О?У ?РДІСІНДЕ СУБЪЕКТІНІ ?АЛЫПТАСТЫРУДА ИННОВАЦИЯЛЫ? ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ?АЗА? ТІЛІ САБА?ЫНДА ТИІМДІ ?ОЛДАНУ

ЖаSа технологиялардыS білім сапасын арттырудаCы тиімділігі.
ЖаSа технологияларды Kолдана отырып, оKушылардыS таным белсенділігін арттыру.
Д‰улет Б. Д.
«№51 орта мектебі» КММ
ОJУ ^РДІСІНДЕ СУБЪЕКТІНІ JАЛЫПТАСТЫРУДА ИННОВАЦИЯЛЫJ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ JАЗАJ ТІЛІ САБАBЫНДА ТИІМДІ JОЛДАНУ

Орыс Cалымы Л.В. Зенков ЖаSа технологиялыK ‰діс-т‰сілдерді пайдалану- білім сапасын арттырудыS бірден-бір жолы –деп атап к™рсеткендей, к_н сайынCы тіпті саCат сайын артып, ™згеріп отырCан ‰лемдік аKпаратKа ілесу, ондаCы жаSашыл ‰діс-т‰сілдерді меSгеріп, пайдалана білу,б_гінгі к_нніS мaCалімнен _лкен ізденісті, зор талапты, ™з білімін жетілдіріп арттыруды Kажет етіп отыр. Заманауи жоCары технологияларды пайдалану арKылы Cана,біз aстаздар сапалы білім беруге Kол жеткізе аламыз.Jазіргі уаKытта Kолданыста ж_рген 25-ке жуыK оKыту технологиялары, 40-Kа жуыK сабаK т_рлері бар. Бaл технологиялар ™з ресурстарын тауысуCа айналды. Б_гінгі таSда ‰лем жаSа тыS серпілістер _стінде.Jазіргі кезде мектептіS оKу _рдісінде 50-ден астам педагогикалыK технологиялардыS Kолданылып ж_ргені аныK. Бaл технологиялардыS б‰рін бір сабаKта Kамту м_мкін емес. СондыKтан, мектептегі ‰рбір п‰нді оKыту технологиясын таSдап, іріктеу ж‰не оны іс-‰рекеттік тaрCыда жетілдіру арKылы оKушыныS білім жетістіктерін арттыруCа болады. Мaнда оKушыныS ‰рекеті-технологияны Kабылдауы, ынтасы, KaштарлыCына к™Sіл б™лінуі тиіс.МектептердіS оKу _рдісіне жаSа технологияны енгізу арKылы оKу сапасы жаKсарып, дамыта оKыту ж_зеге асырылып,сабаK KарKыны жеделдетіліп, жеке тaлCамен жaмыс істей отырып, саралап, даралап оKытуCа м_мкіндік туады.ЖаSа технология оKушыныS ™зіндік жaмыс атKаруына ж‰не еS бастысы –оKушыныS білім жетістіктерін жаKсартуCа ыKпал етеді.JазаK тілі п‰ні бойынша оKушылардыS оKу жетістіктерініS ™лшеуіштер т‰сілдері ретіндегі деSгейлік тапсырмалар ж_йесін дайындауCа болады.ОKушыныS дайындыK деSгейін саралау , оKушыныS жеке танымдыK м_мкіндігін ескерудіS басты т‰сілі ретінде Kарастырылуы тиіс.Тапсырмаларды білімді KабылдауCа баCдарланCан іс- ‰рекеттік модель ретінде KарастыруCа болады.ОKытудан к_тілетін н‰тижелер тізбесін негізге ала отырып,‰рт_рлі деSгейдегі тапсырма т_рлерін ауызша тексеру, жазбаша тексеру,тапсырма беру, жауапты талдау тапсырмалары, бір Cана жауабы бар тапсырмалар, ашыK ж‰не еркін жауабы бар тапсырмалар, т_рлі практикалыK сипаттаCы тапсырмалар т_рінде KарастыруCа болады.
