Учебно-методическое пособие элективного курса «Тыва дылды? чаа хевир-биле к?р?не шылгалдазын дужаарынга белеткел»

Тайылбыр бижик.
Курсту ==редириниё ужур-утказы.
«Тыва дылдыё чаа хевир-биле к\р\не шылгалзын дужаарынга белеткел» деп элективтиг курсту 9-ку класстыё ==реникчилерин К\р\нениё т\ёнел аттестациязынга белеткээр сорулгалыг тургускан.
Программа чылда 35 шакка планнаттынган, неделяда 1 шак эрттирер.
Программа к\р\не стандарттарыныё негелделеринге д\\шт\р кылдынган.
Курсту ==редтириниё сорулгалары болгаш кылып чорудар ажылдары:
- ==реникчилерни тыва дылдыё чаа хевир-биле к\р\не шылгалзын дужаарынга белеткээри;
- ==реникчилерниё «Синтаксис болгаш пунктуация», «Лексика болгаш фразеология», «Фонетика», «Морфология болгаш орфография» деп кзектерге алган билиглерин улам ханыладыр болгаш оларны т\ёнеп, катаптаары;
- тыва дылда орфографтыг д\р\мнерниё берге таварылгаларын ==редип, оларны шын тодарадып билир арга-мергежилин бедидер, словарь-биле ажылдап билиринге чаёчыктырар;
- домактарда бижик демдектерин салырыныё быжыг чаёчылдарын бээр;
- теория талазы-биле алган билиглеринге даянып, чаа хевир-биле шылгалданы дужаарынга белеткээн вариантылар-биле ажылдап ==ренири;
- ==реникчилерни боттары боданып ==рениринге чаёчыктырар.
+=реникчилерниё шиёгээдип алыр кол-кол билиглери:
- ==реникчилерни боттары боданып, бот-башкарнып ажылдаарынга чаёчыктырар;
- шын бижилгениё берге таварылгалары таваржып турар черлерни тып, оларны шын тайылбырлап шыдаары;
Теория талазы-биле алган билиглерни практика кырынга ажыглап, тест-биле ажылдарны кылып шыдаары;
- терминнерни ажыглап, арга-методтарны, билиглерни шын ажыглаарынга бодун кижизидери;
- с=з\глелди кичээнгейлиг дыёнап, ооё кол утказын дамчыдып билири;
- с=з\глелде чаёгыс аймак кежиг\ннерни б=л\глеп, чаёгыс с=с-биле солуп, т\ёнээри.
- с=з\глелде ажыглавайн барып болур хире с=стерни, домактарны тып, оларны \нд\рери;
- с=з\глелде ийи-\ш аёгы домактарны чаёгыс уткаже киирери, оларны б=д\\нч\дери;
- х=й уткалыг с=стерниё лексиктиг утказын тывары, синонимниг, антонимниг одуругларны тургузуп, толарадып шыдаары;
- домактарда бижик демдектерин тыпкаш, оларны тайылбырлап билири;
- литературлуг дылдыё нормаларынга чаёчыктырары, с=с курлавырын байыдары;
- шылгалда \езинде ажылды кылырда, чарыгдаттынар \езин шын ажыглап билиринге чаёчыктырар.
Программаныё тургузууАжылчын программа \ш кезектен тургустунган.
№ Элективтиг курстуё кезээШагы+=реникчиниё кылыр ажылдары1 Тыва дылдыё чаа хевир-биле к\р\не шылгалзын дужаарынга кылып чорудар ажылдарны тайылбырлаар. Чижек онаалгаларлыг Күрүнениң түңнел аттестациязынга (чаа хевир-биле) белеткээн вариантылар-биле таныштырар, бланкыларны канчаар долдурарын ==редир. 1ш Тыва дылдыё чаа хевир-биле к\р\не шылгалзын дужаарынга кылып чорудар ажылдарны тайылбырлаар. Чижек онаалгаларлыг Күрүнениң түңнел аттестациязынга (чаа хевир-биле) белеткээн вариантылар-биле таныштырар, бланкыларны канчаар долдурарын ==редир. Чижек вариантылар-биле ажылдаар. Бланкыларны долдуруп ==ренир.
2 9-ку класстыё доозукчуларынга т\ёнел к\р\не шылгалдаларынга онаалгаларныё негелделери-биле таныштырар. 1 ш 9-ку класстыё доозукчуларынга т\ёнел к\р\не шылгалдаларынга онаалгаларныё негелделери-биле таныштырар. Боттары т\ёнеп ажылдаар1-ги кезек
3 1 онаалга (С1) кирип турар. Ук онаалгада дыңнааны сөзүглелге улуг эвес бижимел ажыл (кыска эдертиг) кирген. Кыска эдертигге бижиир сөзүглелди 2 катап дыңнаар.
Бо онаалганы аңгы саазынга күүседир. 9 ш Бирги кезекте онаалга С1-ге хамаарышкан ажылдарны кылыр. С=з\глелдер-биле ажыл.
2-ги кезек
4 3-кү кезек база-ла 2-ги кезекте сөзүглелден күүсеттинер.
