Саба?ты? та?ырыбы: М.?.?уезов «?араш-?араш о?и?асы»

Мұғалім- дефектолог « ПДТ балаларға арналған мектеп- интернат» КММ
Қарағанды қаласы
Байшукенова Гульнара Жанжумановна
Сабақтың тақырыбы: М.Ә.Әуезов «Қараш-Қараш оқиғасы»
Сабақтың мақсаты:
Білімділігі: Мұхтар Әуезовтың өмірі, шығармашылығы бойынша алған білімдерін жинақтау,қорытындылау,оқушыларды жазушы шығармашылығы бойынша ізденту;
Дамытушылығы: оқушыларды пікір айта білуге үйрету,нақты дәлелдей білуге,өзіндік көзқарасын қалыптастыруғаа дағдыландыру;
Тәрбиелілігі: шағын топпен бірлесе ынтымақпен жұмыс атқаруға,адамгершілікке,бауыр-малдылыққа тәрбиелеу;
Сабақтың түрі: жоба сабақ,іздену сабағы;
Сабақтың әдісі: сұрақ- жауап,талдау,ойлау,топтастыру;
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
( сәлемдесу,түгелдеу,оқу құралдарын даярлау,жаңа сабаққа назарларын аудар
ІІ. Топпен таныстыру.
Топ менеджері: Қаныш
І топ-Ғалымдар Дамир,Жанель,Олжас;
ІІ топ- Зерттеушілер Нұрбек,Арай,Бексұлтан;
ІІІ топ- Жас әдебиетшілер Жасұлан,Әсел,Диана,Айсұлу
Мұғалім: Бүгінгі сабағымыздың ерекшелігі бұдан бұрын «Қараш-Қараш оқиғасы» туралы алған білімімізді толықтырып,қалай зерттедіңдер,қалай жобаладыңдар,түйінін не деп шештіңдер сол туралы өз ойларыңды ортаға салып,сабақтың дұрыс жүруіне ат салысыңдар.Сабағымыздың мақсаты сендердің болашақтарыңда өз беттеріңмен жұмыс жасап,өз ойларыңды ортаға сала білге үйрету. Ал ,үй тапсырмаларыңды сабағымыздың қорытынды бөлімінде қарап, бағалаймын.Олай болса,сөзді топ менеджеріне береміз.
Топ менеджері: Көркем сөздің шебері, көп қырлы талант иесі М.Әуезов бүкіл қазақ ұлт мәдениетінің өркендеп жетілуіне өлшеусіз еңбек сіңірді.М.Әуезов өмірінің ой мен қыры мол,өте күрделі,тарих төрінен орын алатын ерекше,өзіне қызықтырып тарта біледі.Ұлы эпопеяға апарар жолдың басы,Абай шығармаларын танып білуден басталатын сияқты М.Әуезовтың қиял ойы шексіз терең,Мұхтар аға мұхитына терең бойлаған сайын ойыңа ой, сезімге сезім қосылады,жан дүниеміз байи түседі. Осы жайында «Ғалымдар» тобы қандай жұмыс жүргізгенін ортаға салсын.
Дамир: Біз жас ғалымдар өз жұмыстарымызды М.Әуезовтың өміріне,шығармашылық жолына көн ізденіс жасадық. Сонда білгеніміз:

Олжас: Н.Погодин: Әуезов қазақстан үшін екінші Абай, біз үшін Шығыстың Шолоховы еді.М.Әуезовты «Екінші Абай» деуде де белгілі мағына бар,Абай-ұлы реалист ақын.Ол өз заманының өмір шындығын суреттеп,халқының мұң-мүддесін жырлаған биік поэзия жасады.М.Әуезов болса,ол да сол заманның өмәр шындығын тұтас қамтып,халық өмірінің ойы мен қырын қопара суреттеген көркем прозаның,кең мағынасында,наңыз поэзияның жаңа шыңын жасады. М.Әуезовтың шығармалары: «Еңлік- Кебек», «Каракөз», «Абай», «Көксерек», «Қорғансыздың күні», «Жетім», «Қаралы сұлу», «Қараш-Қараш оқиғасы».
Мұғалім: Балалар, «Қараш-Қараш оқиғасы» повесінде әлеуметтік әділетсіздікке қарсы шыққан қайсар жігіттің образы сомдалып,оның ақырғы әрекетке тәуекел жасардағы ішкі арпалысы тереңдігімен тәнті етеді.Табиғаттың өзі басты кейіпкер Бақтығұлдың ішкі психологиялық арпалысымен астасып,өзгеше көркемдік тұтастықпен қарайды.
