Выступление по теме Берд?м республика тестына ?зерл??: т??риб?д?н чыгып
Ш‰йдуллина Л‰йс‰н Малик кызы,
Татарстан Республикасы €герGе муниципаль районы
МБГББУ Сарсак-Омга лицееныS
I квалификацион категорияле
татар теле k‰м ‰д‰бияты укытучысы
БЕРД€М РЕСПУБЛИКА ТЕСТЫНА €ЗЕРЛ€^:
Т€FРИБ€Д€Н ЧЫГЫП
Белг‰небезч‰, ТР М‰гариф k‰м ф‰н министрлыгы карары нигезенд‰ 2014нче елдан алып Татарстан Республикасы гомуми белем бир_ оешмаларыныS татар телен туган тел буларак k‰м д‰_л‰т теле буларак ™йр‰н_че IX сыйныф укучылары ™чен татар теленн‰н берд‰м республика тесты уздыру кертелде. Еллар д‰вамында укытучылар k‰м ата-аналар арасында БРТна кагылышлы каршылыклы фикерл‰р й™ри. Кемн‰рдер тестлаштыруны уSай кабул итс‰, кемн‰рдер аны артык бер эш дип таба. Мондый фикерл‰р кайбер ата-аналар арасында да очрый. Шул р‰вешч‰, балаларда татар телен‰ тиск‰ре караш т‰рбиял‰н‰. Б_генге к™нд‰ мондый икеле карашлар булырга тиеш т_гел дип уйлыйм. Берд‰м республика тестлары д‰_л‰т карары нигезенд‰ расланган k‰м ул гомуми белем бир_ оешмаларында татар телен туган тел k‰м д‰_л‰т теле буларак ™йр‰нг‰н IX сыйныфны т‰мамлаучы укучыларныS татар теленн‰н ‰зерлек д‰р‰G‰л‰рен б‰ял‰_ максатыннан _тк‰рел‰. “М‰гариф” журналыныS 2014нче елгы санында ТР М‰гариф k‰м ф‰н министрлыгыныS Милли м‰гариф идар‰се Gит‰кчесе Лилия €хм‰тGанованыS бу уSайдан мондый фикере Gиткерелг‰н иде. “€леге тестныS ‰k‰мияте н‰рс‰д‰? Ул, беренче чиратта, телне бел_ д‰р‰G‰сен, к_л‰мен ачыклау k‰м кызыксыну уятуны к_з алдында тота. €г‰р тел кир‰к булмаса, кызыксыну була алмый. “Татарстан Республикасы д‰_л‰т телл‰ре k‰м Татарстан Республикасында башка телл‰р турында” ТР Законы буенча ике д‰_л‰т телен б™тен кеше д‰ белерг‰ тиеш.
Моннан нинди н‰тиG‰ к™т‰без, диг‰нд‰, беренчед‰н, бу укытучыларны _з эшл‰рен‰ Gаваплырак карарга эт‰рер дип ™метл‰н‰без. Нич‰ ел буе татар теле укытылып килг‰ч, аныS н‰тиG‰сен д‰ к_р‰се кил‰. Бу _зен‰ к_р‰ бер н‰тиG‰лер‰к эшл‰_г‰ эт‰ргеч булыр дип ™метл‰н‰без”, - дип язылган ‰леге м‰кал‰д‰. Шулай итеп, татар теленн‰н берд‰м республика тестын тапшыруны k‰м аSа ‰зерлекне д‰ башка ф‰нн‰р буенча имтиханнарга ‰зерлек кебек _к, факт буларак кабул ит‰рг‰ кир‰к.
БезнеS лицей укучылары нигезд‰ 23 k‰м 24нче кодлар буенча, ягъни рус телле укучылар k‰м удмурт телле укучылар ™чен тестлаштыру узалар. Быелгы уку елында ™ч т™ркем: рус м‰кт‰бенеS татар т™ркемн‰ре, рус телле укучылар k‰м удмурт т™ркемн‰ре берд‰м республика тестын эшл‰дел‰р. Лицей буенча татар теленн‰н берд‰м республика тесты н‰тиG‰л‰рен‰ килг‰нд‰, т_б‰нд‰гел‰рне ‰йтерг‰ м™мкин. 2013-2014 нче уку елында рус т™ркеменд‰ уртача _т‰леш проценты 85%, уртача билге – 4,5; удмурт т™ркеменд‰ уртача _т‰леш проценты – 75%, уртача билге – 4,2 т‰шкил итте. 2014-2015 нче уку елында удмурт т™ркеме ген‰ иде, уртача _т‰леш проценты – 63,66%, уртача билге – 3,66 булды. 2015-2016нчы уку елында ™ч т™ркемд‰ (22, 23, 24 нче кодлар буенча) татар теленн‰н тестлаштыру уздылар. Рус т™ркеменд‰ уртача _т‰леш проценты 55%, уртача билге – 3,5; удмурт т™ременд‰ _т‰леш проценты – 57,4%, уртача билге – 3,6 (узган елгы кебек) k‰м татар т™ркеменд‰ уртача _т‰леш проценты – 94%, уртача билге – 4,66.
