Урок-игра “Суд над Интернетом” (“Интернетка суд” уен-д?ресе) на татарском языке
Д‰реснеS максаты:
интернет челт‰ре бел‰н эшл‰_ темасын кабатлау k‰м ныгыту;
танып белуне, укучыларныS иGади сал‰тл‰рен арттыру;
укучыларда _з фикерл‰рен ‰йтеп бир_ осталыгын k‰м ситуацияне модельл‰штер_не т‰рбиял‰_.
гад‰ти булмаган шартларда _телг‰н теманы кабатлау
д™рес б‰х‰с алып бара бел_, т_землек, тапкырлыкны (командада), к_м‰к эшли бел_не, к™нд‰шк‰ игьтибарлы булуны т‰рбиял‰_.
Д‰реснеS бурычлары:
Т‰рбияви – логик фикер й™рт_не, танып бел_не _стер_.
Уку – укыту - тема буенча _тк‰н материалны кабатлау.
Фикер _стер_ - х‰терне ныгыту, игътибарлылыкны _стер_, алгоритмик фикерл‰_не _стер_.
€зерлек этабы:
Ике атна алдан рольл‰рне б_л‰рг‰ k‰м сценарий ‰зерл‰рг‰. Уенда катнашучыларга ™ст‰м‰ материаллар тупларга, костюмнар ‰зерл‰рг‰ k‰м тема буенча презентация ясарга. Презентация уен барганда проектор ярд‰менд‰ зур экранда к_рс‰тел‰.
Катнашалар:
Судья
Гаепл‰н_че - Интернет
Прокурор
Адвокат
Яклаучы шаkитлар
Гаепл‰_че шаkитлар
Файдаланучы
12 присяжный утырышчылар
СудныS секретаре
Каравылчылар
Тамашачылар
С‰хн‰д‰: уртада ™ст‰л k‰м судья креслосы. Сул якта 12 присяжный утырышчы k‰м суд секретаре , уS якта скамейкада гаепл‰н_че – интернет k‰м адвокат, аларныS ике ягында каравылчылар.
Секретарь: Торыгыз, суд кер‰!(барысы тора, кара кием киг‰н судья кер‰)
Судья: Утыруыгызны _тен‰м! Б_ген УК статьяныS 273 нче матд‰се нигезенд‰ ” ЭВМ ™чен зарарлы программалар таратучы” дип аталган, глобаль интернет челт‰рен гаепл‰_ эше тыSланыла. Судка, прокурорга, присяжный утырышчыларга, гаризалар, каршылар юкмы? Суд эшен ачык дип игълан ит‰м. С_з прокурорга бирел‰.
Прокурор: (баса) Х™рм‰тле суд (судьяга карап) х™рм‰тле присяжныйлар k‰м тамашачылар. Гаепл‰н_че интернет _зенеS челт‰ре бел‰н б™тен д™ньяны урап бетерде. АныS булышлыгы бел‰н бик к_п Gинаятьл‰р эшл‰нел‰. Гаепл‰_че шаkитлар, моныS чыннан да шулай ик
·нлеген исбатлап _т‰рл‰р.
Л‰кин башта минем соравым бар:
Кешелек тарихы к_п еллар ИНТЕРНЕТсыз яш‰де. Ничек, кайчан k‰м ни ™чен ул бу д™ньяга барлыкка килг‰н?
Адвокат: Х™рм‰тле суд, р™хс‰т итегез безнеS тарихчы –шаkитны чакырырга.
Судья: К_рс‰тм‰ бир_ ™чен тарихчы – шаkитны чакырырга р™хс‰т бир‰м.
(Суд ялган к_рс‰тм‰ бирг‰н очракта Gаваплылыкны исегезг‰ т™шер‰.)
1нче яклаучы шаkит: Д™ресен k‰м бары тик д™ресен ген‰ с™йл‰рг‰ с_з бир‰м.
Судья: ПрокурорныS соравына Gавап бирегез. ничек, кайда k‰м ни ™чен интернет д™ньяга барлыкка килг‰н?
