Т?рт?зілу ?дерісі. Эволюциялы? ба?ыттар
К_ні: 21.02.14 ж СабаK № 45 сынып: 9 «а, ‰, б, в»
СабаKтыS таKырыбы: § 45. Т_рт_зілу _дерісі. ЭволюциялыK процестіS негізгі баCыттары
СабаKтыS маKсаты: микроэволюция – жаSа т_рлер мен т_ршелердіS т_зілу _рдісі туралы т_сініктер алу.
Міндеттері:
1.ОKушыларда микроэволюция туралы aCымдар мен т_сініктер Kалыптастыру.
2. ОKушылардыS танымдылыK Kабілетін арттыру, эволюцияныS негізгі баCыттарын
ажырата білуге _йрету.
3. ОKушылардыS п‰нге деген KызыCушылыCын арттыру.
К_тілетін н‰тиже: ОKушыларда микроэволюция туралы aCымдар мен т_сініктер Kалыптасады;
эволюцияныS негізгі баCыттарын ажырата білуге _йренеді; п‰нге деген KызыCушылыKтары артады.
СабаKтыS типі: ЖаSа білімді меSгеру
СабаKтыS т_рі: аралас
СабаKтыS ‰дісі: топтастыру, «сaраKты aстап ал» ойыны, миCа шабуыл, тірек-сызба Kaру,
№9 зертханалыK жaмыс
СабаKтыS к™рнекілігі: сызба-нaсKалар
СабаKтыS барысы: І. `йымдастыру б™лімі.
ІІ. ^й тапсырмасын сaрау § 44
ІІІ. ЖаSа сабаKты т_сіну.
ІV. Бекіту.
V. ^йге тапсырма беру.
І. Амандасу. СабаKKа ‰зірлеу. Т_гелдеу. Топтастыру.
ІІ. ^й тапсырмасын сaрау: «сaраKты aстап ал» ойыны бойынша оKушылар сиKырлы Kоржыннан aстаCан сaраKтарына жауап береді.
СaраKтар:
1. Бейімделу дегеніміз не?
2. БейімделгіштіктіS неше типі бар ж‰не олар Kандай?
3. Jорек талCауCа бейімделу деген не?
4. КлиматтыK бейімделу деген не?
5. JорCаныш реSдердіS Kандай т_рлері бар?
6. Еліктеу реSі деген не?
7. К™рнекілеу немесе саKтандырушы реS туралы айт.
8. БейімделгіштіктіS _немі салыстырмалы сипатта болуы неліктен?
9. Jазіргі кезде жерде нашар бейімделген т_рлер бар ма?
10. JоршаCан ортаCа м_лде бейімделе ™мір с_руге бола ма?
11. Тіршілік ортасы ™згерген кезде аCзалар ж‰не олардыS бейімделуінде не болады?
12. Берілген сурет Kай реSге мысал бола алады?
13. Берілген сурет Kай реSге мысал болады?
ІІІ. ЖаSа сабаKты т_сіну:
МиCа шабуыл. ПроблемалыK сaраKтар:
Бір т_р дараKтары белгілі географиялыK н_ктеде жиналуы м_мкін бе? Неге? ОKшаулау деген не? `рпаK жаSCыртудан басKа оKшаулаудыS Kандай т_рлері бар? Мысал келтіріSдер. ЖаSа т_рдіS пайда болуы эволюцияныS н‰тижесі бола ала ма?
ТаKырыпты айтып, маKсатын оKушыларCа KойCызу.
СызбанaсKаны д‰птерге толтыру
Идиоадаптация Ароморфоз
Дегенерация
Мазмaны:
Микроэволюция (жаSа т_рлер мен т_ршелердіS т_зілу _рдісі) географиялыK немесе негізде ж_реді. ЭволюцияныS негізгі н‰тижелерін былай б™луге болады:
Мекен ету ортасына барлыK тірі аCзалардыS біршама бейімделгіштігі. Нашар бейімделген аCзалар табиCи сaрыпталу барысында ™леді.
ЖаSа т_рлер мен т_ршелердіS т_зілуі.
Тіршілік ететін формалардыS сан алуандыCы.