Татар теленн‰н берд‰м республика тестына ‰зерлекне ничек эффектив р‰вешт‰ оештырырга? €леге сорау барлык татар теле k‰м ‰д‰бияты укытучыларын да борчыйдыр дип уйлыйм. j‰р укытучыныS _зенеS берд‰м республика тестларына ‰зерлек чорында н‰тиG‰ле алымнары, методлары бар. Ел саен укытучылар k‰м укучылар ™чен “ГЫЙЛЕМ” н‰шрияты “Берд‰м республика тесты _т_г‰ ‰зерл‰н_ ™чен кулланма” бастырып чыгара. ТР м‰гариф k‰м ф‰н министрлыгы сайтында БРТ ныS к_рс‰тм‰ версиял‰ре элен‰. ТР Электрон белем бир_ порталында татар теле укытучылары берл‰шм‰л‰ренд‰ (сообществосында) БРТ на, ДЙА н‰ ‰зерл‰н_ ™чен бик кир‰кле, эшлекле сайтлар(т™ркемн‰р) эшл‰п кил‰. Анда татар теле укытучылары яSалыклар бел‰н уртаклашалар, киS‰шл‰рен, аSлашылмаган сорауларга Gаваплар табалар. Укучыларны тестка k‰м имтиханга ‰зерл‰г‰нд‰ бу сообществоларныS ярд‰ме бик зур.
€лб‰тт‰, БРТ на ‰зерлек укытучыдан k‰м укучыдан к_п к™ч тал‰п ит‰. БРТ ныS биремн‰ре к_л‰ме ягыннан зур k‰м т™рле: тыSлап аSлау биремн‰ре, аSлап уку биремн‰ре, лексик k‰м грамматик белемн‰рне тикшер_ биремн‰ре, язу к_некм‰л‰рен тикшер_ биремн‰ре. Барлыгы 38 бирем. Гомум‰н алганда, укучылар 1нче k‰м 2нче б_лек биремн‰рен шактый уSышлы башкаралар. Кыенлыклар к_бр‰к 3нче k‰м 4нче биремн‰рне башкарганда туа. ТыSланган текстныS т™п эчт‰леген k‰м сорала торган м‰гъл_матны аSлый бел_ (1нче б_лек) ™лешен башкару ™чен укытучыныS с™йл‰мен тыSларга k‰м аSларга, язмада дикторныS с™йл‰мен аSларга k‰м кир‰кле м‰гъл_матны аера белерг‰ ™йр‰т‰без. Укылган текстныS т™п эчт‰леген k‰м сорала торган м‰гъл_матны аSлый бел_ (2нче б_лек) ™лешен уSышлы башкару ™чен укучылардан зур игътибар тал‰п ител‰. Укучылар к_п очракта тексттан тиешле G™мл‰не табалар, л‰кин k‰р с_зен‰ игътибар бирмил‰р. € бирелг‰н G™мл‰д‰ бер с_з ген‰ _зг‰ртелеп бирелг‰н булырга м™мкин k‰м укучылар хаталы Gавапны сайлыйлар. Бирелг‰н с_зне кир‰кле грамматик формада куллану k‰м тамырдаш с_зл‰р ясау k‰м аларны кир‰кле грамматик формада куллануны тал‰п итк‰н лексик-грамматик к_некм‰л‰р булдыру биремн‰ре (3нче б_лек) укучыларда к_бр‰к кыенлык тудыра. Бу биремне башкарганда укучылар аффиксларны аера белерг‰ тиешл‰р дип уйлыйм. Т™рл‰ндергеч кушымча бел‰н с_зъясагыч кушымчаны аерырга ™йр‰нс‰л‰р, биремне к_пк‰ GиSелр‰к башкаралар. С_зъясагыч кушымчаларныS иS киS таралганнарын укучылар ист‰ калдырсыннар. Татар теле грамматикасыныS т™п кагыйд‰л‰рен язып бару ™чен, без укучылар бел‰н белешм‰ д‰фт‰рл‰ре (справочник) алып барабыз. Бу д‰фт‰рне башлангыч сыйныфларда ук башлыйбыз k‰м ел саен тулыландырабыз. €зер таблицаларга караганда укучылар _зл‰ре язып барган бу белешм‰ д‰фт‰ре алар ™чен отышлырак. Т™рле с™йл‰м ситуациял‰рен‰ караган репликаларны язу биремен (4нче бирем) башкарганда да укучылар хаталар Gиб‰р‰л‰р. €леге биремне башкаруга ‰зерлек эше k‰р д‰рест‰ алып барыла, ч™нки Р. З. Х‰йд‰рова д‰реслекл‰ренд‰ мондый т™р биремн‰р зур урын алып тора: “ДустыSа х‰б‰р ит, дустыSнан сора, дустыSа киS‰ш ит” k. б. Укучылар бел‰н k‰р д‰рест‰ диярлек уSай k‰м тиск‰ре Gавап тал‰п ит_че G™мл‰л‰рне, сорау