1 нче яклаучы шаkит: Интернет барлыкка кил_неS беренче эт‰ргече булып 1957 елда Советлар Союзында GирнеS беренче ясалма иярченен Gиб‰р_ булды. Л‰кин Америка белгечл‰ре бу вакыйганы сугыш ™лк‰сенд‰ Советлар СоюзыныS Америкага атом – т™ш коралын куллану ™чен эшл‰нг‰н эш дип уйлыйлар. j‰м шул ук елны АКШта х‰рби ф‰нни институт ачалар ,аныS максаты – элемт‰ ™чен компьютер технологиял‰рен сугыш максатларында файдалану. Галимн‰рг‰ куелган максат – компьютер челт‰рен илг‰ атом – т™ш k™G_менн‰н саклануда файдалану k‰м яхшы элемт‰ булдыру, 1962 елда АКШта компьютер проектын эшли башлыйлар. АныS Gит‰кчесе Джозев Ликлайдер була. 1966 елда «Арпанет» дип аталган компьютер челт‰рен т™з_ эшл‰ре башлана. 1967 елда П. Бэрен концепциясе буенча челт‰р буенча тапшырыласы файл бернич‰ ™лешк‰ - пакетларга б_лен‰. j‰р пакет аерым тапшырыла, k‰м соSгы пунктта компьютер барлык пакетларны бер файлга Gыя.
1969 нче елда АКШныS 4 университеты берд‰м челт‰рг‰ тоташтырыла.
1969 ел – ИНТЕРНЕТ туган ел. Интернетка кад‰р ул – АРПАНЕТ дип аталды.
1972 елда Винсент Сёрф Gит‰кчелегенд‰ халык – ара оешма т™зелеп беренче м‰рт‰б‰ ул «ИНТЕРНЕТ» дип аталды.
Судья: Шаkитка сораулар бармы?
Прокурор: Интернет булышлыгы бел
·н хакерлар Gинаятьл‰р эшлил‰р. Р™хс‰т итегез гаепл‰_че шаkитны чакырырга.
Судья: Гаепл‰_че шаkитны чакырабыз.
Гаепл‰_че: Д™ресен, бары тик д™ресен ген‰ с™йл‰рг‰ ант ит‰м. Билгесез hV2r АКШ k‰м КанаданыS х‰рби k‰м х™к_м‰т сайтларын ай буе террорда тоткан. 3 к™н эченд‰ 10 веб-страницага _теп керг‰н k‰м АКШ ныS д‰_л‰т сере булып торган сайтларын ачкан.
Судья: Икенче гаепл‰_че шаkитны чакырабыз.
2 шаkит: Д™ресен k‰м бары тик д™ресен с™йл‰рг‰ ант ит‰м Сериал Киллер исемле хакерлар группасы коммерция сайтын ватып кер‰ k‰м _зенеS бу сайтны т™з_чел‰рд‰н д‰ остарак булуын к_рс‰теп, бу сайтка узг‰решл‰р керт‰.
Судья: 3 нче гаепл‰_че шаkит чакырыла.
3 нче шаkит: Д™ресен бары тик д™ресен с™йл‰рг‰ ант ит‰м.
БоснияныS БOCHATEK хакерлар группасы КытайныS библиотека сайтына кер‰ k‰м бу сайтта Кытай х™к_м‰тен коррупцияд‰ гаепли. Кытай х™к_м‰тенеS халык-ара конфликтларда Россия ягында булуын гаепли. Россия х™к_м‰тен гаепли. СоSыннан т™рле м‰сх‰р‰ле с_зл‰р калдыра.
Адвокат: Хакерлар бел‰н кешел‰рне ген‰ куркыталар. € сез бел‰сезме ноутбук k‰м кувалда бел‰н ничек банкоматны басарга?
Судья: ЮК!
Адвокат: Бик гади! Банкоматка кил‰сез, кувалда бел‰н б‰реп ватасыз да акчасын алып кит‰сез. €йе, сез сорарсыз, ‰ ноутбук ниг‰ кир‰к?-дип. Fавап бир‰м: ноутбуктан башка сез нинди хакер соS? (залда к™леш_).