Топ менеджері:Иә, оқиға барысында бас қаһарманның іс қимылдарына байланысты бар оқиға дамып,өркендеп немесе бәсеңдеп, сөніп,қалайда өз шешімін тауып жатады. Зерттеушілер қандай ой қосады екен?
Нұрбек: Жазушының жиырмасыншы жылдардағы шығармаларының ішінен «Қараш-Қараш оқиғасы» революция қарсаңындағы қазақ қоғамының шындығынан туған,ескі ауылдағы әлеуметтік теңсіздік тәрізді өткір тартысқа құрылған.Мұнда да жиырмасыншы жылдардың әңгімелеріндегідей дала билеушілерінің заңсыз жуандығы,байлардың кедейлереге жасар өктемдігі,зорлығы кедейлердің байлардан көрер қиянаты, қорлығы жазылған.Шығармадағы негізгі тақырып біреу ғана:Бақтығұлдың ауыр тағдыры.
Арай: Шығарманың басты кейіпкері Бақтығұлдың прототипі Рысқұл, Тұрар Рысқұловтың әкесі.Тұрар Рысқұлұлы мемлекет қайраткері.Әулиеата уезіндегі 1916 жылғы ұлт азаттық көтерілістің ұйымдастырушысы және басшысы.Ол қоғамдық саяси қызыметпен қатар теориялық мәселелермен де шұғылданған.Әкесі Рысқұл Жылқайдарұлы шаруасы шағын, ауылдың еті тірі, есті жігіт болған.1904 жылы патша үкіметінің зорлық зомбылыңына қарсы шыққаны үшін он жылға сотталып,итжеккенге жер аударылды.
Топ менеджері: 1968 жылы «Қазақфильм» мен «Қырғызфильм» киностудиялары бірігіп «Выстрел на перевале» көркем фильмі түсірілді.Енді сол фильмнен үзіндіге назар аударайық.
Кинодан үзінді көрсету «Выстрел на перевале».
Сергіту сәті «Музыкалық терапия» арқылы.
Мұғалім:
«Қараш – Қараш оқиғасы» неше бөлімнен тұрады?
Әр бөлім туралы не айтар едіңдер?
Топ оқушыларының ойлары тыңдалады.
І. Бөлім. «Іште кеткен кек» Бұл бөлімде Тектіқұлдың ауруы, ауыр тағдыры, аянышты өлімі туралы айтылады.
ІІ бөлім. «Кек жолындағы жортуыл» мұнда Бақтығұлдың өш алу жолында Сәлмен жылқысына барымтаға аттануы, биені ұрлап әкелуі туралы айтылады.
ІІІ бөлім. «Қуғыншылар» Бақтығұл биені әкеліп, сойып алады, қуғыншылар үстінен дөп түседі де, оны соққыға жығады.Бақтығұлдың бойында намыс, қорлану пайда болады.
ІV бөлім. «Пана іздеу» ол өзіне қорғаныш іздейді. Аңға шығып, арқар атып алады да, оны Жарасбай ауылына тарту етеді. Жарасбайға өзінің өтінішін, тілегін айтады.
V бөлім. «Адасу» Ол Жарасбайдың сенімді серігіне айналады.Бақтығұл ақ жолдан таяды.Барымтаға жиі барып, әділет іздеп жүргенде әділетсіздікке еріксіз барады.
VІ бөлім. «Екі жүзді аярлық» ел ішіндегі тартыстың ұлғаюы туралы Жарасбайдың сатқындығы, билер соты менүкімі туралы айтылады.
VІІ бөлім. «Қуғын» бұл бөлімде қуғында жүргені, одан қашып құтылуы жайында сөз болады.
VІІІ бөлім. «Өш алу» Бақтығұл өш алу мақсатында Қараш-Қараш тауына тығылады.Жарсбайды атып өлтіріп, өш алады.
Мұғалім: міне, повесттің негізгі мазмұны ар –намысын, адамдық қасиетін таптаған жуандардан өш алу. Бақтығұл өз ісінің қате екенін біледі, кісі өлтіру –адам күнәләрінің ішіндегі ең ауыры екенін де біледі. Бірақ, ол адами қасиетін өзінің бауыр алдындағы борышын байларға таптатқысы келмейді.
ІІІ топ. Жас әдебиетшілер.