ТапсырмалардыS мaндай т_рлері оKушыныS іс-‰рекеттік-компетенттік т‰сілге бейімделуіне м_мкіндік береді.Мектептегі оKытуды технологияландыру Kазіргі нарыKтыK экономика жаCдайынан, ™мір талабынан туындап отыр. ДеSгейлік саралау технологиясы оKушыныS да, мaCалімніS де белсенді шыCармашылыK Kызметін дамытуCа баCытталCан. ДеSгейлік тапсырмалар бірінші, екінші, _шінші деSгейде беріледі. Бірінші деSгейдегі тапсырма мемлекеттік стандарт деSгей, мaны барлыK оKушылар орындауCа міндетті. Екінші деSгей к_рделенеді, бaл деSгейлік тапсырманы орындауCа оKушылардыS барлыCы KaKылы, ал _шінші деSгейді шыCармашылыKпен жaмыс істей алатын, ™зіндік пікірін жеткізе алатын, ойын д‰лелдей алатын Kабілетті оKушылар орындайды.Орыс мектептерінде ™тілетін KазаK тілі сабаKтарыныS маKсаты – оKушылардыS с™здік Kорын дамыту, оKу техникасын Kалыптастыру, дaрыс с™йлеуге, сауатты жазуCа _йрету, с™йлем Kaрлысын меSгерту, KазаK тіліне т‰н дыбыстарын айтып, с™з ішінен ажырата білуге _йрету. СондыKтан да оKушылардыS білімін арттыру _шін сабаKта жаSа технологияларды Kолдана білу керек. «Технология» гректіS «teche»- ™нер, шеберлік ж‰не «logos»- Cылым деген с™зінен шыKKан, яCни «шеберлік туралы Cылым» деген маCынаны білдіреді. ОKыту технологиясы мен ‰дістеме Cылымы бір-бірімен тыCыз байланысты. €дістеме Cылымы «Нені оKыту керек?», «Не _шін оKыту керек?», «Jалай оKыту керек?» деген сaраKтарCа жауап іздесе, оKыту технологиясы «Jалай н‰тижелі оKытуCа болады?» деген м‰селеніS шешімін іздейді. ОлардыS маKсаты бір, яCни оKытудыS тиімді жолдарын Kарастыру. ОKытудыS тиімді жолдары оKытудыS ‰р т_рлі ‰дістері арKылы аныKталады. Б_гінгі таSда оKу процесінде оKытудыS KалыптасKан негізгі ‰дістерімен Kатар оKытудыS жаSа ‰дістері, яCни инновациялыK ‰дістері де жиі Kолданылады. ОKу процесінде оKытудыS озыK технологиясын Kолдану – б_гінгі к_нніS ™зекті м‰селесі. СондыKтан да біздіS мектептіS мaCалімдері _немі ізденіс _стінде. Олар заман талабына сай оKушылардыS білімін тереSдету _шін, тілге деген KызыCушылыCын арттыру _шін к™п еSбек етуде. JазаK тілі сабаCыныS басты талабы – сабаKтыS сапасын арттыра отырып сабаK т_рлері мен ‰дістерін танымдылыK, білімділік деSгейге жеткізу. Осы маKсатта KазаK тілі мaCалімдері сабаK ™ту ‰дістерін толыKтырып, ‰р уаKытта ізденісте болады. Jазіргі уаKыт талабына сай мен де ™з сабаKтарымды жаSаша aйымдастырып, ™зіндік тыS ізденістерге талпынып отырамын. СабаK ™ткізу барысында оKушыларды халыK педагогикасы негізінде т‰рбиелеп, оKушылардыS сабаKKа KызыCуын арттырып, сабаK беру ‰дісініS тиімді т_рлерін пайдаланып келемін. Мен Kолданатын сабаKтыS жаSа т_рлері де сабаKтыS мазмaнын, маKсатына, ж_ру барысына Kарай дамытпалы саяхат сабаK, ертегі сайыс сабаK, ойын, жарыс сабаCы, тест ‰дісімен ™ткізіліп келеді. КеSінен Kолданылып ж_рген технологиялардыS бірі – «Мемлекеттік тілді деSгейлік оKыту технологиясы». Бaл технология оKушылардыS ізденушілік, ™зіндік жaмыс істеу, білімді сапалы Kабылдау, шыCармашылыKтарын арттыра т_суге баCыттайды, м‰селені тиімді шешудіS жаSа м_мкіндіктерін аныKтайды.
