Урок биологии в 7 классе Сфагновые мхи. Значение мхов

Урок - падарожжа
па тэме
"Сфагнавыя імхі. Значэнне імхо"
Мэта і задачы рока:
ажыццявіць падарожжа з мэтай вывучэння будовы, распасюджвання, размнажэння і значэння моху сфагнума;
працягнуць фарміраванне мення вызначаць галонае  тэксце падручніка, знаходзіць падабенствы і адрозненні аб’екта вывучэння, рабіць вывады і абагульненні.
Ход урока
Арганізацыйны момант: Сёння мы працягваем вывучэнне раздзела “Вышэйшыя споравыя расліны” на прыкладзе мхо. Урок у нас незвычайны. Мы здейснім падарожжа  краіну мхо. На мінулым уроку мы пазнаёмілі з адным прадстаніком адзначанага свету – зязюліным лёнам. Тэмай нашага сённяшняга рока з’яляецца “Сфагнавыя імхі. Значэнне імхо”. Адзначаем тэму  сшытак. На працягу рока мы пазнаемімся з будовай, распасюджваннем, размнажэннем і значэннем моху сфагнума, а таксама працягнем фарміраванне мення вызначаць галонае  тэксце падручніка, знаходзіць падабенствы і адрозненні аб’екта вывучэння, рабіць вывады і абагульненні.
Праверка дамашняга задання: Аднак для паспяховага падарожжа нам спатрэбяцца веды, якія мы атрымалі на мінулым уроку. Прапаную вам выканаць наступнае заданне. На лістах паперы вы атрымліваеце тэкст, але  ім маюцца памылкі і прапушчаныя словы. Ваша задача: закрэсліць памылкі і зверху выправіць іх, а таксама ставіць прапушчаныя словы. Для выканання задання вы маеце 5 хвілін.
Тэкст:
Зязюлін лён – __________________ расліна. На верхавіне мужчынскага гаметафіта твараюцца архегоніі, з якіх фарміруюцца ______________. На верхавіне жаночага гаметафіта утвараюцца антэрыдыі, якія даюці пачатак нерухомай _________________. Пры дапамозе _____________ сперматазоід трапляе  архегоній з яйцаклеткай. У выніку зліцця сперматазоіда з яйцаклеткай утвараецца пратанема. З яе на гаметафіце развіваецца каробачка на ножцы. Гэта бясполае пакаленне імху – ___________. Унутры каробачкі зязюлінага лёну фарміруецца спарангій са спорамі. Пасля выспявання спор каробачка раскрываецца і споры рассейваюцца. Пры прарастанні спор спачатку твараюцца тонкія ніці зялёнага колеру – _______________, на якой развіваюцца пупышкі, з якіх утвараецца новыя расліны зязюлінага лёну – гэта спарафіт. Так завяршаецца жыццёвы цыкл зязюлінага лёну.

Час для выпанення задання скончыся. Прапаную вам зрабіць самаправерку і самаацэньванне. Вы атрымліваеце лісты з запоненым тэкстам. Правяраеце па яму выкананае заданне і з дапамогай шкалы самаацэньвання высталяеце адзнаку на працоным лісце  адведзеным месцы.
(Пасля выпаненнія задання навучэнні атрымліваюць ліст з правільнымі адказамі, выконваюць самаправерку і самаацэньванне)
Самаправерка:
Зязюлін лён – двухдомная расліна. На верхавіне мужчынскага гаметафіта твараюцца антэрыдыі, з якіх фарміруюцца сперматазоіды. На верхавіне жаночага гаметафіта утвараюцца архегоніі, якія даюці пачатак нерухомай яйцаклетцы. Пры дапамозе вады сперматазоід трапляе  архегоній з яйцаклеткай. У выніку зліцця сперматазоіда з яйцаклеткай утвараецца зігота. З яе на гаметафіце развіваецца каробачка на ножцы. Гэта бясполае пакаленне імху – спарафіт. Унутры каробачкі зязюлінага лёну фарміруецца спарангій са спорамі. Пасля выспявання спор каробачка раскрываецца і споры рассейваюцца. Пры прарастанні спор спачатку твараюцца тонкія ніці зялёнага колеру – пратанема, на якой развіваюцца пупышкі, з якіх утвараецца новыя расліны зязюлінага лёну – гэта гаметафіт. Так завяршаецца жыццёвы цыкл зязюлінага лёну.
Для выстаулення адзнакі:
Колькасць памылак
Адзнака

