Державин ??м б?генге чор
ЭЧТ€ЛЕК
I.Кереш ™леш..............................................................................................................3
II. Т™п ™леш
1.Гавриил Романович ДержавинныS кыскача тормыш юлына к_з‰т_ .......4
2. Г. Р. Державин исеменд‰ге премия лауреатлары...........................................5
3. Лилия ГазизованыS тормыш юлы k‰м иGаты...............................................6
4.Салават ЮзеевныS тормыш юлы k‰м иGаты..................................................7
5.Р™ст‰м СабировныS тормыш юлы k‰м иGаты................................................8
6. Р™ст‰м КутуйныS тормыш юлы k‰м иGаты.............................................9-10
III.Йомгаклау...........................................................................................................11
Кулланылган ‰д‰бият исемлеге.....................................................................................................................12
Кушымта...................................................................................................................13
КЕРЕШ
Гавриил Романович Державин – лаешлыларныS иS к_ренекле ш‰хесе.
Без, к_ренекле якташыбыз, шагыйрь Гавриил Романович ДержавинныS н‰къ мен‰ безнеS Gирд‰ тууы k‰м _с_е бел‰н горурланабыз.С_з д‰ юк, ул башка урында туса да шундый ук к_ренекле булыр иде, ‰мма н‰къ Кама киSлекл‰ре, м‰kаб‰т им‰н урманнары,тузан каплаган басу юллары, G‰йге челл‰л‰ре k‰м бал кортлары г_л‰ве булачак шагыйрьд‰ туган якны ярату k‰м соклану хисл‰ре уяткандыр.
Гавриил Романович Державин исеме - б™ек исем. АныS исеме м‰Sгел‰штерелг‰н. Туган Gиребез - Лаеш районында 2000 нче елдан алып, б™ек ш‰хесебезне иск‰ алу кич‰се уздырыла. Державин исеменд‰ге ‰д‰бият премиясе 2000 нче елдан бирле бирелеп кил‰, ‰ 2010 нчы елдан алып “Державин исеменд‰ге Б™тенроссия ‰д‰бият премиясе” итеп _зг‰ртелеп бирел‰ башлады.
Бу нинди премия k‰м ул кемн‰рг‰ бирел‰? Шушы сорауларга Gавап табу максатыннан, мин “Б_генге чор k‰м Державин” диг‰н ф‰нни - тикшерен_ эше алып барырга уйладым.^з алдыма т_б‰нд‰ге бурычларны куйдым:
1.Гавриил Романович Державин иGатыныS б™еклеге бел‰н якыннан танышу.
2.Г.Р.Державин исеменд‰ге премия лауреатларын ачыклау, аларныS иGатларын ™йр‰н_
3.Туган ягыбызныS б™ек ш‰хесен‰ карата м‰k‰бб‰т т‰рбиял‰_.
Гавриил Романович ДержавинныS тормыш юлына к_з‰т_
Гавриил Романович Державин 1743 нче елда Казанда туа. Балачагы да шунда _т‰. 1762нче елдан Санкт-ПетербургныS Преображенск полкында хезм‰т ит‰. 1776-1777нче елларда Пугачев к_т‰релешенд‰ катнаша. 1782нче елдан Екатерина II багышланган “Фелица” одасы бел‰н G‰мгыятьт‰ танылу таба. 1785нче елда Тамбов ™язенеS губернаторы итеп билгел‰н‰. Ришв‰тне бетер_ максатыннан, чаралар уйлап таба, ‰мма Gирле т_р‰л‰р моSа каршы кил‰. Шуннан соS 1789нче елда яSадан М‰ск‰_г‰ к_чен‰, югары административ урыннарда эшли. С‰яс‰т бел‰н мавыгып, ‰д‰биятны да онытмый. Державин иGатыныS т™п темасы – кеше. Ш‰хеснеS тиск‰ре k‰м уSай якларын ул еш кына тир‰н ф‰лс‰ф‰г‰ т™р‰. Татар Gанлылыгы к_п шигырьл‰ренд‰ чагылыш таба. Б_ген Державин исемен м‰Sгел‰штер_ максатыннан, Тамбов д‰_л‰т университеты, ТамбовныS бер урамы, Меркурий планетасындагы кратер аныS исеме бел‰н й™ртел‰, Русия буенча биш k‰йк‰л коеп куелган (шуларныS берсе ,безнеS туган ягыбыз Лаешта).
