Арабия

АзияныS еS _лкен т_бегі. Жері 3 млн. км3-ге жуыK. Батысында Jызыл теSіз, оSт_стігінде Аден шыCанаCы мен араб теSізі, шыCысында Оман мен Парсы шыCанаKтары Kоршап жатыр. Ол – палеогенніS аяCы мен неогенде Jызыл теSіздіS тереS опырыCысымен (грабенімен) б™лініп ЕвравзияCа KосылCан Африка KалKаныныS бір б™лігі. Т_бектіS жер беті _стіртті келеді, негізінен ‰к тас, Kaмтас,кристалл таKта тасынан ж‰не граниттен тaрады. Батыс ж‰не оSт_стік шетін биіктігі 3760 метрге жететін таулар алып жатады. Jиыр оSт_стік шетінде Оман таулы ™лкесі биіктігі 3352 метр бар. Батыс жаCасын бойлай жатKан тар ™Sір ойпатты келеді. Араб теSізініS климаты солт_стік б™лігінде субтропиктік, оSт_стік б™лігінде тропиктік. ЖылдыK жауын – шашын м™лшері 10 мм-ден аз.ЖазCы муссон ‰серінен Йемен тауларында жауынныS м™лшері 1000 мм-ге, Оман тауларында 800 мм-ге жетеді. JаSтардыS орта температурасы солт_стігінде 7°С-тан Аденде 24,6°С-Kа, шілдеде 26°С-тан 31,9С-Kа дейін жетеді. Ішкі аудандарында минимум температурасы 00С-тан т™мен, еS жоCарCы температурасы 500С-тан жоCары. Араб т_бегінде негізінен ш™лейт ж‰не ш™л™сімдіктері – жаSтаK, сортаS, KараCан, Kaрма пальмасыбaта, шала бaта ™седі. Кей жерлерде саванналар, оSт_стік пен шыCыстаCы таулы аудандарында тропиктікормандар кездеседі. Жануарлар д_ниесі ‰р_рлі. ТaяKтылардан – б™кен,жабайы есек, онагр; кемірушілерден – KaмтышKан, KосаяK; жыртKыштардан – теSбілді KорKау KасKыр, шиеб™рі, т_лкі; Kaстардан – ш™л боз торCай, KаршыCа, кекілік; бауырымен жорCалаушылардан – агама, кесірке, хамелеон, кобра (к™зілдірікті жылан) кездеседі. Араб т_бегініS оSт_стік шыCысында Руб‰л-Хали ш™лі (д_ние ж_зіндегі-аса ірі ш™лдерініS бірі), солт_стігінде ^лкен Нифуд ш™лі бар.
15