Палеозой заманында тіршілікті? дамуы
Сабақтың тақырыбы: Палеозой заманында тіршіліктің дамуы. Сабақтың мақсаты: Оқушыларға палеозой заманында тіршіліктің дамуы туралы түсінік беру, олардың маңызына қызметі тоқталып өту. Оқушыларға палеозой заманында тіршіліктің дамуы туралы білімдерін жетілдіру, шыгармашылық қабілеттерін дамыту, білімдерін шыңдау. Оқушыларға өсімдікті қорғауға адамгершілік, эстетикалық, салауатты өмір салтына ойын еркін жеткізуге тәрбиелеу Сабақтың типі: Дәстүрлі емес ( конференция, кіріктірілген сабақ)Сабақтың түрі: Аралас сабақ Сабақтың өту әдісі: ауызша - баяндау, сұрақ жауап арқылыСабақтың көрнекілігі: слайд, видео көрініс, интерактивті тақта.Сабақтың пән аралық байланысы: География, тарихСабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңіСәлемдесу, түгелдеу оқушы назарын сабаққа аударуЕл басы халқына : «Ел экономикасының дамуы білімді жастардың қолында» жолдауынан бүгінгі білімімізді шыңдай отырып , сабаққа атсалысайық!ІІ. Үйтапсырмасын сұрау.Үй тапсырмасы конференция түрінде сұралады. Кестедегі сұрақтар бойынша төмендегі ғалымдар Архей және протерозой заманданың тіршілігіне жауап береді. 1. Палеонтолог ғалым1. Архей — ежелгі заман.2. Протерозой — алғашқы тіршілік.3. Палеозой — ертедегі тіршілік.4. Мезозой — ортадағы тіршілік.5. Кайнозой — жаңа өмір. 2. Археолог ғалым3. Биолог ғалым4. Тарихшы1 Қанша заман бар, олар қалай аталады? (5 Архей, Протерозой,Палеозой, Мезозой, Кайнозой)2 Протерозой заманында тіршілік еткен жануарларды атаңдар?(Ішекқуыстылар,буылтық құрттар, былқылдақденелілер)3 Мезозой қандай тіршілік? (Ортадағы)4 Строматолиттер дегеніміз не? (Ертедегі шөгінді жыныстар)1 Строматолиттер қай жерлерден табылды? (Канада, Австрия, Африка, Орал)2 Ауаға мұхиттан бос қандай газ бөліне бастады?3 Протерозойды геологиялық заман құрайдыжәне оларды ата? 4 Архей эрасының ең көне жыныстары қай жылы қалыптасты? ( 3,5-4 млрд жыл бұрын) ІІІ. Жаңа сабақты баяндау.Палоезой заманында тіршіліктің дамуыІІ. Палеозой заманы 6 кезеңнен: кембрий, ордовик, силур, девон, тас көмір (карбон), пермь.Бейне көрініске назар аударамызКембрий (организмдердің каңкд калдығы алғаш табылған орыннын аты). Ауа райы қоңыржай, топырак, болмагандыктан тірші-лік, негізінен, сулы ортада дамыды. Судың азайып ең алгаш құрлыккд шыққан өсімдік — псилофиттер (риниофиттер) (41-сурет). Оның құрылысы көп жасушалы жасыл балдырларға ұқсаған, нағыз жапырақтары болмаған. Жіңішке жіп төрізді өскіншелері арқылы топыраққа бекіпл, су мен минералды тұздарды сіңірген. биогенді қабат — топырақ түзілді. Ең алғаш кұрлыққа псилофиттермен қатар осы күнгі сарышаянға ұқсас өрмекшітектестер де шықты. Силурдың соңында қаңқасы шеміршектен тұратын жыртқыш балықтар пайда болды.