0
10

1
9

2
8

3
7

4
6

5
5

6
4

7
3

8
2

9-10
1

Засваенне новага матэрыяла: Падагульнішы нашы веды я прапаную перайсці на маршрут нашага падарожжа. На працягу яго мы зробім наступныя прыпынкі: ГЕАГРАФІЧНЫ, ДАСЛЕДЧЫ, ГІСТАРЫЧНЫ, ПРАМЫСЛОВЫ, ЭКАЛАГІЧНЫ.

Першы прыпынак нашага падарожжа “ГЕАГРАФІЧНЫ”
Дзе часцей за сё можна сустрэць прадстаніко імхо?(Аказы навучэнца).
Правільна, вашы адказы мы зараз падцвердзім наступным вершам.
Меж клюквы и морошки,
Жилец лесных болот
На кочке мох без ножки
Куда ни глянь, растёт.
Он снизу седоватый
Повыше зеленей.
Коль нужно будет ваты
Нарви его скорей.
На кустиках поляны
Подсушен в летний зной
Он партизанам раны
Лечил в глуши лесной.
Ці ёсць балоты  нашай мясцовасці? (адказы навучэнца).
Сапрады, тэрыторыя нашай краіны знаходзіцца  межах Беларусскага Паазер’я Полацкай нізіны. Увогуле пад балотамі  Беларусі знаходзіца каля 13% тэрыторіі, або 2, 5 млн. га. Звярніце вагу на карту. Найбольш буйныя балоты размяшчаюцца на поначы Беларусі у Віцебскай і Мінскай вобласцях і на подні краіны – Беларускім Палессі.
Беларускія балоты з’яляюцца буйнейшымі  Еропе і іх называюць “Лёгкімі Еропы”. Як вы думаеце, чаму? (адказы навучэнца).
Навукоцы падлічылі, што 1 га балота паглынае 1 т парніковых газа. Можна падлічыць, што нашы балоты за год паглынаюць 2,5 млн. т парніковых газа.
Асноная расліна нашых балот – сфагнавыя імхі.
Сфагнум можа расці пад полагам лесу сярод зязюліна лёну. Там, дзе пасяліся сфагнум, глеба забалочваецца. На залішне вільготнай глебе дрэвы растуць дрэнна, становяцца прыгнечанымі, а сфагнум, насупраць, разрастаецца пышным дываном і паступова забалочвае лес.
Сцеблы сфагнума штогод нарастаюць прыблізна на 2-3 см. У той жа час ніжняя частка сцябла паступова адмірае. Адмерлыя часткі павольна раскладаюцца пры малым доступе кіслароду і ператвараюцца  сфагнавы торф. Сфагнум можа разрастацца і на паверхні вады. На зарастаючых глыбокіх вадаёмах пры дзеле сфагнума з'яляецца дрыгва.
Сфагнавыя балоты завуцца верхавымі, бо атрымліваюць ваду толькі з атмасферы, тарфяны пласт у такіх балотах можа дасягаць 6-8 м.