Гавриил ДержавинныS тормыш юлына к_з‰т_ ясаганда, аныS шагыйрь ген‰ т_гел, ‰ д‰_л‰т эшлеклесе булуын да ист‰ тотарга кир‰к. €йтерг‰ кир‰к, д‰_л‰т эшлеклесе буларак, Державин исем ™чен т_гел, ‰ Россия ™чен хезм‰т итк‰н. 40 ел д‰вамында ул иS олы д‰_л‰т чиннарына кад‰р к_т‰релг‰н, алар арасында Екатерина II неS кабинет-секретаре, юстиция министры, д‰_л‰т казначылыгы каршында икенче министр кебек д‰р‰G‰л‰рне санап узарга була. “Кызганыч, уку йортларында ДержавинныS д‰_л‰тт‰ге хезм‰те артык зур игътибарга лаек булмады, бу ш‰хес нигезд‰ танылган шагыйрь кебек ™йр‰нелде. Гадел k‰м туры кеше буларак, Державин ришв‰тчел‰рне k‰м ришв‰т яклы булган кешел‰рне с™йм‰г‰н, k‰мм‰ кешед‰н закон _т‰лешен тал‰п итк‰н”, - дип белдердерг‰н Олег Левенштейн _зенеS язмасында.
Г. Р. Державин исеменд‰ге премия лауреатлары
Ш‰хесебез иGатын б_генге к™н шагыйрьл‰ребез д‰вам ит‰. АныS мотивларын _зл‰ренеS хезм‰тл‰ренд‰ кулланалар. Г.Р.Державин премиясе лауреатларына кандидатлар сайлаганда, заманчалылык, аларныS ‰с‰рл‰ренеS ‰д‰би кыймм‰те югары булуы, шовинизм булмау т™п билге булып тора. Эзл‰н_ барышында, мондый ш‰хесл‰рнеS б_генге чорда к_п булуын белдем. Дим‰к, Г.Р. Державин б_генге к™н язучыларыбызга да маяк булып тора.
2000нче ел - Владимир Корчагин;
2001 нче ел - Сергей Малышев;
2002 нче е - Ахат Мушинский;
2003 нче ел - Лилия Газизова;
2004 нче ел - Лев Кожевников;
2005 нче ел - Николай Алешков;
2006 нчы ел - Салават Юзеев , Владимир Лаврешко;
2007 нче ел - Геннадий Копранов, Р™ст‰м Сабиров;
2008 нче ел -Ольга Левадная, Николай Беляев;
2009 нчы ел - Р™ст‰м Кутуй ;
2010 нчы ел - Нонна Орешина, Юрий Конапляников.
Бу ш‰хесл‰р - алда ‰йтеп узган сыйфатларныS барысына да ия ш‰хесл‰р.
Лилия ГазизованыS тормыш юлы k‰м иGаты
Лилия Газизова-тавышы бел‰н к_пл‰рне сокландыручы шагыйр‰л‰рнеS берсе. Ул Казан медицина k‰м М‰ск‰_д‰ ‰д‰бият институтларын т‰мамлаган. 1995 елда Татар китап н‰шриятенд‰ аныS беренче Gыентыгы басылып чыккан. Бу - «Чёрный жемчуг» китабы. Лилия ГазизованыS исемен Татарстан k‰м Россия журналларында да очратырга м™мкин. Ул ‰д‰биятчылар оешмасыныS профессиональ члены булып тора. Лилия Газизова рус теленд‰ иGат ит‰. АныS шигырьл‰ренд‰ рус k‰м ш‰рыкъ мотивлары чагыла.ШуSа к_р‰ шигырьл‰ре башка шагыйр‰л‰рнеS шигырьл‰рен‰ охшамаган. АныS шигьрияте К™меш гасырдагы “ хатын- кыз лирикасы” традициясен _з эчен‰ алган. Лилия Газизова Россияд‰ге беренче”Княжня” видеоклибыныS авторы. Шагыйр‰неS шигырьл‰ренд‰ якын кешел‰р, дуслык, м‰х‰бб‰т k‰м туган як табигатен‰ багышланган темалар аерылып тора.
