Орта ?асырларда?ы д?ние ж?зі тарихынан саба? жоспары ?ылыми білімдерді? дамуы.7-сынып.

Пән: Орта ғасырлардағы дүние жүзі тарихы
Тақырыбы: § 33 Ғылыми білімдердің дамуы.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік:Орта ғасырларда Орта Азияда өмір сүрген көрнекті ғұлама ғалымдармен,олардың еңбектерімен таныстыру.
Дамытушылық:Оқушылардың оқулықпен өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын,тарихи ұғымдарды талдап,салыстырып,қорытынды жасау қабілеттерін дамыту үшін жағдай жасау.
Тәрбиелік:Адамгершілікке,елін,туған жерін құрметтей білуге тәрбиелеу үшін жағдай жасау.
Сабақтың түрі: аралас.
Сабақтың әдісі:әңгіме,баяндау,сұрақ-жауап.
Сабақтың көрнекілігі:ғалымдардың суреттері.
Сабақтың барысы:
I.Ұйымдастыру кезеңі:
- Сәлемдесу, түгендеу, оқушылардың және кабинеттің сабаққа дайындығын тексеру
- Сабақтың тақырыбы мен мақсаттарын жариялау.
II. Үй тапсырмасын сұрау. Үй тапсырмасын тексеруге арналған тапсырмалар мен сұрақтар:
1. Орта Азиядағы жері бай,мәдениеті өркендеген мемлекеттердің бірі?
2.Хорезм мемлекеті қай ғасырларда құлады?
3.Хорезм жерінен шыққан ғұлама ғалымдар?
4.Атсыз сұлтан қай жерлерді бағындырды?
5.Хорезм мемлекетінің халқы шаруашылықтың қай түрімен айналысты?
III.Жаңа сабақтың жоспары:
1.Ғылымның дамуы.
2.Әдебиет.
3.Сәулет өнері.
Жаңа сабаққа кіріспес бұрын оқушылардың ынтасын,ойын сабаққа бейімдеу мақсатында сұрақтар қоямын.
1.Ғылым дегеніміз не?
2.Ғылымның қандай түрлерін білесіңдер?
3.Ғылым,білім туралы қандай мақал-мәтелдер білесіңдер?.
«Оқу-білім азығы;
Білім-ырыс қазығы»
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнін жоқ» деген мақалдарды мысалға келтіре отырып, шәкірттерді үнемі білім,ғылымға ұмтылуға шақыру.

