәһин зокалмуд меднәт? Бичкдүд(кен бәәҗ үзүлнә) 1.Хоосн хар ус буслһдм биш 2.Цәәг сүкәр чавчдм биш, утхар утлх зөвтә. 3.Цәәг бару нам татҗ самрх кергтә. 4.Цәәһәр зулг өргнә: «О, хәәрхн, деедсд дееҗ бәрҗәнәв, зуухт зулг өргҗәнәв». 5.Түрүн кеесн цәәг бурхндан дееҗ бәрнәвидн. 6.Түрүләд цәәг насарн ах күүнд өгдм. 7.Цә өгҗәсн күн, ааһан хойр һарарн өрчин өмнәс бәрҗ өгдм, яһад гихлә, яһҗ эн күүг күндлсән үзүлнә. 8.Цә авсн күн бас хойр һарарн авх зөвтә, дакад барун һарин нерн уга хурһарн цацл цацад йөрәл тәвх зөвтә.
Нә,хәәрхн
Кезә болвчн иигҗ Халун цәәһән ууж,
Улан кезәчн чирәһәрн игҗ харһҗ,күүндҗ,
Уусн цә маднд аршан болҗ,
Өгсн улсн өглһнә эзн болж Хоорндан нег-негән үзүлҗ,
Хамг әмтнә хормдан багтҗ,
Хәәртә үзл таньл болҗ сууцхай!
9. Цәәһин уучкад , ааһин эзнднь өгдм , көмрдм биш. Эн му йор.
10. Ирсн күүнд халун цә өгх зөвтә.
Сурһмҗлач : Чик , йир сән. Тиигәд, мадн цәәһин зокалмудыг тодлад авчквидн. Ода нанд келтн, ямаран цәәһин туск үлгүрмүд меднәт?
Бичкдүд:
1.җомбаһас оңгдан хот уухшв,
Җораһас оңгдан мөр унхшв.
2.Хальмг улс келнә : «Өрүн цәәһән ууһад һархла , керг күцх».
3.Халун цәәтә харһҗ ирсн күүг игҗ келнә : «Сән күүнә амн тоста».
4. «Амтынь ясдг аһр –зандн , өңгин ,ясдг өөл-буурл»-гиҗ давсн үсн хойрин ткскар келнә.
Сурһмҗлач: Сән күүкд, цуһар чик келвт ода ямаран цәәһин туск шүлгүд меднәт ?Цәәһәр зулан өргдг,
Цәәһәр дееҗ бәрдг,
Цәәһәр гиичән тоодгЦәәһәр хот кеедг.
Адһҗ йовсн бийньАгчмд номһрад суунат
Ааһта улан цәәһәсАман күргәд амснат.
Харч од киитндХалун цәәһән хәәнәтХамг тоот хотас
Хальмг цәәһән ончлнат.
Сурһмҗлач : Ода тадн ,бичкдүд , намд келтн.Кен эн шүлгүд бичлә ? Кен меднә?
Бичкдүд: Мана селәнд бәәдг шүлгч Уувшан Альча Иван.
Сурһмҗлач: Йир сән ,чик. Нә, ода босад цуһар физминутк кеехм (хальмг дууһин айсд һартан бичкн шаазңг бәрәд биилх).
Сурһмҗлач: Ода мадн цуһарн «җомба чанхла ямаран нань чигн юмн орна»- гидг дидактическ наадн наадхм . Эн хәәснд би җомба чанхар бәәнәв . Тадн нанд нөкд болтн (наад наадлһн самбр- фланелеграф , н.ч)
Сурһмҗлач: Ханжанав , сәәнәр нанд нөкд болвт .Сәәхин амтта ,каңкнсн үнртә җомба болсн бәәдлтә . Ода хальмг цә чанхла , ямаран хот ордгнь тодлад авчквидн.Кен келнә мана җомба ямаран?
Бичкдүд: үстә , тоста ,давста, халун…..
Сурһмҗлач: Чик , йир сән. Ода цәәһин тускин ду дуулхмн.Тигәд ,мадн хальмг цәәһин төр чиләҗ бәәнәвидн.Бичкдүд , тадн цуһарн сәәнәр көдлвт.Ода эн шүлгәр мадн кичәлин төгсәхм
«Цәәһәс әмтәхнь уга,
Цәәһәс чинртәнь уга Цәәһәс үнтәннь уга Цәәһәс ахнь уга…..»