Конспект урока по марийской литературе на тему С. Г. Чавайн Куэ

С. Г. Чавайн «Куэ»
Цель: С.Г.Чавайнын биографийже да сылнымут пашаж дене палымым ышташ.
Урокын задачыже-влак:
Йоча-влакым С.Г.Чавайнын тыршен тунеммыже, книгам шуко лудмыжо, калык ойпого деке шÿманмыже, тудым йöратен шогымо дене палдараш.
2. Лудмо, ойлымо, шонымым каласен моштымо навыкым вияндаш.
3. «Куэ» почеламут гоч пÿртÿсым аралаш кумыландаш.
Урокын типше: у тема дене шинчымашым пуымаш.
Технологий: элементы технологии развития критического мышления.
Кучылтшаш материал: Презентация, «Ото» книга, куэ сурет, листики (для рефлексии, С.Г. Чаваайнын книгаже-влак, йоча-влакын шке возымо почеламутышт.
Урокысо паша радам.
Пашалан кумыландыше ужаш.
- Поро кече! Айста ваш-ваш шыргыжалын ончалына да поро кумыл дене урокнам тÿналына. «Палет – каласе, шып ит шинче» ой урокнан девизше лиеш.
Жапым шуйкалыде, урокын темышкыже куснена.
У тема дене паша.
Туныктышын мутшо. Урокын темыжым да идейжым рашемдымаш.
Кодшо урокышто ме тендан дене турло профессий нерген кутыркалышна. Таче ме эше ик профессий дене палыме лийына.
- Ончалза, ко тиде тыгай? (Презентация 1 слайд)
- Кузе шонеда, урокын темыже могай лиеш?
- Мо нерген ойлаш тÿналына?
(Презентация 2 слайд) С.Г.Чавайн – марий калыкын лÿмлö писательже, классикше. Чын фамилийже Григорьев.
(Презентация 3 слайд).1888 ий 6 октябрьыште Морко район Изи Корамас ялысе йорло кресаньык ешеш шочын.
Ачаже ÿмыржö мучко пашам ыштен гынат, йорло илыш деч утлен кертын огыл. Сергеят ачажлан пашам ышташ полшен.
(Презентация 4 слайд) Ачаж ден аваже грамотым пален огытыл, туге гынат шке йочаштым туныкташ тыршеныт.
(Презентация 5 слайд)1904 ийыште, унчо кок классан школым тунемын пытарымеке, С.Г. Чавайн Озан оласе учительский семинарийыш пура.
Тушто руш классик-влакын творчествышт дене лишкырак палыме лиеш. Варажым шке гычат возаш кумыланеш.
-Йоча-влак, кузе шонеда, С. Г. Чавайн икымше почеламутшым марла але рушла воза?
Икымше почеламутшо «Ото» маналтын. (показ книги с стихотворением «Ото»). Тиде почеламутым 40 утла йылмыш кусареныт.
Ото Сергей Григорьевич Чавайн Ик тымык ото уло мемнан элыште, Шога тудо ото кугу ер серыште. Тушто ладыра деч ладыра пушеҥге кушкеш, Тушто мотор деч мотор саска шочеш, Тушто, ужар лышташ лоҥгаште, шӱшпык мура, Тудо ото гыч ерышке яндар памаш йога. Тушто шудыжат ужаргырак, Тушто пеледышат сылнырак. Тудо отым мый йӧратем, Тушто пушеҥге руышым мый вурсем.
(Презентация 6 слайд)Учительский семинарийыште экзаменым сайын куча да семинарист лиеш.
(Презентация 7 слайд)С.Г.Чавайн йоча-влакланат ятыр возен. Нунын коклаште почеламут, ойлымаш, мыскара орланге улыт. Марий книга издательстве шуко гана посна сборник дене савыктен луктын. (Печатали).
(Презентация 8слайд)1935-1937 ийлаште театырыште пашам ыштен.
Одарланен кушшо пушенге гай творческий корныжо 1937 ийыште лугыч лийын.
(Презентация 9 слайд). Морко район Чавайнур ялыште С.Г. Чавайн лумеш музей порт уло. (Презентация 10 слайд) Тушто пашам ыштыме вержым ужаш лиеш. (Презентация 11 слайд) Ава ачажын комнатыжым ужын кертына.. Йоча-влак, ончалза, тиде тувырым С.Г. Чавайнын аваже урген да турлен (Выткала)
(Презентация 12 слайд)Тыгак тиде музейыште С.Г. Чавайнын кид дене возымо пашаж-влакшым ужаш лиеш.
- (Презентация 13 слайд) А Йошкар Олаште С.Г. Чавайн лумжо дене бульварым лумдымо. (Презентация 14 слайд)туштак тудлан шындыме чапкум ужына. Олаше миеда гын, тиде бульварым, памятникым ончалза.
- Мемнан Сардаял ялыште тыгак шке писатель да пот-влак улыт. Ончаза фотографий влакым. Тыште ком те паледа? (Презентация 15)
-ик почеламутшым лудын пуэм.(Чтение с брошюры)
- весылакын творчествышт дене Поэзий шагатыште палыме лийыда.
- Теат монгышто изи почеламутым пуртус нерген возен ончышта. Айста класс да мемнан уна-влак ончылно лудын ончалына. (Чтение собственных сочинений)
2. Физкультминутка.
/Физкультминутка для улучшения мозгового кровообращения/
Кидна кыдалыште.
1 – вуйым эркын гына пурла могырыш савырена,
2 – вик кучена,
3 – вуйым шола могырыш савырена,
4 – тöр ыштена.
6-8 гана эркын гына ыштена.
