Проект по бурятскому языку Инновационный проект

Зүдхэлиин дунда hургуули
Проект
«Буряад хэлэнэй хэшээлнүүдтэ
ИКТ хэрэглэн, һурагшадай шадабари
(компетенци) бүрилдүүлгэ».
Дүүргэгшэ: Галсанова Бутит Гомбоевна -
«Шагнаад - мартанаб,
Хараад - һананаб,
Хэхэдээ - ойлгоноб».
Конфуций
Тус проектые эмхидхэн байгуулга, мүн тэрэниие ажалдаа хүтэлбэри болгон хэрэглэлгэ: 5 жэлһээ үлүү болзор соо бэелүүлэгдэхэ.
Проектын темэ (сэдэб): «Буряад хэлэнэй хэшээлнүүдтэ ИКТ хэрэглэн, һурагшадай шадабари(компетенция) бүрилдүүлгэ.
Тус проектын гол зорилго:
Проектын шэнэ өөрсэ шэнжэ (новизна): һурагшадай теоретическэ мэдэсэнүүдые гуримжуулха зуураа, ИКТ хэрэглэн, буряад хэлэнэй зүйлнүүдые үнэн бодото ажабайдалдаа зүбөөр хэрэглэхэ шадабари бии болгохо.
Удха зорилгын зүг шэглэл: эрдэм болбосоролой гол удха, педагогикын технологинууд.
Проектын юрэнхы удха шанар тухай.
Һүүлэй жэлнүүдтэ дэлхэйн хүгжэнги гүрэнүүдтэ эрдэм болбосоролой асуудалнуудые гол шадабарануудта һургалга болоно. Россиин эрдэм болбосоролой хүгжэлтые зүбөөр ябуулхын тула үхибүүдтэ ганса мэдэхэ, шадаха, дүршэхэ гэһэн бэшэ, харин хүсэд дүүрэн шадабари, ухаан бодолой эрхэ ёһоной, харилсаанай, мэдээсэлэй талаһаа хүсэд хангагданхай байха болоно бшуу.
Хүсэд дүүрэн мэдээсэл бэедээ шэнгээн абаха гээшэ үхибүүдэй ухаан бодолой зайлашагүй зүйл болоно. Тиигэжэ тэдэнэй эдэбхи үүсхэл, ажабайдалай зүб хараа шэглэл, һанаамгай һонор байлган, өөрынгөө хүсэлөөр шэнэ эрдэм мэдэсэ абалган, сула хубилжа байдаг мэдээсэлнүүдые өөрынгөө боро ухаагаар бүридүүлэн ойлголго - эдэ булта бодото ажабайдалай гол шэглэл болоно. Эдэ бүгэдэ һурагшадта үсэд нэтэрүүгээр, саг үргэлжэ өөһэдөөрнь эрдэм мэдэсэ олохо хүсэлэн бии болголго гээшэ ааб даа.
Тиимэһээ буряад хэлэнэй багшанарай урда иимэ асуудалнууд тобойжо гарана: хайшан гээд, ямар шэглэлтэй арга шадабарида үхибүүдтые һургаха, мүн тэрэниие хайшан гээд бүридүүлхэб? Хайшан гэжэ үндэһэн буряад хэлэеэ үлөөхэ, һалажа, хэрэглэгдэхэеэ болижо байна хэлэн гүүлэхэгүйбибди? Хэнэйшье мэдэһээр, буряад хэлэ хэрэглэхэ гээшэмнай хэбэрэгхэн хэрэг болоод байна. Хэрэгэй бүхы саарһан ород хэлэн дээрэ ябуулагдана, буряад хэлэн дээрэ бэшэдэг зохёолшоднай тоншье хомор болонхой, тиигээдшье гараа болоһон зохёолнууд тон үсөөн хэһэгээр гарадаг гээшэ. Хото городой, районо центрэй үхибүүд имгтал ород хэлэн дээрэ хүн зонтой харилсана.