Судья: Сезг‰ кис‰ту ясыйм. Эшен асылыннан читл‰шм‰ск‰ _тен‰м.
Прокурор: Х™рм‰тле судья. Интернет ярд‰ме бел‰н бик к_п алдакчылар караклык эшлил‰р.Тагын гаепл‰_че шаkитларны тыSлауны _тен‰м.
Судья: 4нче гаепл‰_че шаkитны чакырабыз.
4 шаkит: Д™ресен k‰м бары тик д™ресен ген‰ с™йл‰рг‰ ант ит‰м. Интернет ярд‰менд‰ жуликлар аукционнарда урланган, таланган ‰йберл‰р сатып яталар.
К_п кен‰ караклар _зл‰ренеS ялган тул‰_ле хезм‰тл‰рен т‰къдим ит‰л‰р.
Судья: 5 нче шаkитны чакырабыз.
5 нче шаkит: д™ресен k‰м бары тик д™ресен ген‰ с™йл‰рг‰ ант ит‰м.
Интернет ярд‰менд‰ ялган дипломнар саталар. Шулай итеп дистанцион, яки интернет аркылы уку-укыту системасына зур зыян китер
·л
·р k
·м ышанычны б™тенл‰й бетерерг‰ м™мкин.
Прокурор: €г‰р залда утыручылар арасында гаепл‰_че шаkитлар булса мисаллар китеруегезне _тенэм.
Адвакат: Мин протест белдер‰м. €ле уSай мисаллар да бар бит. Интернет – ул эшлекле д™Sьяга т‰р‰з‰. Р™хс‰т итегез шаkит – эшкуарны чакырырга.
Судья: 2 нче яклаучы шаkитны чакырабыз.
2 нче яклаучы: Д™ресен k‰м бары тик д™ресен ген‰ с™йл‰рг‰ ант ит‰м.
Ипт‰шл‰р, образлап ‰йтк‰нд‰, Интернетта инде ул, мунчада кебек б™тенебез д‰ бер. Бу кече эшкуарлылыкны _стер_д‰ берд‰нбер урын Интернетта _зл‰ренеS хезм‰тл‰рен т‰къдим итеп кече эшкуарлар зур бизнесменнарга конкурент була алалар. Реклама ™лк‰сенд‰ аз чыгым чыгарып бетм‰с- т™к‰нм‰с белдер_л‰р биреп була. Тел‰с‰ нинди товарны сатып алу эшл‰рен башкарып, заказны китереп бир‰л‰р.
Белем алуда ИнтернетныS роле бик зур. Бик к_п кешел‰р дистанцион белем алу хезм‰тенн‰н файдаланалар.
Адвокат: Кайбер банклар эшкуарларга идар‰ буенча белешм‰л‰р бел‰н ярд‰м ит‰л‰р.
Судья: 3 нче яклаучы шаkитны чакырабыз.
3 нче яклаучы шаkит: Д™ресен, бары тик д™ресен ген‰ с™йл‰рг‰ ант ит‰м.
Идар‰ ит_ информациясе ярд‰менд‰ банклар кече предприятиел‰рг‰ т_б‰нд
·гел
·р бел
·н ярд
·м ит
· ала:
узен б™тен д™ньяга таныта ала;
белешм‰л‰р битенд‰ _зенеS актуаль хал‰тен тота ала;
узен‰ почта ящигы булдыра ала, географиянеS тел‰с‰ кайсы ноктасы бел‰н элемт‰д‰ тора ала. Электрон почта тизр‰к эшли k‰м очсызрак;
тел‰с‰ нинди белешм‰ ™чен заказ биреп булла;
тел‰с‰ нинди белешм‰ алырга була.
Прокурор: € мен‰ бу чит ил с_зл‰ре: провайдер, браузер, домен, модем АSлатыгыз ‰ле н‰рс‰ диг‰н с_зл‰р бу?