Өсімдіктер мен жануарлар құрлықты мекендей бастады.40-сурет. Жақсүйексіз сауытты балықтарДевон (Оңтүстік Англияның Девоншир графтык атағының кұрметіне аталған). Девонды балықтар кезені дейді. Теңіздің көлемі азайып, саязданып, ауа райы құрғап, шөлді-шөлейтті жерлер көбейді. Теңіздерде шеміршекті (осы күнгі акулалар, скаттар, химералар) ж\е сүйекті балықтар пайда болды. Жүзбе қанаттарының қүрылысьша карай сүйекті балыктар сәулеқанаттылар (жүзбе канаттары желпуіш41-сурет. Псилофиттер (риниофиттер) — кұрлыкка алғаш шыккан өсімдіктертәрізді) және саусаққанаттылар (жүзбе қанаттары саусакка ұксайды) деп бөлінеді. Саусакканатты балықтардың жүзбе қанаттары етті, кыска болған. Екі көкірек, екі құрсак жүзбе канаттарының көмегімен жүзіп кана коймай, суы күрғай бастаған көлдерден су іздеп жорғалап жүрген. 1938 жылы Оқтүстік Африканың мұражайына ұзындығы 1,5 метр, салмағы 50 кг балық тапсырылған. Балық мүражайы қызметкері К. Латимер ханымның есімімен латимерия деп аталған. Девонның соңында саусаққанатты балықтардан алғашкы қосмекенділер — стегоцефалдар шыққан.Девонда өсімдіктерден — споралы қырықбуындар, плаундар, қырықжапырақтар пайда болды. Тұқымды қырыкжапырактар көптеп тарала бастады. Қүрлық өсімдіктері ауаны оттекпен байытып, тазартып, жануарларды қорекпен қамтамасыз етті.Тас көмір (жерде тас кемірдің қальщ кабаты болғандыктан атаған). Ауа райы ылғалды, жылы болып батпақты жер аумагы көбейген. Биіктігі 30—40 м, ені 1—2 м ағаштектес плаундар — лепидодендрон мен сигиллярия, каламиттер қалың орман болып ескен. Тас кемірдің орта кезінде жер бетінде өсімдіктер өлемі ерекше каулап есіп, дами бастаған (43-сурет). Тұқымды қырыкжапырақтардан ашыктұқымдылар таралып, эволюцияда тұқыммен көбею жолы пайда болдыГеография пәнәнің мұғалімі Қаратаева Бағдагүл апай палеозой заманындағы геологиялық дамуына қысқаша түсіндірме жүргізедіКезеңдері Ерекшеліктері Кембрий Өсімдіктерден жасыл, диатом, алтын түсті балдырлар теңіздерде еркін жүзіп, қызыл, қоңыр балдырлар теңіз суының тұздылығын арттырған.Ордовик Геологиялық қабаттардан қазіргі минога, миксиналардың арғы болып саналатын жақсүйексіз омыртқалылардың қаңқасы табылған.Силур Буынаяқтылардан ұзындығы 2 метрге жететін 6жұп аяқтары бар алып ракоскорпиондар дамыды. Сыртқы қалқаннан тұратын сүйекті сауытпен қапталған ең алғашқы омыртқалы жақсүйексіз жануарлар -сауытты балықтар пайда болды.Ең құрлыққа псилофит өсімдік. Девон 1938 ж Оңтүстік Африканың мұражайына ұзындығы 1,5метр, салмағы 50 кг балық тапсырылған. Балық мұражайы қызметкері К.Латимер ханымның есімімен латимерия деп аталған. Споралы қырықбуындар, плаундар, қырықжапырақтар пайда болды.Тас көмір Биіктігі 30-40 м, ені 1-2 м ағаштектес плаундар лепидодендрондар мен сигиллярия, каламиттер қалың орман болып өскен. Алғашқы қосмекенділер мен жорғаларшылардың арасын 50 млн жыл бөліп тұр.Пермь Ең алғашқы тұқымды өсімдіктер – ашықтұқымдылар болды. Бауырымен жорғалаушылардың ішінде қосмекенділер аралық формасы бақакесіртке дамиды.4. Салыстыру.5.ҚорытындыСабақты бекіту: Зерттеушілер:1. Терминдік сөздіктермен жұмыс2. Мезозой заманының эволюциясы3. Мезозой заманының даму процесі4. Кестемен жұмыс