Конспект урока по родному (марийскому) языку для 5 класса по теме Лум мутын ойлымаш ужаш ойыртемже-влак

Урок по родному (марийскому языку) в 5 классе
по теме «Лÿм мутын ойлымаш ужаш ойыртемже-влак»
Данные об авторе
Автор(ы): 
Смородинова Татьяна Вениаминовна
Место работы, должность: 
 МБОУ «Токтарсолинская ООШ имени Д.И. Онара», учитель родного (марийского) языка и литературы.

Тиде урок дене «Морфологий да орфографий» йылме наукын ужашыже тунеммаш тÿҥалеш. Лÿм мут темылан пöлеклалтше икымше урок. Тунемше-влак тиде темым тÿҥалтыш классыште тунемыныт, садлан урок комбинированный. Тиде урокышто мом палымыштым шарналтат да шинчымашыштым пенгыдемдат. Лÿм мутын морфологический ойыртемжым да синтаксический рольжым ушештарат. Моло ойлымаш ужаш коклаште ужын, тудын чонан да чондымо предметым ончыктымыжым палышаш, собственный да нарицательный лÿм мут-влакым чын возышаш улыт.
Характеристики урока (занятия)
Уровень образования: 
 основное общее образование
Класс: 5
Продолжительность урока: 45 минут
Предмет: Родной (марийский) язык
Тема: Лÿм мутын ойлымаш ужаш ойыртемже-влакТип урока: комбинированный урок
Палаш тыршымашым вияндыше цель:
Лÿм мутын ойлымаш ужаш ойыртемжым да синтаксический рольжым рашемдаш.
Обращений семын кучылталтше лÿм мутын ойыртемжым ончыкташ.
Кÿлеш грамматический форман лÿм мутым кычал мумо навыкым вияндаш.
Ойлончо-влакым член шот дене лончылымо пашам шуяш.
Ен-влак кокласе кылым вияндыше цель:
Йоча-влакын мут поянлыкыштым ешараш.
Илышлан келшыше пашам ойырен налме нерген мутланаш.
Руш да марий йылме кокласе икгайлыкым ончыкташ.
Фантазий сынан сочинений возымо навыкым вияндаш.
Методы и приемы: индивидуальный паша, ваш кутыраш келыштарыме диалог, книга дене паша, упражнений.
Оборудование: мультимедиа, презентаций, кече
Список использованной литературы:
 В.В. Кузнецов, Н.В. Кузнецова. Марий йылме: Паша программе: 5 класс.- Йошкар-Ола: Марий туныктыш институт, 2013.
Кызытсе стандарт почеш марий йылмым туныктымаш: Туныктышо-влаклан полыш: 5-6 класс.- Йошкар-Ола, 2013.
Учаев З.В. Марий йылме: Теорий: 5-9 класслан учебник.- Йошкар-Ола: Марий книга савыктыш, 1993.
В.В. Кузнецов, Н.В. Кузнецов, А.Л. Юзукбаева. Марий йылме. Паша картычке-влак: 5 класс: Учебно-методический пособий: Марий туныктыш институт, 2014.
Урокын эртымыжеΙ. Организационный момент
Туныктышо: Йынгыр шергылте уло школ мучко,
Урокнам тÿналаш ынде жап.
Поро кече, шÿмбел тунемшем-влак,
Шинчына парт коклашке адак.
Айса чыланат, ваш ончалын,
Шыманрак шыргыжал колтена.
Шинчымашым погаш, сай отметкым налаш Икте-весылан тыланена.
- Йоча-влак, таче кумылда могайрак?
Айста тугеже ваш-ваш ончалын, порын шыргыжалын, шкенан чон шокшынам, порылыкнам икте-весылан да уна-влаклан пöлеклена (кид копам шаралтен, пуал колтена).
ΙΙ. Тунемше-влакым пашаш кумыландымаш- Кузе шонеда, сай весела кумыл мо деч шога (зависитла)? Кунам тендан кумылда сай?
Йоча-влак, тÿнямбалне ик тыгай сай йолташ уло, кудыжо кажныжын кумылжым нöлталаш полша. Мо тиде тыгай?
Палашда куштылгырак лийже манын, мый тыланда туштым туштем. «Окнамат, омсамат ок поч, пöртыш пура…» 1 слайд
Чын, тиде кече. Окнашке чевер кече шке йолважым колта гын, мемнан кумылна вигак сай лиеш. Чевер кече юзо семынак шокшын да порын мемнан дене саламлалтеш. Кажне кечыйолжо ава семын лыжган öндалеш, вуйна гыч ниялта да шке шокшыж дене мемнам ырыкта.