Жаңа сабақ бойынша тірек конспект
Әбу Райхан Бируни 973 жылы Қият қаласының іргесіндегі ауылда дүниеге келді. Ол 150-ге жуық кітап жазған, оның 45-і астрономия мен математикаға арналған. Бируни еңбектерін араб тілінде жазды. Оның «Үндістан», «Масғүд каноны» т. б. еңбектері біркатар шетел тілдеріне аударылған. Бұл кітапта үнділердің астрономиялық және математикалық білімдері талданған, сонымен қатар сол кездегі Үндістанның табиғаты, халқының әдет-ғұрпы мен салт-дәстүрі суреттелген. Бируни география саласында қыруар еңбек жазып қалдырды. Ол географиялық карта жасады. Бирунидің географиясы геологиямен, минералогиямен тығыз байланыста баяндалды.
Әл-Хорезми (795-857) Aлгебра ғылымының негізін салушы. Математика саласындағы ең ірі еңбегі «Китаб ал-жабр ва мукабаа» деп аталады. Заманында бұл еңбегі жоғары бағаланып, оны «алгоритм атасы» деп атаған. Хорезмидің «Астрономия кестесі», «Күн сағаты туралы трактат» еңбектері жоғары бағаланған.
Әбу Әли ибн Сина (980-1037).Oл - Фарабидің шәкірті болған. Аристотельдің еңбектерін өзі оқып түсінуге ұмтылған. Ол - «Дәрігерлік ғылым каноны» атты 5 кітаптан тұратын медициналық энциклопедияның, «Білім кітабы» деп аталатын философиялық энциклопедияның, араб және парсы тілдерінде жазылған терең ойлы өлеңдердің авторы. 1000 жылы Бұхара қаласынан Үргенішке келіп, Бирунимен кездесіп, ғылыми кітаптарының көбін осы қалада жазады. Ибн Сина өсімдіктердің өсу процесін бақылап, олардың емдік қасиеттерін анықтаған. Бала ауруларын зерттеп, оларды өзі шөптен жасаған дәрі-дәрмектермен емдеп отырған.
Әдебиет
Фирдоуси
Ж.Баласағұн
М.Қашқари
Рудаки
Ә.Науаи
Түркі халықтарының эпостары
Оғызнама
Китаб Дәдәм Коркуд
Манас
Қозы Көрпеш
Алпамыс
Сәулет өнері. ІХ-Х ғасырларда салынған сәулет өнері ескерткіштерінің біздің заманымызға дейін сақталып калғандары өте аз. Оның себебі, IX ғасырдағы ескерткіштердің көбі жай балшықтан құйылған. Ал күйдірілген кірпіштен салынған саманилер дәуірінің ескерткіштері жақсы сақталған. Соның бірі Бұхара қаласындағы Исмаил Самани кесенесі. Варахша және Афрасиаб қалаларындағы сәулет ескерткіштері де жақсы сақталған. X ғасырдағы Орта Азия сәулет өнері негізінен мешіттер мен мұнаралардан тұрады. Соның бірі Бұхара каласындағы Калян мешітінің жанындағы мұнара 1127 жылы Қарахандар әулетінен шыққан Арслан ханның әмірімен салынған. Хорезм қаласында ХІ-ХІІІ ғасырларда салынған бірқатар сәулет ескерткіштері сақталған. Олар: Боранқала, Наибқала, Қабатқала, сонымен қатар Үргеніш қаласындағы Фахруддин Рази кесенесі, Бұхара маңындагы Раб-и-Мелик керуен сарайы Текеш хорезмшах жерленген кесене.
Бейнелеу өнері де өркендеді, XV-XVII ғасырларда Самарқан, Бұхара қалаларында кітап миниатюрасы дамыды. Осы кезендегі Орта Азия өнерінің тарихында Бұхарадағы кітап миниатюрасы және ағаш пен тасқа ою-өрнек салу мектебі көрнекті орын алды. XIV ғасырдың соңында - Әмір Темір дәуірінде Орта Азияда қала салу, суландыру жүйелерін құру, керуен сарайлар, медреселер, діни ғимараттар тұрғызу ерекше қолға алынды. Олардың санатында сол дәуір сәулетшілерінің тамаша туындысы - Түркістандағы Қожа Ахмет Иасауи кесенесі бар. Ол құрылысты Темір бастап салғызып, Ұлықбек аяқтаған. Ортағасырлық Орта Азия мәдениеті дүниежүзілік өркениетке өз үлесін қосты.
I тапсырма.Семантикалық карта. Дұрыс жауабын тауып + таңбасын қой.
Ғалымдар Өмір сүрген жылдары.
Фирдоуси 980-1037 795-857 940-1030 1441-1501
Әл-Хорезми Әбу Әли Ибн Сина Әлішер Науаи II тапсырма. «Өз жартыңды тап» ойыны.Ойынның шарты:Карточкалар беріледі, біреуінде-сұрақтар, екіншісінде –жауаптарға арналған тірек кестелер.
1.Әбу Абдоллах Рудаки
2.Манас
3. Ш.Уалиханов
4.Әбу Райхан Бируни
5.Құтадғу білік-«Құт негізгі-билік»
Оқу реті:
1.Халықтың арманы мен тілегін білдіретін,мифтік желіге құрылған батырлық эпос.
2.Парсы-тәжік классикалық әдебиетінің негізін салушы.
3.География саласында қыруар еңбек жазып қалды.Географиялық карта жасады.
4.XIX ғасырдағы түрік әдебиетінің ескерткіштері қатарына жататын,саясат мемлекет басқару,әскери іс жөніндегі философиялық трактат.
5. 1836 жылы «Манас» поэмасын тұңғыш хатқа түсірді.
III тапсырма.Сәйкестендіру.
Ғалымдар. Еңбектері.
Әл-Хорезми Шахнама
Фирдоуси Астрономия кестесі
Бабыр Білім кітабы
Жүсіп Баласағұни Бабырнама
Әбу ибн Сина Құтадғу білік-«Құт негізгі-билік»
IVтапсырма. Математикалық ойын.
550+450=
60+70=
1039+30=
541+432=
1000+127=
1523+1333=
V тапсырма. Тақырыпқа қатысты және қатысты емес сөздерді оқи отырып, ішіне, сыртына кестесін толтыру. Ішіне бағанына сабаққа қатысты сөздер, ал қатысты емес сөздер сыртына  бағанына толтырылады.
 
Ішіне Сыртына
Жәрмеңке
Бабыр
Әбу Райхан Бируни
Шахристан
Осман
Ұлықбек
Қият
Сәулет өнері
VI тапсырма.Сөйлемді аяқта.
1.X ғасырдағы Орта Азия сәулет өнері негізінен__________________тұрады.
2.Бейнелеу өнері де өркендеді,___________Самарқан,Бұхара қалаларында___________дамыды.
3.IX ғ. ғасырдағы ескерткіштердің көбі_______________ құйылған.
4. Орта Азия өнерінің тарихында Бұхарадағы _______________кітап миниатюрасы және __________ою-өрнек салу мектебі көрнекті орын алды.
5.Күйдірілген кірпіштен салынған _______________ ескерткіштері жақсы дамыған.
IV.Бекіту:
Орта Азия ғылымы мен әдебиеті және сәулет өнері қалай дамыды?
Әбу Райхан әл-Бирунидің аспан денелеріне қатысты қандай жаңалық ашқан?
«Құт негізі-білік» кітабы несімен ерекшеленді?
Aлгебра ғылымының негізін салушы?
Қият қаласының іргесіндегі ауылда дүниеге келген кім?
V.Қорытынды. Бағалау.
VI.Үй тапсырмасы: § 33