· JоршаCан орта саKтамасын толыCыраK иеленуге aмтылCан тірі аCзалар ™зіне т‰н ерекшелікте бейімделеді. Бaл ‰рекет сан алуан жаCдайлары бар барлыK аумаKтарCа толыK KоныстануCа м_мкіндік жасайды. Микроэволюциядан басKа жаSа туыстар, тaKымдастар, кластар, типтер ж‰не ™зге ірі т_рлердіS ж_йелеу санаттарын т_зетін макроэволюция _дерісі ™теді. Микро ж‰не макроэволюцияныS себептері де бірдей. Алайда макроэволюция _дерісі 3 баCыт бойынша ж_реді, олар: ароморфоз (кез келген жаCдайда басым ™згеріс береді немесе жаSа мекен ортада Kоныстандырады), ортаCа бейімделгіштік немесе идиоадаптация (aсаK алCа бастыратын ™згерістер бейімделгіштіктерге апарады) ж‰не азCындау немесе дегенерация (KaрылыстыS жеSілдетілуі, паразитизм немесе отырыKшы ™мір с_руге байланысты м_шелердіS немесе тaтас ж_йеніS жоCалуы).
ІV. Бекіту: - Термин с™здермен жaмыс: микроэволюция, макроэволюция, ароморфоз, идиоадаптация, дегенерация, эндемик.
- Кесте толтыру
Макроэволю
ция баCыттары
Негізгі ерекшеліктері
Ароморфоз
МорфологиялыK-физиологиялыK _деріс. Бaл орасан зор бейімделгіштіктіS пайда болуы, ол тіршілікке бейімділікті ед‰уір к™теріп, жаSа тіршілік ортасына к™шуге ж‰рдемдеседі. А. арKасында кластар, б™лімдер, типтер, д_ниелер т‰різді ірі таксондар пайда болады.
Идиоадап
тация
Бaл аCзалардыS наKтылы орта жаCдайына аз-аздап, жеке бейімделуі. ОлардыS жаралым деSгейінде маSызды ™згерістер болмайды.ортаCа бейімделгіштіктіS пайда болуы ж‰не жинаKталуы арKасында т_рлер, туыстар, тaKымдастар, кейде отрядтар т‰різді aсаK таксондар пайда болады.
Дегенерация
МорфологиялыK-физиологиялыK кері кету. Бaл аCзалардыS отырCан к_йде ™мір с_ру немесе паразиттік тіршілікке к™уіне байланысты жекелеген м_шелері мен ж_йелерініS жойылуы (редукция). Осы KайшылыKтарCа Kарамастан, дегенерация – бaл да биологиялыK алCа басу табыстарына жету жолы.
№9. ЗертханалыK жaмыс.
ТаKырыбы: ™сімдіктер мен жануарлардыS ароморфоздарына ж‰не ™згеше к™ндігуіне салыстырмалы талдау жасау.
МаKсаты: ароморфоздыS ж‰не ™згеше к™ндігудіS Kaбылысын айKындау, олардыS ерекшеліктері мен н‰тижелерін т_сіндіру.
Jaрал-жабдыKтар: м_ктер, KырыKжапыраKтар, ашыK тaKымдылар, жабыK тaKымдылар ™кілдерініS кеппе™сімдік материалдары.
Жaмыс барысы:
Жер_сті ™сімдіктерініS б™лімдерін жете Kарап, олардыS пайда болуына Kандай ароморфоздардыS себепші болCанын айKындау. Оларды кесте т_рінде дайындау.
№
Белгі / ароморфоз
М_к
тер
JырыK
жапыраKтар
АшыK тaKымды
лар
ЖабыK
тaKымды
лар
1
ТамырдыS болуы
2
СабаKтыS болуы
3
ЖапыраKтыS болуы
4
СпоралардыS болуы
5
ТaKымдардыS болуы
6
Г_лдіS болуы
7
ЖемістіS болуы
V. ^йге тапсырма беру: § 45. ОKу, тест Kaрастыру.
VІ. Jорыту: _йге тапсырма беру, оKушыларды баCалау.
ЭВОЛЮЦИЯНЫR НЕГІЗГІ БАBЫТТАРЫ
МикроэволюцияныS типтері
ГеографиялыK т_р т_зу
ЭкологиялыK т_р т_зу
Рисунок 2Рисунок (4)Рисунок 8C:\Users\Гулжан\Documents\Scanned Documents\Рисунок (4).jpg15