Тиимэһээ буряад хэлэнэй үүргые үргэжэ, тэрэниие али газарта хэрэглэхын тула арад зоной дунда идхалгын, нэбтэрүүлгын ажал ябуулха ёһотой гэжэ бүхы газарта хэлсэгдэдэг , теэд ёһотой түлхисэ үзэгдэдэггүй.
Буряад хэлэ хүгжөөхын тула оролдодог «Буряад үнэн», «Толон», «Байгал», «Морин хуур» гэһэн хэблэлнүүд бии ааб даа, теэд захил багаар хэгдэнэ.
Буряад хэлэнэй һалан мухардахагүй, мүн тэрэнэй үхибүүдэй ухаан болбосоролой хүгжэлтын, ажабайдалдаа хэрэглэн ябаха арга шадабариинь түлөө бидэ, буряад хэлэнэй багшанар, ехэ харюусалгатайбди. Олон үндэһэ яһатанай эрдэм болбосоролой оршон соо хүмүүжэхэ ябаһан үетэнэй зүб шэглэлтэй аргануудые (методы), өөрсэ янзын технологинуудые хэрэглэхын тулада манай һургуулиин эрхэ байдалда зохилдуулан, и «Формирование поликультурного образовательного пространства в контексте национальных ценностей и культур» программа абтагдаһан. Тиимэһээл һурагшадта гол шэглэлэй арга шадабари (ключевые компетенции) олгуулан бүрилдүүлхын тула бидэ ИКТ хэрэглэхэ, тэрэниие нэбтэрүүлхэ хэрэгтэ гол анхаралаа хандуулдагбди. Энэмнай мүнөө сагай зайлашагүй эрилтэ, тиигэжэ эрдэм һуралсалай шухалын шухала зүйл болоно.
Би өөрынгөө ажалда мэдээсэл-харилсаагай технологи хэрэглэхэдээ, һурагшадай арга боломжонуудые үргэдхэжэ, бэеэ даагаад, өөрөө болбосорхо хэрэгтэнь түлхижэ үгэхэ гэжэ оролдодогби.
Тэрэмнай юун бэ гэхэдэ:
Буряад хэлэеэ үзэхэ хүсэлэн бии болгохо, тэрэнииень үргэдхэхэ.
Һурагшадай ойлгон болбосорхо арга боломжыень эдэбхижүүлхэ.
Ухаан бодолойнь олон янзаар хүгжэлгэ.
Һурагшадай зүб шэглэлтэйгээр шэнжэлхы болоод бэдэрэн олохо ухаан бодолой арга боломжо хэрэглэхэ.
Эгээл иимэһээ ИКТ хэрэглэхэдээ практическа ажалдаа:
Электронный учебник бурятского языка;
Һургуулиин эрдэм болбосорой арга боломжонуудые;
Интернет
Манай hургуулида хүсэд дүүрэн түхеэрэгдэhэн информатикын кабинет, мультимедийнэ центр, буряад хэлэнэй кабинет соо компьютер тодхогдонхой, тиимэhээ ИКТ хэрэглэжэ, буряад хэлэ заахада , hаад болохо юумэн үгы юм.
Тиимэhээ өөрынгөө һуралсалай ажал ябуулхадаа, гол шэглэлэй арга нүхэсэл (ключевые компетенции) бүрилдүүлхэ ябадалдаа удаадахи асуудалнуудта анхаралаа табидаг байнаб:
Ценностно-смысловые компетенции (бодото байдалые сэгнэн ойлголго) һурагша үнэн бодото байдалые зүбөөр ойлгохо, тэрэ оршондо зүбөөр хандаха , өөрынгөө үүргэ, арга боломжо мэдэрхэ , һайнаар зорилго табяад ухаан бодолоо өөрынгөө үйлэ ябадалда зүбөөр хэрэглэхэ.