2003 нче елда “Зимние арабески” (“Кышкы арабескалар”) китабы ™чен Гавриил Романович Державин исеменд‰ге премияга лаек була.Лилия ГазизованыS бу китабына алдагы Gыентыкларыннан сайлап алынган иS яхшы ‰с‰рл‰ре k‰м шигырьл‰ре тупланган. Бу китабы бик югары б‰ял‰нде.
Салават ЮзеевныS тормыш юлы k‰м иGаты
Гавриил Романович Державин исеменд‰ге премияг‰ лаек булган алдагы ш‰хес- Салават Юзеев. Слават Юзеев Казанда туып _ск‰н.АныS ‰тисе –Илдар Юзеев-татар ‰д‰бияты классигы.Салават Юзеев Казан Д‰_л‰т университетыныS хисаплау математикасы k‰м кибернетика факультетын т‰мамлаган, программист булып эшл‰г‰н.Ул ‰д‰бият бел‰н кызыксына башлый k‰м ‰тисенеS шигырьл‰рен т‰рGем‰ итк‰н.€д‰би эшч‰нлеге д‰ шушы шигырьл‰рне т‰рGем‰ итеп башланган.
2000 нче елда Слават ЮзеевныS “Цивилизация”(”Алгарыш “)н‰шриятында беренче шигырьл‰р Gыентыгы басылып чыга.Шигырьл‰р GыентыгыныS исеме “ Берн‰рс‰д‰н д‰ курыкма “( “Ничего не бойся!”) дип атала.
2001 нче елда “Мин монда калам”( “Я остаюсь здесь”)дип исемл‰нг‰н чираттагы хик‰ял‰р Gыентыгы д™нья к_р‰.Бу Gыентык т™рле еллардагы хик‰ял‰рне _зен‰ туплаган “Мин монда калам” повесте д‰ шушы Gыентыкка керг‰н.ПовестьнеS гройлары “югалган н‰сел㉔,”каравылчы k‰м урам себер_чел‰р㉔ туры кил‰.Образларны т™рле k‰м х‰в‰слекл‰рг‰ бирел_че геройлар , л‰кин шул ук вакытта т‰в‰кк‰л кыланышлар башкаручы, тир‰н рухлы итеп сур‰тл‰г‰н.Хик‰ял‰ре урта гасырдан алып , безнеS к™нг‰ кад‰р булган вакытны _з аралыгына ала. Салават Юзеев автор k‰м режиссер буларак телевидение k‰м документаль кино ™лк‰сенд‰ д‰ эшли.Хезм‰тл‰ре арасында татар тарихы б™ек ш‰хесл‰ренеS фильмнар циклы тора.Ул ™ч китап k‰м к_п кен‰ документаль фильмнар авторы.”Китап елы -2001” конкурсыныS GиS_чесе.
2006 нчы елда “Сквозняк тишины”, “Тынлыкта _т‰ли Gил” дип исемл‰нг‰н хик‰ял‰р Gыентыгы ™чен Гавриил Романович Державин исеменд‰ге ‰д‰бият премиясен‰ лаек була.
Р™ст‰м СабировныS тормыш юлы k‰м иGаты
Алдагы премия лауреаты-Сабиров Р™ст‰м Р‰ис улы. Ул 1951 нче елда Казанда туган. 1973 нче елда Казан финанс - экономика институтын т‰мамлаган.
80 нче елларда газета – журналларда аныS ‰с‰рл‰ре басылып чыга башлый. Зур шигырьл‰р GыентыгыныS берсе -“Горизонт”. Бу Gыентыкта аныS сайланма шигырьл‰ре тупланган.