В.П.Беспалько оKу материалын меSгерудіS 4 деSгейін aсынады: 1. ОKушылыK (ученический) 2. Алгоритмдік (алгоритмический) 3. ЭвристикалыK (эвристический) 4. ШыCармашылыK (творческий).Bалым оKушылыK деSгейден бастап шыCармашылыK деSгейге дейінгі даму кестесін былай к™рсетеді. ОKушылыK деSгейде білімніS берілуі, деSгейлік тапсырмалардыS іске асырылуы баCдарлама талабына с‰йкестігіне байланысты. Алгоритмдік деSгейде оKу материалдарыныS т_сініктілігі, мазмaны деSгейлік тапсырмалардыS к_рделене т_суінен аSCарылады. ЭвристикалыK деSгейде білімніS берілуі ж_йелілігі, сабаKтастыCы, іздендірушілік ерекшелігі басым болып, деSгейлік тапсырмалардыS танымдыK жаCынан жетілуіне, тереSдетілуіне айрыKша назар аударылады. ШыCармашылыK деSгейде баланыS дарындылыCы, таланты, тапсырмаларды орындаудаCы ізденімпаздыCы танымдыK, рухани интелектуалдыK шеберлікке aштасады. Сонымен, оKыту технологиясы бaрыннан келе жатKан классикалыK педагогика жетістіктерін пайдалана отырып, оны жаSа ‰дістермен байытып, білім алуды оKушыныS ™зіндік іс-‰рекеттері арKылы aйымдастыруды талап етеді. СабаK кезінде деSгейлік тапсырмалар орындау барысында оKушы т™менгі деSгейді орындап Kана шектелуі м_мкін немесе бірнеше деSгей тапсырмасын aKыптылыKпен, жауапкершілікпен меSгеруі м_мкін. Егер аз уаKыттыS ішінде оKушы к™п тапсырма орындап _лгерсе, ол оKушыныS іскерлігі, шеберлігі, белсенділігі мен Kабілеттілігі жоCары. ОKушыныS осындай зеректігін одан ‰рі дамыту _шін де деSгейлік тапсырмалар Kажет. МaCалім деSгейлік тапсырмалар арKылы сабаK кезеSдерінде оKушыныS танымдыK ойын, белсенділігін, икемдігін арттыру жaмыстарын шеберлікпен ж_ргізе алады. ДеSгейлік тапсырма негізінде оKу объектілерініS тереS де шыCармашылыK ара Kатынасы ескеріледі. ОKушыныS ™зін ™зі тануына, ™з к_йін ™зі сезінуіне, ізденімпаздыK тудыратындай ‰леуметтік – м‰дени кеSістік жасау Kажет. ДеSгейлік оKыту технологиясын келесідей Kылып Kолданамыз. ОKушыларCа деSгейлік тапсырмалар беріледі. ДеSгейлік тапсырмалар _ш деSгейде ж_ргізіледі. €р сыныпта оKушылардыS ™з бетімен ж_ргізген жaмыстары тоKсандыK Kорытынды жaмыстары, баKылау жaмыстары есепке алынады. €р оKушыныS жеке дамуыныS к™рсеткіші жасалады. ОKушы ™зін -™зі баKылайды. Жыл соSында ‰р оKушыныS білім сапасы Kорытындыланады. Жыл бойы KaрылCан ‰р оKушыныS білім сапасыныS мониторингісінен оныS білім деSгейі аныKталады. ОKушы жыл бойы ™зініS Kалыс KалCан жаKтарын есепке алып отырады. ДеSгейлік тапсырмаларды KaруCа Kойылатын талаптар мынадай: Біріншіден, мaCалім деSгейлік тапсырма Kaрылатын сыныптыS баCдарламасын, мемлекеттік, стандартты, базалыK оKу жоспарын толыK білуі тиіс. Екіншіден, оKушыныS физио –психологиялыK ерекшелігі, Kабілеті, білім деSгейі назарCа алынCаны ж™н. ^шіншіден, оKушылардыS басKа п‰ндерден алCан білімдері ескеріліп, п‰наралыK байланыс ж_зеге асырылады. €сіресе орыс мектептеріндегі KазаK тілі тапсырмаларына ‰дебиет материалдарын пайдалану ™те тиімді.
