Урок по теме Светочь осетинской культуры и искусства. Гино Бараков.
Урочы темж: « Ирон аивад жмж культуржйы цырагъдар ».
(Барахъты Гино)
Урочы нысан. 1 .Скъоладзауты базонгж кжнын Барахъты Гинойы цард жмж сфжлдыстадимж.
2. Ахуыр сж кжнын иртасжн куыст кжныныл.
З.Сывжллжттжм гуырын кжнын уарзондзинады,
сжрыстырдзинады жнкъаржнтж Ирыстоны номдзыд
лжгтжм.
Цжстуынгж жрмжг: Барахъты Гинойы портрет, стенд Барахъты Гинойы
тыххжй дзырдтимж жмж сфжлдыстадон бынтимж.
Фжйнжгыл фыст: 1. «.. .благо народу, в сознании которого героями стано-
вятся не только видные политические деятели и храбрые полководцы, но и великие поэты ».
Горнфельд А.Г.
2. « Барахъты Гино ирон аджмы историмж бацыд революцийы салдат жмж ног цардыл тохгжнжгжй, рухстаужг жмж жхсжнадон кусжгжй. Ирон культуржйы фронты уыд Ног дуджы поэт, прозаик, драматург жмж критик. Йж тох, йж куыст, йе сфжлдыстад жппжтжй джр уыдысты аджм, сжрибар жмж рухс царды сжраппонд. Кард жмж Фжндыр уыдысты йж цард жмж йж куысты символтж, жмж сж кадджынжй хаста йж ржстжджы ужззау цардивжнты».
Джыккайты Шамил
Дзырдуат: Курдиат ( уырыссагау талант - бердзенаг дзырд, амоны - фж
ллой, куыст) - аджймагжн жрдзжй лжвжрд стыр хорз
миниужг, раргом вжййы аджймаджы архайды искжцы хуызы. Курдиаты сжйрагджр миниуджытжй иу у сфжлдыстадон фантазийы тых.
Урочы цыд.
Ахуыргжнжг кжсы скъуыддзаг Барахъты Гинойы жмдзжвгж «Зжгъ!..»-жй .
«Хжлар лжг, жрцу-ма, Ужндын дж фжрсын:
Цжмжн у, жрдзур-ма,
Зын ржстжй цжрын?
Фжрсын жз нж арвы,
Нж хуры жргом,
Фжлж сжм нжй аргъы
Мж дзырджн кжрон.»
Аджймаг хорз куы фысса, ужд уый, кжй зжгъын жй хъжуы, у стыр хжрзиужг. Кафынмж джсны куы уа, зарынмж - уждджр афтж. Фжлж уыцы миниуджытж иу аджймагмж куы вжййынц, ужд фжзжгъжм: « Жвжццжгжн, ацы аджймагмж хжццж кжны Хуыцауы комы тжф, арвы зынг».
Ахжм лжгтжй иу уыдис Барахъты Гино!
Жмж мах, Алагиры цжрджытж,ужлдай сжрыстыр стжм, ахжм куырыхон, жвидигж курдиаты хицау не мзжххон кжй уыдис, уымжй.
Скъоладзау. Барахъты Гино райгуырд 1890 азы 19 февралы
Салыгжрджны. Йж фыд Текко уыд зжхкусжг, зжрджргьжвд аджймаг. Фондз жмгаримж Текко жрвыст жрцыд Кавказы хъжууонхждзарадон жхсжнады скъоламж. Уым хорз базыдта дыргъы куыст. Алагиры цур ын радтой зжхх. Фжлж йын цжрын нж бантыст. Амард, Гинойыл афждз жмж жрджг куы цыдис, ужд. Фондз сидзжры баззадысты сж мады жвджид. Ужздан жмж хъаруджын
сылгоймаг уыд Коцон Полка. Аржхст алы куыстмж джр, йжхи загъдау, « йж сидзжрты дардта йж судзины фындзжй».
Хждзардзин мад йж сабиты ахуыр кодта ужздан жгъджуттыл жмж кусыныл. Уыдоны фжрцы бинонтж аджмжн уыдысты уарзон, жмж сын хъжубжстж зжрдиагжй жххуыс кодтой. Гино иттжг жнувыд уыдис ахуырыл. Каст фжци Салыгжрджны дыуужазон скъола. Йж хистжр жфсымжртжй иу куыста Тихорецкы, жфсжнвжнджгтыл. Уырджм акодта Гинойы джр, радта йж скъоламж. Зжрджргъжвд лжппу хорз базыдта уырыссаг жвзаг, базыдта кусжг аджмы ужззау цард, йж зжрджмж арф айста сж сагъжстж. Жвадат царды йе фсымжры мызд фаг нж уыд дыууж уджн, жмж лжппу сызджхт йж райгуыржн хъжумж. Гинойы бжллицц жмбжрста йж ахуыргжнжг Дзасохты Басил, жмж йж уый бацжттж кодта Жрыдоны семинармж. Ам 1905 азы Гино ахуырмж бавнжлдта жнувыджй. Райдыдта сфжлдыстадон фжлваржнтж кжнын. Ржзыд йж курдиат. Ржстжг уыд тохы заман, жмж Гино ныллжууыд уыцы фжндагыл. Архайдта семинаристты змжлды. Уыйадыл ржстжгмж цухгонд жрцыд семинаржй.