3-кү кезекти күүседирде, ийи онаалганың (С2.1 болгаш С2.2) бирээзин шилип алгаш, делгереңгей бижимел харыы бээр. Бо онаалганы аңгы саазынга күүседир. 3-кү кезек база-ла 2-ги кезекте сөзүглелден күүсеттинер.
3-кү кезекти күүседирде, ийи онаалганың (С2.1 болгаш С2.2) бирээзин шилип алгаш, делгереңгей бижимел харыы бээр. Бо онаалганы аңгы саазынга күүседир. Кыска чогаадыг бижиир негелделерни билип алыры, ону практикага ажыглаары3-к\ кезек
5 2-ги кезек номчаан сөзүглелден күүсеттинер. Ында бердинген 6 онаалганың харыызын шын шилип тывар (А1 – А6) база 14 онаалгага кыска харыыларны боттары бээр (В1 – В14).
А1 – А6 онаалгаларда 4 харыы вариантызы бердинген болур, оларның бирээзи шын, ынчангаш ону тодарадыр. Шын харыыны төгериктеп каар. Бир эвес шын эвес харыыны төгериктептер болза, чаңгыс шыйыг-биле шыйгаш, шын харыыны төгериктеп каар.
В1-В14 онаалгаларга боттары кыска шын харыыны бээр. Ук харыыларны билдингир кылдыр бот-боттарындан биче сектер-биле аңгылап бижиир, бир эвес чазыптар болза, чаңгыс шыйыг-биле шыйгаш, чанынга шын харыызын демдеглеңер. 2-ги кезек номчаан сөзүглелден күүсеттинер. Ында бердинген 6 онаалганың харыызын шын шилип тывар (А1 – А6) база 14 онаалгага кыска харыыларны боттары бээр (В1 – В14).
С=з\глелдер-биле ажыл.
Кландарь-тематиктиг планнаашкын
№ Темазы Шагы Практиктиг кезээБажыёга онаалга
1-ги кезекТыва дылдыё чаа хевир-биле к\р\не шылгалзын дужаарынга кылып чорудар ажылдарны тайылбырлаар. Чижек онаалгаларлыг Күрүнениң түңнел аттестациязынга (чаа хевир-биле) белеткээн вариантылар-биле таныштырар, бланкыларны канчаар долдурарын ==редир. 1 Чижек вариантылар-биле ажылдаар9-ку класстыё доозукчуларынга т\ёнел к\р\не шылгалдаларынга онаалгаларныё негелделери-биле таныштырар. 1 Чижек вариантылар-биле ажылдаарТема 1. Онаалга С1. Кыска эдертиг-биле ажыл. Иштики темалар. С=з\глелдиё иштики темаларын тодарадып ==ренири. 1 +=реникчи с=з\глелдиё утказын, ооё иштики темаларын шын дамчыдары Тема 2. Онаалга С1. Кыска эдертиг. С=з\глелди абзацтарга чарары. 1 С=з\геледе абзацтарны сагып билириТема 3. Онаалга С1. Кыска эдертиг. Кол с=з\глелди шын кызырарыныё аргалары. 1 Х=й аргаларны с=з\глелди кызырып дамчыдарынга ажыглааны Тема 4. Онаалга С1. Кыска эдертиг. С=з\глелде ажыглавайн барып болур хире с=стерни, домактарны тып, оларны \нд\рер. (отработка приема ИСКЛЮЧЕНИЕ). 1 С=з\глел-биле ажыл Тема 5. Онаалга С1. Кыска эдертиг. С=з\глелден чаёгыс аймак кежиг\ннерни б=л\глеп, чаёгыс с=с-биле солуп, т\ёнээри. (отработка приема ОБОБЩЕНИЕ). 1 С=з\глел-биле ажыл Тема 6. Онаалга С1. Кыска эдертиг. С=з\глелде ийи-\ш аёгы домактарны чаёгыс уткаже киирери, оларны б=д\\нч\дери. (отработка приема УПРОЩЕНИЕ). 1 С=з\глел-биле ажыл Тема 7. Онаалга С1. Кыска эдертиг. С=з\глелди кыскаладырыныё аргалары. 1 Иштики темаларны ажыглап тургаш, с=з\глелди кызырганы Тема 8. Онаалга С1. Эдертигни хынаары болгаш \нелээри. 1 С=з\глел-биле ажылТема 9. Онаалга С1. Кыска эдертиг «Буян-кежик». 1 С=з\глел-биле ажыл3-к\ кезекТема 10. С=з\глелдиё темазыныё сайгарылгазын кылган темага бижиттинген угаап бодаар чогаадыгны бижиириниё негелделери 1 С=з\глел-биле ажылТема 11. /з\нд\н\ё утказын билип турары, ооё сайгарылгазы 1 С=з\глел-биле ажылТема 12. /з\нд\н\ё утказын дамчыдарда, бадыткаар чижектерни шын киирери 1 С=з\глел-биле ажыл Тема 13. С=з\глелдиё харылзаалыг, долу болгаш дес-дараалашкаа1 С=з\глел-биле ажыл Тема 14. Чогаадыгныё т\ёнелин шын \нд\р\п билири 1 Уругларныё бот ажылы Тема 15. Чогаадыг «Ава кижи ынакшылы кажан-даа эстип т=нмес» 1 Уругларныё бот ажылы