Другі прыпынак “ДАСЛЕДЧЫ”
На дадзеным прыпынку вы будзіце праводзіць самастойную даследчую працу. Ваша заданне: карыстаючыся матэрыялам падручніка на ст. 122-123 знайсці і выпісаць у сшытак адрозненні паміж сфагнумам і зязюліным лёнам.
Прыклады адрознення, якія выбіраюць навучэнцы:
1. Зязюлін лён мае рызоіды, сфагнум – не.
2. У зязюлінага лёну сцябло не галінуецца, а  сфагнума - ад галонага сцябла адыходзяць пучкі бакавых галінак.
3. У лістах зязюлінага лёну няма мёртвых клетак, а  сфагнума іх вялікая колькасць, гэта ваданосныя клеткі, здольныя да паглынання вільгаці.
4. Каробачка са спорамі зязюлінага лёну мае догую ножку, у сфагнума каробачка мае шарападобную форму з накрыкай.
5. У зязюлінага лёну расліны мужчынскія і жаночыя, а  сфагнума – абоеполыя.
Скажыце, якія адрозненні паміж размнажэннем зязюлінага лёну і сфагнума вы заважылі? (адказы навучэнца).

А зараз надыйшо час крыху адпачыць. Прапаную вам выканаць фізкультхвілінку для вачэй. Уважліва прачытайце на экране мову для яе выконвання.

ФІЗКУЛЬТХВІЛІНКА ДЛЯ ВАЧЭЙ.

Наперадзе трэці прыпынак: “ГІСТАРЫЧНЫ”
Якая сувязь існуе паміж мхом і гісторыяй?
Справа  тым, што прадметы, якія трапілі  торф, заховаюцца без змен шматлікія стагоддзі, таму што асноны кампанент торфу – адмерлы сфагнум, вылучае рэчывы, што перашкаджаюць развіццю бактэрый, і арганічныя рэшткі  ім дога не гніюць.
Па нашым балотам не хадзілі старажытныя звяры. Самыя дрэнія беларускія балоты – Палесскія – утварыліся каля 11 тысяч гадо таму назад, а  Віцебскай вобласці – яшчэ пазней – каля 6 тысяч. За тое тут археолагі знаходзяці старажытныя стаянкі людзей. Адна з іх непадалёк ад вёскі Завоссе, радзімы беларускага пісьменніка Адама Міцкевіча, другая – на Віцебшчыне, каля вескі Асавец.
Ужыванне мох знайшо і падчас Вялікай Айчыннай вайны. Мох сфагнум выкарыстовася пры дэфіцыце перавязачнага матэрыялу, у партызанскіх атрадах, у населеных пунктах, змешчаных на акупаванай тэрыторыі. Сфагнум як добры цеплаізаляцыйны матэрыял шырока жывалі  партызанскіх атрадах для цяплення зямлянак, пад пластамі сфагнума заховалі запасы гародніны, бульбы.
Чацвёрты прыпынак “ПРАМЫСЛОВЫ”
Засваенне балот на тэрыторыі Беларусі пачалося  18 ст.з асушэння балотных луго. Тады ж былі пабудаваны каналы для сплава леса праз балоты. Аднак самая магутнае наступленне на беларусскія балоты пачалося з 20 ст. У 1964 годзе было прынята рашэнне аб мазштабнай меліярацыі – асушэнні балот. Асушаныя балоты выкарыстовалі як сельскагаспадарчыя землі. Акрамя таго  20 ст. разгарнулася шарокая здабыча торфу, як адной з самых танных крыніц паліва.
Апошні, пяты, прыпынак “ЭКАЛАГІЧНЫ”
На мінулым уроку Ксюша атрымала папераджальнае заданне: падрыхтаваць паведамленне пра значэнне мхо. Зараз мы яе паслухаем.
Паведамленне:
У прыродзе імхі адыгрываюць вялікае значэнне. Паколькі  склад іх клетак уваходзяць хларапласты, то яны здольны ажыццяляць фотасінтэз, пры якім адбываецца вылучэнне кіслароду, які дзельнічае  кругавароце рэчыва і энергіі на Зямлі.
Імхі здольныя першымі пакрываць месцы, пазбаленыя расліннага покрыва. Праз некаторы час з іх дапамогай на гэтым месцы твараецца глеба, на якой пасяляюцца іншыя расліны.
У сувязі са здольнасцю усмоктваць і трымліваць вялікую колькасць вады яны адыгрываюць важную ролю  рэгуляванні воднага балансу экасістэм.
Экалагічная роля імхо заключаецца  замацаванні глебы, папярэджванне яе эрозіі. Імхі займаюць унікальную экалагічную нішу, якая недаступна іншым раслінам. Яны служаць ежай для глебавых беспазваночных і грыбо, без якіх немагчыма раскладанне адмерлай арганікі.
Важна адзначыць ролю імхо для чалавека. Так, некаторыя сфагнавыя імхі, утрымліваюць бактэрыцыдныя рэчывы і выкарыстоваюцца  медыцыне.
Многія віды імхо, у большасці сфагнавыя, з’яляюцца крыніцай утварэння торфу, які шырока выкарыстоваецца  прамысловасці.
З другога боку, за кошт інтэнсінага развіцця імхі могуць пагаршаць прадуктынасць сельскагаспадарчых зямель, садзейнічае іх забалочванню.
Адсюль можна зрабіць вывад, што, увогуле, імхі адыгрываюць як станочую, так і адмоную ролю.
Дзякуй, Ксюша, сядай на месца.