Т™ртіншіден, деSгейлік тапсырмалар KызыKты, баланыS ойлау Kабілетін дамытатын, к™ркемдігі жоCары, тілі т_сінікті болуы Kажет. Бесіншіден, тапсырмалар біртіндеп к_рделене келіп, оKушыныS жеке тaлCалыK Kасиетін Kалыптастыру маKсатына сай мазмaны тереS, жан-жаKты болCаны ж™н. ДеSгейлік тапсырмалар дегеніміз- оKушылардыS ойлау, с™йлеу Kабілетін дамытатын, ‰леуметтік к™зKарасын Kалыптастыратын, ізденушілікке баулитын, жеSілден KиынCа, Kарапайымнан к_рделіге Kарай сатылы т_рде орындалатын жaмыстар ж_йесі. Мaндай жaмыстар ж_йесі т™рт деSгейлік тапсырмалардан тaрады. Бірінші деSгей тапсырмалары білімніS минималдыK шегі, мемлекеттік стандарт талабына с‰йкес, баCдарлама м™лшерінен аспайтын, оKушыныS жас ерекшеліктеріне сай болады. 4- сынып баCдарламасына байланысты оKушылар лексикалыK таKырыптар мен тілдік ережелерді, жазба жaмыстарын орындайды. Кейіннен жоCары сыныптарда оKыCан кезде де есінде тaраKты Kалатындай баCытта с™здік минимумдарды меSгереді. ТыSдап, айтып, оKып, аударып, жаза алады. АдамдардыS айтKанын т_сінеді, сaраKтарCа жауап береді. Естігенін Kайталап айтады. ЖеSіл ережелерді жаттап алады. Фонетиканы толыK меSгереді. ГрамматикалыK, лексикалыK тапсырмаларды игереді. М‰тінмен жaмыс жасайды. Екінші деSгей тапсырмалары т_рленіп, к_рделене т_седі. ОKушылар сынып баCдарламасына сай таKырыптарды меSгеру барысында жaмыстыS барлыK т_рлерімен танысады. ОKушы ™з бетімен ізденеді, жеке Kабілетіне Kарай еSбек етеді. БаланыS ыKыласы ™седі. ОKушыныS с™йлеуі, хабарды т_сінуі, Kабылдауы, жазба жaмыстарын орындау к™рсеткіштері міндетті деSгейден ‰лдеKайда жоCары болады. Осындай талаптарCа байланысты оKушы с™здерді дaрыс Kaрастыру, с™йлемді толыKтыру, сaраKKа жауап, диалог Kaру сияKты тапсырмаларды еркін меSгере бастайды. ^шінші деSгей тапсырмалары танымдыK –іздену, алCан білімді жинаKтау, бекітуге баCытталады. Бaл тапсырмалар оKушылардыS п‰нге д‰режесініS жоCары болуымен, баланыS ™з жеке басыныS белсенділігімен ™з ісіне талдау жасай білуімен, білімді жаSа жаCдайCа сай пайдалануымен сипатталады. Ол хабарлау; суреттеу; тілдік жаCдайCа, ортаCа байланысты бейнелеу тапсырмаларын орындайды. СитуацияCа байланысты ‰р т_рлі нaсKада диалог Kaрады. М‰тін бойынша сaраK Kояды. Талдау, жинаKтау, салыстыру жaмыстарын ж_ргізеді. ТанымдыK –іздену т_рдегі жaмыстарды іске асырып, ™з бетімен