3. «Куэ» почеламут почеш паша.
   - А кызыт туштым туштем,палыза? Айдеме огыл-ош тувыран,чонжо уке,вурсет-шортеш.(куэ)
   -  Мутат уке,куэ.Таче ме тендан дене С.Г.Чавайнын «Куэ»почеламутшым сылнын лудаш тунемына.Ладыра укшан,йолван куэм ятыр поэт,писатель,композитор да художник-влак моктен возеныт. (Презентация 16 слайд)
      Кажне элыште пушенге символлан шотлалтеш.Индонезийыште-пальма, Германийыште-писте, а ош куэ-мемнан элнам шарныкта.
    Марий калыкна куэм идалыкын чыла жапыштыжат эскерен шоген да турло пале-влакым шекланен.
- те тиде пале –влакым паледа? Куэ нерген ко могай калык палым каласен кертеш? (Чтение примет по очереди)
Куэн сылнылыкше,моторлыкшо айдемым куандара.Айста меат калыкын йоратыме пушенгыжым арален шогена. (С.Чавайнын шынден кодымо куэже-сурет почеш мутланымаш)
- А тендан кокла гыч ко каласен кертеш кузе да кунам ме куэ пушенгым аралышаш улына?( куэвудым погымо годым изи гына рожым ыштена. Поген ситармеке рожым мланде дене петырена; веникым погымо годым укшлакым шекланен курына, пушенгым вож гыч она ру; арам укшым она каткале; мландым вож воктене она тошко)- Икшыве-влак, ты суретым туткын ончалза.Мутат уке,Чавайнын куэже ош вургемым чиен шогалше марий удырамашым шарныкта.А шыжым тиде мотор куэ той оксан вургенчыкше дене суанышке каяш тарваныше гай койын шога.
Тендан шонымаште куэ эше могай лийын кертеш? (Ош, чатка, йытыра, ладыра, мотор)
-Чавайнын «Куэ» почеламутшым колыштына.
Прослушивание записи стихотворения.
Икшыве-влакын шке семын лудмышт.
Кок йоча йукын лудеш
Чтение наизусть (Наташа)
Мутер паша. (Презентация 17)
-Ярнышта? Чылан шогалза, эше ик физкультминуткым эртарена.
Физкультминутка:
1, 2 – чак шогалын,
Строй ден ошкыл эртена.
3, 4 – рын шогалын,
Физзарядым ыштена.
-Почеламутышто мо нерген ойлалтеш?(Куэ).
-С.Г. Чавайн молан куэм шке порт ончыкыжо шынден?( Тудо тиде пушенгым йоратен. Садлан порт ончыкыжо шынден)-Кушеч тиде пушенгым конден? Текстыште верештын лудса.(Изи Чонгаште тыйым кукленам, Вара, конден, тышакын шынденам.)
-Кузе куэм ончен куштен? ( Вуд оптымем дене тыйым иландарышым)
-Йоча мом пушенгын умылыштыже ыштен? ( Мый первый урокым тунемам ыле, Тунем ом шукто, да шортам ыле)
-Мом пушенге ужын? ( Чылажымат тый тудым шинчет вет)
-Йочан кугу лиймеке мо куэ дене лиеш? ( Тый лиат адакат чот кугурак, Тый адакат лият чот сылнырак)
-Икшыве йоратыме пушенгылан могай канышым пуа? (Умылышкет канаш сай еным пого, Укшетым шаралтен, сылнештын шого!)
-Почеламутышто икгайрак каласкалыме могай корнылам вашлийда? ( Чыла пашам, ойгем тый ужшо, куэ, улат! Чылажымат тый тудым шинчет веет, чыла ужынат!)-Куэ моло пушенге деч мо дене ойыртемалтеш? ( Эн мотор пушенге; чыланат куэ пушенгым йоратат; Эн ончыч ужарга; эн ончыч чеверга; )
- «Куэ» почеламут могай кумылым луктеш? ____________
- А кызыт,йоча-влак,урокнам иктешлена.С.Чавайн нерген але марте мом паленда,мом уым шкаланда налда? Изирак тестым ыштена.
Иктешлымаш. Презентация 17 слайд
-Тыгак мый тыланда кроссвордым ямдыленам. Айста ыштен ончална. Презентация 18 слайд
1. Сергей Григорьевичын могай псевдонимже?
2. Могай семинарийыште тунемын?
3. Тудын лумеш мом лумденыт?
4. Чын фамилийже могай?
5. Сергей Григорьевич Чавайн могай уездыште шочын?
6. Ачажын могай лумжо?
7. Аважын могай лумжо?
8. Порт ончыкыжо могай пушенгым шынден?
9. Икымше почеламутшо кузе маналтеш?
10. Могай театырыште пашам ыштен?
Рефлексии
- Кажне партыште куэ лышташ кия. Те тиде лышташ-влак дене мемнан куэнам сорастареда. Тыланда тачысе урок келшен гын ужарге лышташым пижыктеда, келшен огыл- нарынче.
Мöнгысö паша.
- куэ мо дене пайдале?
-Куэ мемнан илыштына кунам да молан кучылталтына?( Куэвудым погена; Лышташ нерым медециныште кучылтыт; веникым куэ укш деч погат; Кумыж-совла-влакым ыштылыт; Товар да кольмо вурдым; куэ лышташ-влак деч шем чайым ыштат; Чага понгым поген тыгак шем чайым ыштат; турло мебельым погат; Куэ йымалне понго кушкеш-куэвонго).
- Изи суретым ямдылен толза.
«Куэ» почеламутым сылнын лудаш, стр. 62-64