Общекультурные компетенции ( ниитэ-соёлой) үндэhэн арадай , мүн бүгэдэ дэлхэйн соёл болбосоролтой hайнаар танилсаха, ёhо заншалда, гэр байдалда эхэ эсэгын ба үхибүүдэй хоорондын харилсаанда зүбөөр сэгнэлтэ үгөөд, эрхэтэн ёhоор ябаха.
Учебно-воспитательные компетенции (hуралсал хүмүүжэлгын) - һуралсалаар мэдэхэ шадабарияа өөрөө үргэдхэн бэелүүлхэ шадалга , хүмүүжэлэй үүргые зүбөөр сэгнэлгэ.
Коммуникативные компетенции ( харилсаанай) - хэлэнүүдые мэдэлгэ , оршон болоод үнгэрhэн сагай холбоон , хүн зонтой харилсаан , ажалай талаар эдэбхи үүсхэл г.м.
Социально-трудовые компетенции ( социально-хүдэлмэриин) - гүрэнэй эрхэтэнэй үүргэ, ажаглагша, hунгагша, түлөөлэгшэ, хэрэглэгшэ , худалдан абагша , ажал үйлэдэгшэ , гэр бүлын гэшүүн г.м.
Компетенции личностного самосовершенствования (өөрынгөө хүсөөр арга боломсоёо хүгжөөлгэ) - бэеын тамирай, сэдьхэл бодолой, ухаанай хүгжэлтэ, бэеэ өөдэнь татажа ябалган г.м.
Өөрынгөө практическа ажалда буряад хэлэнэй электронно ном хэрэглэдэгби гэжэ онсолоод, ехэ номой юрэнхы характеристикэ дээрэ бү тогтоһуу, олонхи зон энээние мэдэнэ.
Дурадхагдажа байhан шэнэ ( инновационный) проект юу хараалнаб гэбэл : түрэл хэлэеэ үзэлгэ, үндэhэн соёлоо хүгжөөлгэ , ёhо заншалаа , түхэеэ үзэхэ, эрхэ нүхэсэл бии болголгэ, электронно номой гол зорилго зохеохы ухаан бодол бүрилдүүлгэ , эрдэм hуралсалай ябасые аша үрэтэй , шанар hайтай болгохо г.м.
Тиимэһээ эдэ бүгэдэ ажалнуудые 5 шэглэлээр ябуулагдаа:
1. Электронно номой материальнуудые үзүүлэн харуулалга (демонстрация). Теоретическэ талаһаань үгтэһэн материальнуудые үзэхэдөө, электронно номой үүргын аша үрэтэй байһыень ажаглахаар юм. Һурагшадай анхаралые гансата татахаһаа гадна, шэнэ ойлгосонуудые хадуун абаха, тэдэнэй эшэ үндэһые задалан хараха хэрэг ехэ үүргэтэй. Мультимедиагай арга боломжонь үргэн дэлисэтэй. Гүнзэгы мэдээсэл дамжуулхаһаа гадна, һургаха, хүгжүүлхэ үүргэ дүүргэнэ. Илангаяа «Амар сайн» гэһэн бүлэг ехэ һонирхолтой.
2.Программануудые, янзануудые үзэн танилсуулга (использование программ для презентации).
Номой хэды һайнаар зохёогдоһон байгаашье һаань, багшын хэды уран гоёор хөөрөөшье һаань, фотографинууд болоод иллюстрацинууд оршон байдалай дүрэ-образ үлүү һайнаар тобойлгон харуулдаг гэжэ ажаглахаар юм. Энэ хадаа нюдөөрөө хаража, юумые ойлгон абаха шэглэл мү н. Үндэр хэмжээнэй иллюстрацинуудые хэрэглэхэдэ, үзэжэ байһан зүйлэй дүүрэн дүрэ (полный образ) тобойн гарадаг.