2 слайд. Таче ме тендан дене урокышто кечым сÿретлаш тÿналына. Кечыйол-влак дене пашам ыштена. Кажне кечыйолышто посна заданий-влак тендам вуча. Теат шкаланда тÿрлö тÿсан кечыйолым сÿретлаш тÿналыда. 3 слайд. Кö заданийым чыла чын ышта гын, нарынче чия дене чиялта. Кöн изиш йонылыш лиеш – ужарге дене, а кö йöршеш йонылыш ышта – йошкарге дене.
Пашанам тÿналына веле.
ΙΙΙ. Йылме поянлык дене паша
4 слайд. Ончалына слайдыш, текст дене пашам ыштена.
Шошо, шошо толеш! Ончыза-ян пÿртÿсым. Могай тудо сылне! Шыде поранат лÿшкымым чарнен. Ояр кава гыч кече куанен шыргыжеш. Айдеме кумылым ÿмылтышö нимогай амалат уке. Лачак эр-кас изишак кылмыкта, да кечывалым угыч шулыкта. Шокшо эл гыч кайык-влак эркын дене толыт, веселанрак муралтат. А икшыве-влакше мыняр куаненыт! Кузе от куане – шошо толеш-ыс!
- Йоча-влак, чыла мут палыме улыт?
- Айста икмыняр мут-влаклан синонимым кычалына. А мо тыгай синонимже, кö каласен кертеш?
Заданий: синонимым ешараш:
шыргыжеш – воштылеш, куана;
сылне – мотор, чевер;
икшыве – ньога, йоча;
ÿмылтышö – волтышо, ойгырыктышо.
Доска дене 2 тунемше пашам ышта, а молышт тетрадьышкышт ыштат:
Шемын возымо ойлончым член шот дене лончылаш.
Ойырымо мут-влакым состав дене лончылаш.
Айста ынде тергена.
Кö чыла чын ыштен, икымше кечыйолым нарынче тÿс дене чиялта, кö 1-2 йонылышым веле ыштен гын – ужарге дене, а кöн йонылыш шуко – йошкарге дене.
ΙΥ. Урокын темыже да уроклан задачым шындымашУмбакыже пашанам шуена.
- Тиде текстыште мо нерген ойлалтеш? Шошо, пÿртÿс.
- Текстыште эше мо? йодышлан вашмутым пуышо шомак-влак могай улыт?
- А кö? йодышлан вашмутым пуышо мут-влак улыт мо?
- Тугеже тачысе урокнан темыже могай? 5 слайд
- Могай задаче-влакым тугеже таче уроклан шындена? (УПТ) 6 слайд
лÿм мут нерген ушештарышаш улына;
лÿм мутын ойлымаш ужаш ойыртемже-влак нерген палышаш улына;
ойлончышто синтаксический рольжым рашемдышаш улына;
умбакыже ойлончо-влакым чын член дене лончылаш тунемшаш улына.
Тачысе урок гыч ме лÿм мут нерген тунемаш тÿналына. Тидын нерген тÿналтыш классыште тунемында. А кызыт лÿм мутын ойлымаш ужаш ойыртемжым да ойлончышто рольжым рашемдена.
- Айста шарналтена, мом лÿм мут нерген шарнен кодында?
Кластер дене паша. Тудым ышташ тунеммаш. 7 слайд
– марлаже ярым, тушка манмым ончыкта, мучашлан ярым кышкарыш чумырга:
кö? але мо? йодышлан вашмутым пуа.
предметым ончыкта.
числа, падеж (вочмык), лица дене вашталтеш.
чонан але чондымо лиеш.
собственный але нарицательный лиеш.
ойлончышто тÿрлö член лиеш.
Υ. У темым тунемме корно1. Айста ынде учебникнам почына, странице 160, 329 паша. Текстым лудын лектына.
- Текстын тÿн шонымашыже могай? (тунемде, сай профессийым налаш ок лий)
Заданий: 10 лÿм мут-влакым возен лукташ да падежыштым палемдаш.
Ынде пошкудо йолташда дене тетрадьдам вашталтыза да тергыза.
Кÿлеш тÿс дене эше ик кечыйолым сÿретлыза.
2. Айста ынде ончалына: лÿм мут ойлончышто могай рольым шукта?
Заданий: кажне шке ойлончыжым член дене лончыла да лÿм мутшо могай член лиймым рашемда: 8 слайд
Вуй ÿмбалне кайык-влак чонештат.