90 нчы еллардан алып проза ™лк‰сенд‰ иGат ит‰ .1991 нче елда Татарстан китап н‰шриятында аныS беренче китабы-“Прощание с ангелом” басылып чыга.СоSыннан икенче китабы-“Странные истории”,1998 нче елда “Летучий голландец”,2001 нче елда “Конец лабиринта”китаплары д™нья к_р‰.
СоSгы китабы - “Беглец”( “Качкын”) . Ул ике повестьне _з эчен‰ ала: “Лесопарк” k‰м “Беглец”. Шушы китабы бел‰н ул бик зур уSышларга иреш‰ k‰м аSа 2007 нче елда Г.Р. Державин исеменд‰ге ‰д‰бият премиясе бирел‰.
Р™ст‰м КутуйныS тормыш юлы k‰м иGаты
2009 нчы елгы премия лауреаты - к_ренекле шагыйрь, прозаик k‰м т‰рGем‰че, ТатарстанныS атказанган м‰д‰ният хезм‰тк‰ре Р™ст‰м Гаделша улы Кутуй .
1936 нчы елныS 11нче ноябренда д™ньяга килг‰н. 1960 нчы елда Казан д‰_л‰т университетыныS филология б_леген т‰мамлагач, ул Татарстан китап н‰шриятында эшл‰г‰н, аннары – Казан телестудиясенеS ‰д‰би-драма редакциясе м™х‰ррире. 1964 елдан язучылык эшен‰ к_чеп, гомеренеS соSгы к™нн‰рен‰ч‰ “Казан” журналыныS шигърият б_леген‰ Gит‰кчелек итк‰н.
Рус теленд‰ иGат ит_че Р™ст‰м КутуйныS хик‰ял‰ренн‰н т™зелеп басылган беренче китабы “Малайлар”/“Мальчишки” (1961 ел) дип атала, аннары ”Мин Gирд‰н барам”/”Я иду по земле” (1962), “Fир яфрагы”/”Лист земли” (1980), “Тамырлар”/”Корни” (1982), “F‰я_ле буран”/”Поземка” (1985) k.б. исемд‰ге шигырь Gыентыклары; “ЯSгыр явачак”/”Дождь будет” (1963), “Мин Кар бабай ясыйм”/”Я леплю снежную бабу” (1966), “Шундый-шундый тормыш”/”Такая жизнь” (1986), “Усаклыкта яктылык”/”Свет в осиннике” (1988), “К™л‰м, буылам k‰м елыйм”/”Смеюсь, задыхаюсь и плачу”(1996) диг‰н хик‰я k‰м повесть Gыентыклары д™нья к_р‰. Р™ст‰м Кутуй Гадел Кутуй, €мирхан Еники, Сибгат Х‰ким, Нури Арсланов, Салих Баттал, €нв‰р Давыдов, Равил Ф‰йзуллин, Роберт €хм‰тGанов кебек м‰шk_р ‰дипл‰рнеS ‰с‰рл‰рен рус телен‰ т‰рGем‰ кыла. Fыеп кына ‰йтк‰нд‰, Казан, М‰ск‰_ k.б. ш‰k‰рл‰рнеS китап н‰шриятларында Р™ст‰м Кутуй кал‰менн‰н т™шк‰н ™ч дист‰д‰н артык китап халыкка т‰къдим ител‰, ‰с‰рл‰ре немец, поляк, француз, испан, инглиз телл‰рен‰, шулай ук илебезнеS т™рле халыклары телл‰рен‰ д‰ к_черел‰.
€дип Р™ст‰м Кутуй ТатарстанныS иGади яшьл‰рен‰ к™чен д‰, вакытын да кызгынмый: аныS ярд‰ме бел‰н талантлы шагыйрьл‰рнеS беренче иGат Gимешл‰ре басыла. €д‰биятка кертк‰н ™леше k‰м G‰м‰гать эшл‰ренд‰ге активлыгы ™чен аSа 2005 елда Максим Горький исеменд‰ге премия бирел‰, ‰ 2009 елда “Fил профиле”/“Профиль ветра” китабы республиканыS Гавриил Романович Державин исеменд‰ге премиясен‰ лаек дип табыла.