1911 азы июны Гино жнтыстджынжй каст фжци семинари.
Гино нж ацыд дины фжндагыл, йжхицжн нж равзжрста сауджыны куыст. Йж зондахаст ын ныв кодта ирон прогрессивон интеллигенты хъысмжт: рухс тауын, сжрибарыл тох кжнын.
Гино уыд «номдзыд ирон фысджытжй», уымжн жй хонынц «жхсар жмж намысы поэт».
Ахуыргжнжг: Гино ахжм курдиаты хицау уыди, жмж литературжйы кжцы фжнды жанры джр стыр жнтыстдзинждтж жфтыдис йж къухы.
-Гино фыста баснятж жмж фельетонтж, публицистон жмж критикон статьятж, радзырдтж жмж драмон сценжтж сывжллжттжн, тжлмац кодта ирон жвзагмж Пушкины жмж Лермонтовы, Горькийы жмж Гюгойы.
Тынг бирж уарзта музыкж, зарынмж уыд джсны, цагъта гитаржйыл, скрипкжйыл, пианинойыл.
Йж зарджытжй биржтжн музыкж ныффыста йжхжджг. Йж лирикон жмдзжвгж «Чызгайы заржг» сси аджмжн уарзон заржг.
Скъоладзау. Джызжлы Барахътжй иунжг хждзар цард - Барахъты Георги йж бинонтимж. Гинойы хорз зыдтой. Георгийы чызг Олга афтж дзырдта: « Гино-иу нжм куы рбацыд, ужд сых джр, бинонтж джр кжрждзимж хжрзжггуржггаг уадысты. Бжрнон бынаты куыста, афтжмжй йж тыхстхуызжй никуы ничи федта. Йемж - иу жрбахаста хъжлдзжг ныхас, гитаржйы цагъд, заржг. Фжцжйцжугжйж -иу цжхгжр фжзылд - уыцы уысм фехъусжн уыд жмдзжвгжйы куплет, жмбисонд, тауржгъжй ржнхъытж. Уыцы миниужг ын чи зыдта, уыдон-иу фжхъус сты, жнхъжлмжгжсгжйж...»
Скъоладзау. Джыккайты Шамил йж мысинжгты афтж зжгъы Гинойы тыххжй:
« Гино ахжм курдиатджын, ахжм ржсугъд аджймаг уыди, жмж йын ныхжстжй зжгъжн нжй.
Иу джс жмж ссждз азы джргъы Гинойы цард жмж сфжлдыстадыл фжфыстон. Йж уацмыстжй йын цы ссардтам, цы равдыстам, уый фаг нжу. Йж чызг Азж зоны:фыццаг хатт ын йж чиныг куы цжттж кодтон ( Азж джр мын жххуыс кодта ), ужд жй ахжм хуызы жмбырд кодтам, змисжй дуртж куыд жмбырд кжнай жмж уыдонжй исты куыд аразай хал-халгай. Уый джр, ирон аджмы жхсжн цы бирж фжрнджын лжгтж ис, уыдоны руаджы. Бахъахъхъждтой бирж къухфыстытж. Зжгъжм, Гинойы каджг «Азджериаты Куыцыкк» ссардта жмж йж бирж азты джргъы жфснайджй фждардта Плиты Грис.
Хъуыддаг уый миджг уыдис, жмж йж заманы репрессийы чи бахауд, уыцы аджмжн сж куыстытж сжфтой, арты хай сж бакодтой.
Жз мжхжджг уыцы каджг фыццаг хатт фехъуыстон радиойж, бакаст жй Мерденты Юри. Уый уыдис 50-жм азты кжрон. Уыцы ржстжг Ирыстоны уазжгуаты уыдис Чехословакийж делегаци. Уыдон джр фехъуыстой уыцы радиобакаст. Ахжм диссаг сжм фжкасти жмж иннж бон радиокомитетмж ныффыстой, цы уыди уыцы диссаг, йж ныхжстж йын жмбаргж нж кодтам, фжлж йж ныхасыхъжд йжхжджг музыкж уыд, симфони жмж зжрджйы арф ауади, зжгъгж. Иннж хуыцаубоны ногжй бакастысты уыцы уацмыс, уырыссагау ын йж мидис радзырдтой, афтжмжй.
Афтжмжй, Гинойжн йж ныхасы мидис чи не 'мбжрста, уый джр ма йын йж ныхасы тых жмж хъару бамбжрста.
Гино ахжм кадджын лжг уыдис, жмж йын йе 'ппжт хорз хъуыдджгтж равдисынжн аджймаджы бон жмж хъару фаг не сты. Уый уыдис легендарон хъайтар. Турчы фронтжй йж арджм хонгж кжй ракодтой, уый джр зжрдыл даргж у.