Жасұлан:біздің топ шығарманы зерделей отырып, оқиғаның компазициялық құрылысына талдау жасадық.

1.Оқиғаның басталуы 1. Тектіғұлдың ауруға шалдығып, оның өлімге әкеліп соғуынан басталады.
2.Оқиғаның байланысы 2. Бақтығұлдың Сәлменнің жылқысына
ұрлыққа аттануымен байланысады.
3.Оқиғаның дамуы 3.Қуғыншылардың үстінен түсуі.
4.Оқиғаның 4. Бақтығұлдың соққыға жығылуы,
шиеленісуі сатқындық жайында айтылады.
5.Оқиғаның шарықтау шегі 5.Жарасбайға серік болуы,
Бақтығұлдың адал жолдан таюы.
6.Оқиғаның шешімі 6. Қашып құтылуы, қанды
кек, жауларынан өшін алды.
Әсел: Мен өз жұмысымды тұжырым кестесін жасау арқылы іске асырдым.
Кейіпкерлер іс-әрекеттері Адами қасиеттері
Тектіғұл Байдың малының соңында жүріп, ауру табады.
Төсекке таңылса да кегін ойлап кетеді. Намысын жоғары қойған.
Бақтығұл 1.Тектіғұлдың қайғысы жанын күйзелтеді.
2.Сәтсіз ұрлық .
3.Жарасбайдан пана іздейді.
4.Бақтығұлға билердің үкім шығаруы.
5.Жарасбайды өлтіру. Бауырмал, намысқой, қайратты, тәуекелшіл жан.
Айла-тәсілге ысылмаған.
Сәлмен 1. Тектіғұлды суықта мал соңынан жібереді.
2. Соққыға жықтырады.
3.Із шалып, Бақтығұлдың үйіне келеді.
4.Бақтығұлды аяусыз соққыға жығады.
5.Жарасбайдың малын ұрлатқызады. Мейірімсіз, адамнан малды артық санайды, қанағатсыз.
Жарасбай 1.Бақтығұлды өз пайдасына жаратады.
2.Болыстыққа таласады.
3.Қаладағы сыбайластарының ақылы.
4.Жазықсыз жанға жала жабуы.
5.Өзі қазған орға құлауы. Айлакер, есебі күшті, саясатқа жүйрік.
Мұғалім: Оқушылар,енді осы шығарма бойынша ой жүгірту үшін, семантикалық картамен әр топ жұмыс жүргізіп көрейік:
р\с Шығармадан үзінді Бақтығұл Тектіғұл Сәлмен Жарасбай Сәт
1 «Қой күзеті сенікі, қойыдың жарымы ығып кетсе, сен ақы пұлыңды тілеп, әбігер саласың!» 2 « Кескен теректей құлатты ғой мені.Қу жоқшылық бір құлатты. Нем қалды?» 3 -Ендеше, тауып ал сол ұрыңды да, құрыңды да. 4. -Кіргізіп ал, несі бар дейсің?Өз тасыңның аңы екен. 5. -Інің соққыдан өлер болса, осыдан үш ай бұрын... Қорытындылау. Әр топ өз сыртолғау, ойтолғауларымен сабақты қорытындылайды.
Оқушылардың жеке жұмыстары тыңдалады.
Бағалау.
Мұғалім:Міне, бүгін өз сабағымызда «Қараш –Қараш оқиғасы» повесінің жан –жақты талқыланған, өздерің зерттеген, жоба жұмыстарыңмен таныстық. «М.Әуезов тілі – оқырманға эстетикалық лаззат беретін әсем тіл» екенін байқадық.Өздерің де көп нәрсені ұқтыңдар.Сабаққа ат салысып, қатысқандарыңа рахмет.
Үйге тапсырма:
Абай –Мұхтар ұқсатығы неде? ой толғау жазу (Қаныш, Асел, Диана, Олжас, Нұрбек).
Мұхтар жайында жазылған ойлар іздеу, жазу. (Жанель, Арай, Айсұлу, Дамир, Бексұлтан, Жасұлан).
Психикалық дамуы артта қалған балаларға арналған мектеп-интернат
Жоба сабақ
Тақырыбы: М.Әуезов «Қараш –Қараш оқиғасы»
Өткізген: қазақ тілі мен
әдебиеті пәнінің
біліктілігі жоғары
деңгейдегі бірінші
санатты мұғалімі
Г.Ж.Байшукенова
Қарағанды - 2014 жыл