Танилсуулгын янзанууд тон лэ энэ хэшээлдэ тааруулагдан зохёогдожо, зүб ёһоор һубариһан байха ёһотой гэжэ тоолодогби. Эдэ бүгэдые хэшээлэй элдэб шатада, үгы гэбэл нэгэ бүхэли болгон харалгада шухала үүргэтэй. Тиимэһээ слайдануудые анимаци, интерактивна зүйлнүүдтэй холбоходо, үндэр хэмжээнэй мэдээсэл үгэдэг. Энэ хадаа үхибүүдэй шэнэ ойлгосо гүнзэгыгөөр мэдэрхэ хэрэгтэнь ехэ түлхисэ болоно.
3. Интернедэй арга боломжонуудые хэрэглэлгэ (использование интернет ресурсов)
Хэшээл заахадаа, Буряад хэлэн http://www/buryad-xelen.org гэһэн сайт хэрэглэнэб. Эндэ буряад хэлэн тухай мэдээсэл, тэрэнэй грамматика, буряад арадай соёл, ёһо заншалтай танилсалга, гэхэтэй хамта һурагшадай мэдэсэ шалгалха г.м гүнзэгы ойлгосонууд бии юм. «Мүнгэн дуһалнууд» гэһэн проект соохи видеосюжедүүдые хэрэглэхэдэ, үхибүүд ехэ һонирходог. Мүн тэрээнһээ гадуур уһан буряад хэлэнэй онсо янзануудта хандажа, түрэл хэлэнэйнгээ үгэнүүдые зүбөөр үгүүлхэ, уран гоёор дуугарха, хөөрэхэ хүсэлэнтэй болгоно. Энэмнай ехэ удха шанартай зүйл мүн.
4. Һурагшадай эрдэм мэдэсэ, шадабари шалгалгада компьютерна тестнүүдые хэрэглэлгэ (компьютерные тесты как форма фронтальной проверки знаний и умений)
Энэ шэглэл юугээрээ һайн бэ гэхэдэ: түргэн, зүб мүрөөр һурагшадай мэдэсэ, шадабари элирүүлхэдэ ехэ үүргэтэй «Power Point» гэһэн программын хүсөөр компьютерна тестнүүдые байгуулхадаа, олон даабаринуудые абалтагүй, 3-5 хүрэхэ. Энэ юунэй туладаб гэхэдэ, саг алмаха арга үгэнэ. «Хаалтатай», «харанхы» тестнүүдые хэрэглэхэдэ зохисотой. Хэдэн дурадхагдаһан харюунуудай нэгэниинь лэ зүб байбал дээрэ. Компьютерна тестнүүдые хэшээлэй алишье шатад хэрэглэжэ болоно (бэхижүүлгын, гэрэе даабари шалгалгын г.м. шатануудта).
Байгуулагдаһан тестнүүдээ хэрэгтэй болболынь хубилгажа, үгышье һаа, шэнэ нэмэлтэ оруулжа болоно.
5. Проектнэ аргаар мэдээсэл – харилсаанай арга шадабари бүрилдүүлгэ (формирование информационно – коммуникационно компетенции через метод проектов) 10-11 классуудта буряад литературын хэшээлнүүдтэ бага хэмжээнэй проектнүүдые зохёодогбди. Гэртэнь эдээнээ үргэдхэхэ гэһэн даабари үгтэжэ, үхибүүд хубиингаа компьютер дээрэ тэдэнээ дүүргэһэнэй удаа, класстаа нүхэдтөө харуулан, танилсуулга (презентации) эмхидхэдэг. «Буряад эдеэн», «Үндэһэн хубсаһан», «Минии уг удам» г.м. темэнүүдтэ (сэдэбүүдтэ) проект бэлэдхэхэ дуратай гэжэ адаглахаар байдаг. Тэрэншье зүб, юуб гэхэдэ һурагшад өөһэдөө бэдэрнэ, олоно, шэлэнэ, тиигэжэ «нэгэ захатые» бүтээнэ ха юм даа.