орындайды. ОKушы _йренген с™здерінен, тіркестерден ™зінше тaжырым жасауCа aмтылады. Бірінші сатыда оKушы мaCалім к™мегімен баCдарлама бойынша тиянаKты білім алады, не оKыса, соны Kайталап айтып береді, орындаушылыK Kызмет атKарады. Екінші сатыда осы алCан білімін тереSдетіп, т_рлендіріп, ™згертілген тапсырмалар орындау арKылы оKушы ™з бетімен еSбек етеді. ^шінші сатыда танымдыK-іздену жолындаCы тапсырмалар орындап, бала ™з тaжырымын жасайды. Сонымен педагогика ілімінде Kолданылатын деSгейлік тапсырмалар арKылы оKыту дегеніміз – оKыту _рдісініS белгілі т_рі ж‰не сапалы оKытуды aйымдастыру формаларыныS жиынтыCы, оKыту ж_йесі. ОKушылардыS с™йлеу тілін дамыту _шін ж_ргізілетін деSгейлік тапсырмалар – бір жаCынан, оKушыныS білімін дамытушы, ал екінші жаCынан, ‰дістемелік міндеттерді ж_зеге асырушы.
JОСЫМША 4 сыныпKа арналCан тапсырмалар
І деSгейлік тапсырма
Берілген с™здерді буынCа б™ліп жаз, Kандай буын екенін аныKта (ашыK, тaйыK, бітеу) АKын, алмас, сен, ерте, жaрт
ІІ деSгейлік тапсырма
Берілген с™здерді буынCа б™л.
Мектеп, ‰же, Kант оKушы, мaCалім, бозторCай, ата, д‰птер, кітапхана, д‰рігер.
ІІІ деSгейлік тапсырма
Дауыссыз дыбыстан басталатын екі маKал жаз, м‰нін аш.
ЖаSа технологияны меSгеру мaCалімніS интелектуалды, к‰сіптік адамгершілік, рухани азаматтыK ж‰не де басKа к™птеген адами келбетініS Kалыптасуына ‰серін тигізеді, ™зін-™зі дамытып, оKу-т‰рбие _лгісін тиімді aйымдастыруына к™мектеседі.СабаKта Kолданылатын ‰дістер к™мегімен жеке тaлCа ретінде жан-жаKты дамыCан, шыCармашылыK ойлау білімі меSгеріледі. Бaл проблемаларды шешуде жаSа технологиялардыS атKаратын орны б™лек. БолашаKта ™ркениетті елдердіS жоCары технологиясын меSгерту, д_ниеж_зілік білім кеSістігіне шыCу-б_гінгі к_нніS маKсаты.

€ДЕБИЕТТЕР
1. Жолымбетов К. JазаK тілін оKыту методикасы. А, JазаK университеті, 1991. 20 бет.
2. Жaмабаев М. Педагогика Алматы, Рауан, 1993, 154 б.
3. Jайырбекова А. JазаK тілі. 1 сынып, Алматы, «Атамaра», 2003.
4. Jайырбекова А. JазаK тілі. 2 сынып, Алматы, «Атамaра», 2003.
5. Jайырбекова А. JазаK тілі. 3 сынып, Алматы, «Атамaра», 2003.
6. Jайырбекова А. JазаK тілі. 4 сынып, Алматы, «Атамaра», 2003.
7. Маманов Ы. Орыс мектептеріндегі KазаK тілін оKыту. А, 1977. 71. бет.
8. Оралбаева Н., ЖаKсылыKова К. Орыс тіліндегі мектептерде KазаK тілін оKыту ‰дістемесі. Алматы. 1978, 56 б.
15