Адвокат: Мин протест белдер‰м. «Спутник» диг‰н рус с_зе д™ньяныS к_п телл‰рен‰ _теп керде. Аны куллану Gинаять т_гел бит.
Судья: Протестны кабул итмим. Гаепл‰н_че прокурор соравына Gавап бирегез. Безг‰ карап утыручылар ярд‰мг‰ килер?
ИНТЕРНЕТ
(«Интернет» k‰м тамашачылар т™п терминнарга билгел‰м‰ бир‰):
НТМL – WЕВ страница ‰зерл‰г‰нд‰ файдалана торган тел.
WЕВ страница – _з эчен‰ текст, графика, анимация, башка мультимедийлы объектлар k‰м гипертекстлы ссылкалар алган документ.
World Wlde Web – абстрактлы м‰гъл_м‰т пространствосы, ул б™тен д™ньяны _з эчен‰ ала.
Брандмауэр - читт‰н компьютер челт‰рен‰ кер_не тыючы компьютер яки программа.
Браузер: WЕВ - страницаны карау ™чен Gайланма.
Гиперссылка: WЕВ - страница элементы, билгеле бер т™с бел‰н аерылган, астына сызылган. Тиз вакыт эченд‰ б_т‰н документка к_ч_ ™чен файдаланыла.
Домен – интернетта берт™рле группадагы крмьпютерларныS гомуми исеме.
Модем – телефон челт‰ре ярд‰менд‰ бер компьютердан икенче компьютерга Цифрлы м‰гъл_мат тапшыручы Gайланма.
Провайдер: Интернеттагы хезм‰тл‰рне бир_че фирма.
Судья: М‰сь‰л‰н белем бир_д‰, интернеттан нинди файда?
Адвокат: Интернет ярд
·менд
· дистанцион белем алырга була. Бигр‰к т‰ с‰нгатьне ™йр‰н_е бик кызык, т™рле музейларныS сайтларын файдаланып, сез ™йд‰н чыкмыйча гына, Эрмитаж заллары буенча с‰ях‰т ит‰ аласыз. Сез Вашингтон ш‰k‰ренд‰ге Ак йортка кереп Америка президентыныS гаил‰се бел‰н таныша аласыз. Д™рес аныS ™чен тагын инглиз телен бел_ кир‰к.
Прокурор: АSлавыбызча тагын инглиз теле укытучысы кир‰к!
Судья: Сез моSа н‰рс‰ ‰йт‰сез?
Адвокат: Инглиз телен ™йр‰н_ ™чен укытучы эзл‰рг‰ кир‰к т_гел! Сезг‰ Интернет булыша.
ИНТЕРНЕТ: www. intellect. aanet. ru сайты ярд‰менд‰ инглиз телен ™йр‰н_ ™чен сез мен‰ диг‰н программалар таба аласыз. Россияд
· беренче тапкыр «Йолдызлы курс» дип аталган инглиз телен ™йр‰т‰ торган д™ньяк_л‰м программа т™зелде. Анда АКШныS Оксфорд ш‰k‰ренд‰ге k‰м башка ш‰k‰рл‰рнеS ф‰нни _з‰кл‰ренд‰ белем бир_че югары категорияле укытучылар эшли. €г‰р бу программа буенча белем алырга телисез ик‰н, программа ахырында сез инглизча, яза, укый k‰м с™йл‰шерг‰ ™йр‰н‰ аласыз.
Прокурор: Интернетка тоташу ™чен бик к_п акча кир‰к бит: компьютер кир‰к, модем кир‰к провайдер хезм‰тл‰рен‰ т_л‰рг‰ кир‰к м‰кт‰п укучысы анда ничек эшл‰сен?
Адвокат: мен‰ шуныS ™чен д‰ Интернет - уз‰к эшч‰нлеген‰ лицензиясе р™хс‰те д‰ бар. Барлык тел‰_чел‰рг‰ Интернет хезм‰те к_рс‰тел
·.
Судья: Кызык , ‰ тагын н‰рс‰ эшл‰рг‰ була Интернет ярд‰менд‰ ?