Ирыстоны милицжйы фыццаг сжргължуужг уыдис Барахъты Гино.
Фыццаг ирон газет джр Гино рауагъта, фыццаг спектаклы джр уый хъазыди.
Кжй зжгъын жй хъжуы, йе сфжлдыстаджй бирж цыджртж фесжфт.
2 октябры 1936 азы Гинойы куы рцахстой, ужд жм цыджридджр йж архивы ссардтой, уыдон аластой: 108 писмойы, хуызистытж, къухфыстытж ирон жмж уырыссаг жвзагыл. Цы фесты, уый нал сбжржг.
Гино фесжфт 1937 азы, кжрждзийжн хорздзинад нж цжст кжй нж уарзта, кжрждзийжн нж лжгдзинад кжй нж барстам, уый фждыл!..»
Ахуыргжнжг. Гино стыр курдиаты хицау уыд. Курдиатджын аджймжгтж гыццыл нж уыди зжххыл, фжлж мж йж курдиат абарын фжнды Паганинийы курдиатимж.
Паганини - дунейы хъуыстгонд хъисфжндыржй цжгъджг.
Кжцыджр концерты размж йын йе знжгтж йж скрипкжйы тжнтж фжхъжн кодтой. Цжгъдгж - цжгъдын уыдон иугай атыдтой. Баззад ма дзы иу жнжхъжн таг. Ууыл цагъд фжцис Паганини. Концерт нж фехжлд.
Хъуыста йжм иу зжронд куырм композитор. Уый йе мбалы бафарста: «Концерты цал хъисфжндыры ис?» Йе мбал ын загъта, зжгъгж, иу. Ужд композитор фестад жмж загъта: « Ахжм цагъдмж хъусыны аккаг мах не стжм. Цом ардыгжй».
Скъоладзау. Ам мж фжнды фыссжг Токаты Ашжхы мысинжгтжй иу цау радзурын:
« Иу жмбырды Гинойы курдижттж хорз чи зыдта, уыдон жм жрхатыдысты, иу заржг нын уждджр акжн, зжгъгж. Гино сразы. Жрбахастой йын гитарж, айста йж. Гино гитаржйыл йе нгуылдзтж жрхаста, саржзта йж... жмж стыр уаты цар жмж къултыл ныззжлланг кодтой гитаржйы зжрджрухсгжнжн зжлтж, стжй йжхжджг, лыстжг хъжлжсжй ныззарыди:
-Жз жхсинжг фестдзынжн,
Ужларвмж дын ыстжхдзынжн,
Ужд та ма мын цы кжндзынж?
Стжй бжзджът хъжлжсжй:
- Ужд жз цжргжс фестдзынжн,
Ужларвмж джм ыстжхдзынжн,
Ужд та ма мын цы зжгъдзынж...
Мах не 'ппжт джр джихжй кастытжм Гиномж, хъуыстам йж фжлмжн , зжрджйы уиджгтыл жмбжлжг заржгмж. Заржджы ныхжстж фесты жмдзжгьды бын. Уый фжстж нын азарыд «Залиханы заржг»
Жнкъард заржг уыди уый. Гино йж афтж уынгжг хъаржгау зарыди... Не 'ппжтжн джр нж зжрджтж суынгжг сты. Чызджытжн та сж цжссыгтж жрызгъжлдысты.
Ужджй нырмж бирж хуындты, бирж хъазтизжрты, бирж концертты уыдтжн. Федтон, фехъуыстон бирж зарджытж. Фжлж уыцы изжр жнжхжлгж хжрзаив нывжфтыджй баззади мж зжрдыл жрмжст Гинойы сыгъджг жмж ржсугъд заржджы руаджы.
Ужд ма жз уыдтжн жнахъом лжппу. Ницыма жмбжрстон литературжйжн джр жмж музыкжйжн джр. Жрмжст аивады куысты куы бацыдтжн, ужд жмбарын байдыдтон, куыд рждау разынди Гинойы сфжлдисжг жрдз, куыд бирж йын радта алыхуызон курдижттж!..»
Ахуыргжнжг. Цавжр хатдзжг скжнжн ис Барахъты Гинойы царды хабжрттимж базонгжйы фжстж?
Скъоладзаутж:
- Раст лжджы номхжссжгжн зын цжржн у. Фжлж хорз лжгжн йж ном ужлжуыл баззайы.
- Гинойы хуызжттж сж удтжн ницы спайда кодтой, фжлж царды фидыц, царды ставдджр тугдадзинтж Гинойы хуызжттж сты.
- Авд жмж дыууиссждз азы йедджмж нж фжцардис Барахъты Гино, фжлж абоны онг йж дзыллжйы у разамонжг лжгыл нымад. Гинойы хуызжн лжгтж стыр хжрзты кжй бацжуынц сж аджмжн, уый иу хъуыддаг у, фжлж ма уыдон аджмжн кжрждзийы уарзын кжнынц, аджмы кжрждзиимж жнгом кжнынц.
15