G™мл‰л‰рне, киS‰ш бир_ G™мл‰л‰рен т™з_ т‰ртибен кабатлыйбыз. Тагын бер моментка игътибар ит‰рг‰ кир‰к: с™йл‰м ситуациял‰рен‰ караган репликаларны т‰рGем‰ итк‰нд‰ 3- 4 т™п с_зне (ключевые слова) д™рес табарга k‰м т‰рGем‰ ит‰рг‰ кир‰к. Реплика т™зег‰нд‰ кемг‰ м™р‰G‰гать ит_еSне, н‰рс‰ турында х‰б‰р ит_еSне т™г‰л аSларга кир‰к. 4нче биремд‰ге тагын бер к_л‰мле эш: бирелг‰н сорауларга Gавап биреп, дустыSа хат язу. Бу биремне _т‰_г‰ ‰зерлек эшенд‰ т_б‰нд‰гел‰рг‰ игьтибар бирел‰: хат язу этикетын _т‰_ (ис‰нл‰ш_, х‰л сорашу, хат ™чен р‰хм‰т ‰йт_, т‰мамлаганда саубуллашу, Gавап язуын сорау, датасын k‰м исемен кую). Ш‰хси хат язганда _зеS турында м‰гъл_мат бир_ кир‰кми. Мондый эшл‰р тикшерелми. Укучыларга хатныS башлам k‰м бетем кебек шаблон ™лешен ятлату да отышлы дип уйлыйм. Гомум‰н алганда, БРТ на ‰зерлек эше башлангыч сыйныфлардан ук алып барыла. € укучыларга килг‰нд‰, аларныS уSай эмоциональ хал‰те т™п шартларныS берсе булып тора. Бу турыда татар теле укытучылары гына т_гел, ата-аналар да кайгыртса, н‰тиG‰л‰р тагы да югары булыр.
ТР М‰гариф k‰м ф‰н министрлыгы тарафыннан да татар телен ™йр‰н_ буенча зур эш алып барыла: укытучыга методик кулланмалар, икетелле с_злекл‰р, тер‰к схемалар k‰м таблицалар бастырыла, он-лайн м‰кт‰пл‰р оештырыла. К_псанлы аудио-видеокурслар да бар, т™рле _з™йр‰ткечл‰р чыга. Интернет челт‰рен барлап карасак та, Ф. СафиуллинаныS, Равил Сабиров, Т. Ибраkимов, Ш. Асадуллин, Ю. Литвинов k‰м башка авторларныS _з™йр‰ткечл‰рен к_р‰без. Алар т™рле принципларга таянып т™зелг‰н. М‰с‰л‰н, СафиуллинаныS _з™йр‰ткече коммуникатив принципка, Т. ИбраkимовныS “Ускоренное обучение татарскому языку” _з™йр‰ткече тулысынча схемаларга корылган, Р. СабировныS “Самоучитель татарского языка” китабы инглиз теле _з™йр‰ткече кебек “GиSелд‰н - катлаулыга” принцибына корылган. Филология ф‰нн‰ре кандидаты Р. СабировныS “Татар телебез Скайп аша” курсы да билгеле. Ул 12 яшьт‰н ™лк‰нр‰к аудитория ™чен т™зелг‰н. Ю. ЛитвиновныS “Курс татарского языка” _з™йр‰ткече ™йр‰нелг‰н материалны кабатлауга нигезл‰нг‰н. Йомгаклап ‰йтк‰нд‰, татар телен ™ст‰м‰ р‰вешт‰ ™йр‰нерг‰ тел‰г‰н укучыларга м™мкинлекл‰р Gит‰рлек. Бу уSайдан “Ана теле” онлайн-м‰кт‰бе дистацион программасы турында да ‰йтеп кит‰рг‰ кир‰к. Бу программа Россия Федерациясенд‰ яш‰_чел‰р ™чен ген‰ т_гел, чит илл‰рд‰ яш‰п татар телен ™йр‰нерг‰ тел‰_чел‰р ™чен д‰ каралган. [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ] сайты аша тел‰г‰н k‰р кеше терк‰л_ уза k‰м телне _зл‰штер‰ ала. Татар теленеS популярлыгы турында саннар да с™йли. Д™ньяда 7млн.нан артык кеше татарча с™йл‰ш‰, шул ис‰пт‰н Россия Федерациясенд‰ - 5,4 млн. кеше. Таралашы k‰м татарча с™йл‰ш_чел‰р саны буенча татар теле Россия Федерациясенд‰ икенче урында тора. Шулай булгач, татар телен бел_ кир‰кме, юкмы кебек сорау урынлы да т_гел кебек.
€ без, татар теле k‰м ‰д‰бияты укытучылары, _з чиратыбызда, укучыларныS татар теленн‰н берд‰м республика тестын югары д‰р‰G‰д‰ тапшырулары ™чен бар к™чебезне куеп эшлибез дип ‰йт‰ алам. Игътибарыгыз ™чен р‰хм‰т!