Адвокат : к_рс‰тм‰л‰р бир_ ™чен кулланучыны чакыруыгызны _тен‰м.
Судья: Кулланучы куелган сорауга Gавап бир_егезне _тен‰м.
Кулланучы: Арпанет программасын т™зег‰нд‰ текстлы х
·Б
·рл‰рне тапшыру бурычы куела . €г‰р х‰зерге терминда ‰йтс‰к бу – электрон почта була инде. Электрон почта ярд‰менд‰ х‰зер т™рле файлларны тапшырырга булла – текстлы, графиклы , тавыш k.б.
Х‰зерге вакытта ИнтернетныS м™мкинлекл‰ре k‰р с‰гать саен _с‰. М‰гьл_мат ресурсларыннан тыш ИнтернетныS гаять зур м™мкинлекл‰ре - кешел‰рнеS бер-берсе бел‰н аралашуы оештырылды. Электрон почтадан тыш интернет буенча –интернет –телефон аша сойлэшу момкинлеклэре дэ бар, цифрлы видиокамералар ярдэменд
· видеоконференциял
·р оештырырга була. Видеоконференциял
·р ул-челт
·р буенча бер яки бернич
· кулланучы бел
·н аралашу момкинлеге. Видеоконференция вакытында сез узегезнен мониторыгыздан аралашкан кешел
·регезне кур
· аласыз. Бу аралашунын бик унайлы ысулы л
·кин билгеле шартлар булдырырга кир
·к. Алар –югары тизлект
·ге элемт
· линиял
·ре h
·м кулланучыныS цифрлы камерасы булуы шарт. €г‰р кулланучыларныS андый м™мкинлекл‰ре булмаса, алар аралашуны – телеконференция ярд‰менд‰ оештыра ала.ТелеконферециянеS телевидение бел‰н бернинди д‰ уртаклыгы юк.
Телеконфереция – текстлы х‰б‰рл‰р ярд‰менд‰ интернетта аралашу ысулы
Телеконфереция – электрон почта системасына нигезл‰нг‰н.
Телеконфереция _тк‰р_ ™чен – интернет – сервер k‰м почта ящигы кир‰к.
Серверда телеконферециянеS темасы бастырылып чыга. Бу тема бел
·н кызыксынган k‰р кеше серверга _з т‰къдимен электрон почта аша Gиб‰р‰ ала k‰м k‰рбер хат автомат р‰вешт‰ серверда урнаша.Телеконферецияд‰н тыш, белдер_л‰р тактасы да оештырылган, л‰кин аныS телеконферецияд‰н аермалы буларак конкрет темасы юк.
Судья: Гаепл‰н_че, сезг‰ соSгы с_зне бир‰без.
Интернет: Н‰рс‰ соS ул – глобаль интернет челт‰ре? Б_генге интернет ул – бик к_п челт‰рл‰рнеS берл‰шм‰се. j‰р челт‰р й™зл‰рч‰ серверлардан тора. Серверлар _зара т™рле элемт‰ линиял‰ре ярд‰менд‰ турыдан – туры тоташкан. Бу элемт‰л‰р: Gирд‰ге радиоэлемт‰, спутник радиоэлемт‰л‰ре, кабель элемт‰л‰ре.
Секретарь: Торуыгызны утен
·м. Судья карар чыгарырга кит
·.
· судья карар чыгарган арада музыкаль пауза.( музыкаль пауза)
Секретарь: Торуыгызны утен
·м.
Судья. ИНТЕРНЕТ гаепсез. Р
·хм
·т, каравылчылар, сез кит
· аласыз. ИНТЕРНЕТНыS ни ™чен гаепсез ик
·нлеген аSлатып
·т
·м. ИНТЕРНЕТныS уSай яклары тиск
·ре якларыннан к
·бр
·к, тик аны белеп кулланырга гына кир
·к. БезнеS тамаша шуныS бел
·н т
·мам карап утыруыгыз ™чен р
·хм
·т.
15