Замацаванне матэрыяла.
На гэтым наша падарожжа заканчваецца. Але вярнуцца вы зможаце толькі пасля таго, як вы адкажаце на кантрольныя пытанні з кожнага прыпынку. (Пытанні знаходзяцца на зваротным баку пялестка кветкі, якая прымацавана да дошцы. Кожны пялёстак абазначае пэны прыпынак).
Кантрольныя пытанні:
1. Прыпынак “ГЕАГРАФІЧНЫ”.
Дзе можна сустрэць тарфяны мох сфагнум?
2. Прыпынак “ДАСЛЕДЧЫ”.
Чаму сфагнум можа паглынаць вады  25 раз больш сваёй масы?
Якую ролю падчас размнажэння мхо адыгрывае вада?
3. Прыпынак “Гістарычны”.
Дайце навуковае тлумачэнне таму факту, што  тарфяных балотах знаходзяць неразклашыеся трупы жывёл.
4. Прыпынак “ПРАМЫСЛОВЫ”.
Як утвараецца торф?
5. Прыпынак “ЭКАЛАГІЧНЫ”.
Якая роля імхо у прыродзе?
Якую ролю  прыродзе адыгрываюць мхі?
Тэст
(правільны адказ можа быць не адзін)
1.Зязюлін лён - гэта:
а) шматгадовая расліна;
б) двухгадовая расліна;
в) аднагадовая расліна.
2.У торфе добра заховаюцца рэшткі раслін таму, што:
а) у тарфяным пласце шмат кіслароду;
б) у тарфяным пласце няма бактэрый;
в) у тарфяным пласце мала кіслароду;
г) у тарфяным пласце шмат бактэрый.
3.Сфагнум адрозніваецца ад зязюлінага лёну:
а) адсутнасцю лісця;
б) адсутнасцю сцябла;
в) адсутнасцю рызоіда.
4.Дзякуючы мёртвым клеткам сфагнум:
а) фотасінтэзуе
б) праводзіць пажыныя рэчывы;
в) паглынае ваду;
г) вегетатына размнажаецца.
5.Пакажыце пункты, у якіх названы прыкметы падабенства зязюліна лёну і сфагнума:
а) ёсць рызоіды;
б) ёсць фотасінтэзуючыя клеткі;
в) ёсць спарангіі;
г) утвараюць гаметы.
Самаправерка:
1 – а;
2 – в;
3 – в;
4 – в;
5 – б, в, г.

Падвядзенне выніка:

Вось і скончылася наша вандраванне. Вы паспяхова пераадолелі цяжкасці, якія узнікалі на нашым шляху, пры гэтым атрымалі вялікі запас веда пра мхі.

Адзнакі за рок атрымаліся наступныя (высталенне адзнак з улікам праверкі дамашняга задання і працы на уроку).

Паведамленне пра дамашняе заданне: §40.


Рэфлексія:
Завяршыць выразы:
“На року мы пазнаёміліся .”;
“Мы даведаліся, што ”;
“Мы навучыліся “;
“Самым цікавым было ”.










13PAGE \* MERGEFORMAT14615




15