ЙОМГАКЛАУ
“Державин k‰м б_генге чор” диг‰н ф‰нни – тикшерен_ эшен мин зур кызыксыну бел‰н башкарып чыктым. Эш барышында Державин исеменд‰ге Б™тенроссия ‰д‰бият премиясен‰ ия булган ш‰хесл‰рнеS исемн‰рен ачыкладым, аларныS иGатларын ™йр‰ндем. j‰рберсенеS иGади мирасы соклануга k‰м олы б‰яг‰ лаек. Г.Р.Державин иGатын шагыйрьл‰ребез д‰вам ит‰ ик‰н, дим‰к, ул б_генге к™нд‰ д‰ безнеS арада яши диг‰н фикерг‰ килдем.
€йе, б_ген ул безнеS арада, безнеS к_Sелл‰ребезд‰ яши. Ел саен туган Gиребез - Лаеш т™б‰генд‰ танылган шагыйрь k‰м д‰_л‰т эшлеклесен иск‰ алу Б™тенроссия Державин фестивале _тк‰рел‰. Фестивальг‰ бик куп кунаклар кил‰.Танылган ш‰хесл‰ребезне Державин исеменд‰ге премия бел‰н бул‰кл‰_ традициясе ел саен д‰вам ит‰. Лауреатлар ™чен премия мораль яктан да, матди яктан да зур эт‰ргеч булып тора. Державин исеме фестивале статусы елдан ел к_т‰рел‰. Фестивальне оештыруда ТР Язучылар берлеге k‰м Лаеш муниципаль районы Советы бел‰н берг‰ ТР М‰д‰ният министрлыгы да катнаша.
Г.Р.Державин иGатын д‰вам ит_чел‰рнеS к_п булуы мине бик сокландырды. Ф‰нни эшемне язу барышында бу ш‰хесл‰рнеS Державин исеменд‰ге ‰д‰бият премиясен‰ лаек ш‰хесл‰р ик‰нен‰ тагын бер кат инандым. Алдагы елларда да бу традиция д‰вам ит‰р k‰м к_ренекле язучыларыбыз, шагыйрьл‰ребез бу премияга лаек булырлар дип ышанып калам.
Кулланылган ‰д‰бият исемлеге
1.Западов В. Л. Поэтический путь Державина /В.Л. Зпадов// Статья [Электронный ресурс]. – Электрон. журн. – Режим доступа: www.derzhavin.ru
Мирский Д.С. История русской литературы с древнейших времен до 1925 года/ Пер. с англ. Р.Зерновой. - London: Overseas Publications Interchange Ltd, 1992. – 882 c.
Сухарева О. В. Кто был кто в России от Петра I до Павла I/О. В. Сухарева//Книга, М. – 2005 г.
2.Ходасевич В. Ф. Державин/ В.Ф. Ходасевич; М.:Книга, 1988 г. – 290 с.
3. “Державин ягы” альманахы/Ф.Мортазина,2008 нче ел.
4 «Державин ягы»альманахы/ Ф. Мортазина ,2010 нчы ел.
5. «Кама ягы»газетасы ,6.08.2010 нчы ел.
6. «Кама ягы» газетасы,14.07.2009 нчы ел.
7. «Кама ягы» газетасы,14.07.2008 нче ел.
(Лаешта Г.Р.Державин k‰йк‰ле) (Салават Юзеев- премия лауреаты)
(Г.Р.Державин исеменд‰ге премия лауреаты -Лилия Газизова)
(Р™ст‰м Кутуйга Державин премиясе бирелг‰нд‰.)
(Р™ст‰м Сабиров -2007 нче елгы премия лауреаты)
Л.Никифорова.”€д‰би премиянеS абруе арта”.«Кама ягы» газетасы.2009 ел. 1 нче бит.
13 PAGE \* MERGEFORMAT 14115
Рисунок 2Рисунок 115