Дээрэ хэлэгдэһэниие согсолон хэлэхэдэ иимэ:
Үхибүүдэй өөһэд өөһэдынь арга боломжонуудые хэрэглэн (һурагша бүхэн адли мэдэсэтэй. Шадабаритай бэшэ хаюм), компьютер дээрэ хүдэлүүлхэдэ, бэеэ даагаад хэжэ һурана. Һулашаг бэлэдхэлтэй үхибүүд программаяа бүри мүһэн бэелүүлжэ шададаг болоно, харин бэрхэ һурагшад мэдэсэеэ гүнзэгырүүлнэ, шадабарияа дээшэлүүлнэ.
Бэеэ даагаад, хүгжэлтэ абаха арга нүхэсэл шухала. Һурагша өөрөө өөртөө эзэн ёһоор хандажа, урдаа табаһан зорилгоёо дүүргэхэдөө, бэедээ найдажа һурана, шадаха байһандаа этигэнэ.
Харалгын материалнуудай удха шанар дээшэлүүлхэ һуралсалда сэхэ хабаатай.
Ном соо үгтэһэн хүндэ. Бага ойлгосотой текстнүүдһээ һурагшадые хүнгэлхын тула компьютер хэрэглэхэ ёһотой.
Шалгалтын, мүн зүбшэн һургалгын хүндэ ажалнуудые хүнгэлхэ арга боломжотой.
Шалгалтын хүдэлмэринүүдэй түлөө ямар сэгнэлтэ абахабиб гэһэн һанаа зобооһон асуудалнуудһаа сүлөөлхэ, тиигэжэ дабталгын хүсөөр али байгаа бэрхэшэл усадхаха болоно.
Мэдээсэлэй технологинууд:
Хэшээлэй мэдээсэхэ үүргэ дээшэлүүлнэ.
Һуралсалай шанар дээшэлүүлнэ.
Хэшээлэй ябасада шэнэ урасхал оруулна.
Тиимэ байхалаараа ИКТ ба проектнэ метод һурагшадай арга шадабариин иимэ нүхэсэлнүүдые бүрилдүүлнэ гэбэл:
Һурагша ниитэ ажалда эзэн ёһоор хандан оролслно, өөрыгөө зүбөөр сэгнэжэ һурана, һуралсалдаа эдэбхи үүсхэлтэжйгөөр хандана. Эндэ эрдэм мэдэсын, бодото байдалай, мэдээсэлэй талаар зэбсэгжэнэ.
Һуралсалай багахан бүлэгүүд соо оролсоһон үхибүүд бэе бэетэеэ харилсажа һурахын хажуугаар суг хамта ажаллаха дүршэлтэй болоно, ажабайдалай, һуралсалай хэрэгтэ саг сагай эрхэ нүхэсэлые хараадаа абан, хамтын хэрэгэй урда ухаан бодолой, сэдьхэл байдалай талаар уялгаяа мэдэрнэ.
Бүлэгүүд бүрилдэхэдөө, нэгэ һонирхолтой. Нэгэ бодолтой боложо, мэдэсэеэ үргэдхэхэ, өөһэдыгөө зүбөөр сэгнэжэ һурана. Тиихэдээ һурагша бүхэн өөртөө эрилтэ ехэтэй боложо, бэшэнэйнгээ урда харюйсалгатайгаа ойлгоно. Тиимэһээ бодото байдалые сэгнэн ойлгожо, харилсаха, эрдэм мэдэсэеэ үргэдхэхэ арга нүхэсэлэй шадабаритай болоно.
Һуралсалай хүгжэхэ ябадалда ИКТ шухала үүргэ дүүргэнэ. Тиигэжэ һурагшадай эрдэм мэдэсэ, арга шадабари, дүршэл эрид дээшэлнэ. Эдэ бүгэдэ һурагшадые үнэн бодото ажабайдалдаа бэлэдхэлтэй, ниитэ ниигэм общество) соо холбоо барилсаа байгуулха аргатай болгоно гээд, тус тэмдэглэл дүүрэнэ.