Вырлянге толын, почшо дене ийым пудыртен.
Пасушто шем мланде почылтеш.
Изи энер-влакын йогымыштым колыштам.
Шошо йÿштö телым мурен ужата.
Мурызо кайык-влакын сöрал йÿкышт шокта.
Колхозник-влак пасу пашалан ямдылалтыт.
Шошо – мыйын йöратыме пагытем.
- Могай иктешлымашым ыштена?
Эше ик кечыйолдам кÿлеш тÿс дене ешарыза.
ΥΙ. Физкультминутка
Айста ынде каналтена.
Йоча-влак, кынелына,
Кидым кÿшкö нöлтена.
Парням иктыш ушена,
Вара эркын шарена.
Киднам ÿлык волтена,
Пурлашкыла тайнена.
Шолашкыла куснена,
Эркын верыш шинчына,
Рÿж пашам туналына.
ΥΙΙ.Правилым паша дене пенгыдемдымаш.
1. 331 пашам ыштена. Кö мыланна почеламутым сылнын лудын пуа.
- Почеламутын тÿн шонымашыже могай? ( тунемат гын веле илышет сай лиеш)
- А тунеммаш нерген кö могай калыкмутым пала? (Тунеммаште – вий. Тунеммаште – поянлык. Ик тунемше кок тунемдымым шога. Тунемде, паша ок ушно. Тунемде, поро илышым от уж. Шуко илыше огыл, шуко тунемше шуко шинча).- Почеламут йылмыж дене ойыртемалтеш. Могай ойлончо-влак шинчаш пернат? (вияш оян ойлончо)
- Вияш оян ойлончо кузе возалтеш, могай знак-влак шындалтыт?
Заданий: тÿналтыш 4 корнысо ойлончым член шот дене лончылаш.
Писын гына терген налына (слайдыште вашмут) 9 слайд
- Молан «авай» лÿм мутым нигузе удыралме огыл? (тудо обращений (савырныммут), а обращений ойлончын членже нигунам огеш лий).
- Могай иктешлымашым ышташ лиеш? (обращений семын каласалтше лÿм мут ойлончын членже огеш лий).
- Эше ик кечыйолым сÿретлена.
333 пашам почына, йолташ дене пырля пашам ыштена.
Заданий: лица форман лÿм мут-влакым возен лукташ. (авам, пеледышыжат, олмапужат, пакчасаскажат, пакчагöргем, икшыветлак, шÿм-чонетлан, кумылем).
- Йоча-влак, тиде текстыште мо нерген каласкалалтеш? Ончыкылык пашам ойырен налме нерген шонкалаш таратыше текст.
- А могай тÿн шонымашыже? (шÿм-чонлан келшыше пашам ойырен налман).
- А те, йоча-влак, кö лияш шонеда? Могай паша тыланда келша?
Айста ынде пытартыш кечыйолым ешарена.
ΥΙΙΙ. Тунемшын шке пашажым аклымыже (рефлексий) 10 слайд
Таче урокышто шарналтышым…
Уым пален нальым…
Утларак мылам келшыш…
Нелылыкым шижым…
Утларак жапым ойырыман…
Лÿм мут кумылым тарватыш (мом ышташ?)…
Ынде кажныже шке сÿретлыме кечыжым ончалеш да могай тÿс утларак шуко, тугай тÿс дене кечым чиялтен шында.
Айста ончалына, кöн могай кечыже лектын?
Таче урокышто сÿретлыме кечыйол-влакна чыла ойгым, шÿлыкым, сырымашым поктен колта да мемнан чоннам куан да йöратымаш дене авалта.
ΙΥ. Урокым иктешлымаш.
- Йоча-влак, айста эше ик гана мом тунемыннам иктешлен кодена.
- Лÿм мутын могай ойыртемже-влак дене палыме лийынна? 11 слайд
А ынде тиде тунеммынам правил тетрадьышкына ешарена да шарнен кодына.
Υ. Мöнгысö паша. 12 слайд
А мöнгысö паша тендан лаштыкдан шенгелныже возымо:
«3» отметкылан 335 паша
«4» отметкылан «Молан мый шошо пагытым йöратем?» темылан сочиненийым воза.
«5» отметкылан «Кече огеш лий гын, …» ойым умбакыже сочинений семын шуя.
12 слайд Мылам урокышто тыршымыда таче келшыш, сандене мый тыланда шокшым да куаным кондышо кечым пöлеклем. Тек тендам нине кечыйол-влак эре ырыктат да куандарат, умбакыже тунемашда вийым пуэн шогат. 13 слайд.