Мин уны баш?ортса яратам

Й%КМ(ТКЕ
Инеш……………………………………………………………. 3
I б7лек. Р9ми !ариповты4 тормош юлы…………………… 4
II б7лек. Тикшерене7….………………………………………….. 5
2.1. Надежда Друмды4 тормош юлы………………………… 8
2.2. Надежда !арипованы4 я2мышы………………………… 11
2.3. Г5лнара !арипова мен9н интервью……………………… 13
Йом1а3лау……………………………………………………… .14
#улланыл1ан 929би9т…………………………………………. 15
%6т9м9лек……………………………………………………….. 16

Инеш
Надежда Василий 3ы2ы Друм…
Был 3атын тура8ында бе2 ним9 бел9бе2? Баш3ортостанды4 халы3 ша1иры Р9ми !ариповты4 3атыны булыуы, у1а 5с бала табыуы 89м %ф5л9 к7меле7ен9н баш3а бер н9м9 л9 белм9йбе2 ти89к т9 була.
Эйе, к7ренекле кешел9р тура8ында к7п я2алар, л9кин улар янында 89р ва3ытта ла бейеклекк9 к7т9релг9нд9 л9, т7б9нлекк9 т5шк9нд9 л9 яр2ам 3улы 8у2ыусы, улар2ы4 «с9йер» хол3он, «9к9м9тт9рен» а4лаусы, сы2ам кеше була. Йыш 3ына был роль улар2ы4 3атындарыны4 елк98ен9 т5ш9. Мине4с9, ошо ролде тормош 72е Надежда Друм1а тапшыра. Шул уй2ар мине тикшерене7 эшемд9 т7б9нд9ге бурыстар2ы 89м ма3саттар2ы 3уйыр1а яр2ам итте.
1.Надежда Василий 3ы2ы тура8ында материалдар йыйыр1а, улар2ы анализлар1а 89м билд9ле бер системага 8алыр1а.
2. Р9ми !ариповты4 тормошонда 89м ижадында Надежда Васильевнаны4 тот3ан ролен асы3лау.
3. Ним9 ул баш3ортса яратыу?
Тикшерене7 эшемде4 ма3саты мен9н мин Р9ми !ариповты4 китаптарына, 3атыны мен9н я2ыш3ан хаттарына, Надежда !арипова сы1ар1ан 5с томдан тор1ан и6т9лект9р йыйынты1ына м5р9ж919т иттем. Уны4 балалары, таныштары мен9н осраштым. Р9ми !арипов исеменд9ге беренсе 8анлы гимназия8ыны4 класс-музейында булдым.
I Б&ЛЕК. Р9ми !ариповты4 тормош юлы
Кем 8у4 ул Надежда Василий 3ы2ы Друм? Ша1ир2ы4 тормошонда 3асан барлы33а кил9? Был 8орау2ар1а яуап э2л9п Р9ми !ариповты4 биография8ына к72 8алайы3.
«Р9ми 76мерлект9н, 929би9тк9 ны3лап ерекк9нг9 тиклем 7к, ша1ир ине»- тип я2а (хи9р Х9ким. Ул – т9би19т бала8ы. Баш3ортостанды4 халы3 ша1иры Р9ми Й919ф9р улы !арипов 1932 йылды4 12 февраленд9 Салауат районыны4 Ар3ауыл ауылында кр96ти9н 1аил98енд9 донъя1а кил9.+2ене4 тыу1ан ауылында ете йыллы3 м9кт9пте тамамла1ас, %ф5 3ала8ыны4 ту1ы2ынсы 8анлы интернат – м9кт9бенд9 у3ыуын дауам ит9. Й9нт5й9ге Й7р729н буй2арыны4 г7з9л т9би19те уны4 й5р9ген9 ши1ри9т сат3ы8ын 8ала. ( инде %ф5л9 у3ы1анда серле йом1а3 та1ы ла 2урая, ты1ы2лана т5ш9.
Р9ми2е4 М9ск97г9 у3ыр1а ките7е л9 8ис осра3лы х9л булмай. Донъяла1ы бер29н – бер 929би9т институтына ул 72ене4 кил9с9ген асы3 итеп к72аллау2ан, я2мышыны4 ши1ри9тт9 ик9нлеген9 ышаныу2ан барып ин9.
Институтта Р9ми !арипов и6 киткес 3атмарлы, к5с5рг9нешле рухи тормош мен9н й9ш9й. Бере8ен9н - бере8е 3ы2ы3лы лекциялар, семинар2ар, к7ренекле ша1ир2ар2ы4, абруйлы профессор2ар2ы4 д9рест9ре… Ул к7п у3ый, белемен арттыра, донъя1а 3арашын сарлай, 929би9тт9 72ен9 ген9 хас юлды 8айлай. +2ене4 б9хетен д9 ошо М9ск97 3ала8ында таба ул.
;улымда ша1ир2ы4 к5нд9лект9ре. К5нд9лект9рен9н уны4 7т9 мауы1ыусан, 1ишы3тан то3анып барыусы егет ик9нен к7р9бе2. *9р матур 3ы2 уны йо3онан я22ыра, ут3а 8ала. (йтер8е4 д9, ошо сиб9р уны4 я2мышы. Л9кин ысын м5х9бб9т алда к5т9 уны.Уны4 м5х9бб9тт9 бер ген9 кеше мен9н матур, тулы б9хетле тормошта й9ш9ге кил9.( м5х9бб9т йо3лай. !аил9 тура8ында ла бик к7п уйлана ша1ир. +2е тел9г9н 1аил9 3ора алмау уны бик 3ур3ыта.
«Б9лки, ми49 б5т5нл9й 72емде асмай тор1ан, мине4 эске к74елемде а4ламай тор1ан 3атын да тура килер, кем бел8ен… С5нки 8аман1а тиклем мине4 ышаныслы бер кешем д9 ю3. Тик й5р5й5м шунда. Ми49 инде бик к7п й9ш9г9н ке7екмен. Мине4 х92ер бик атай бул1ым кил9, 72емде4 балаларымды к7ргем кил9, улар2ы т9рби9л9гем кил9. #ай8ы са3та мин 72емде атай кеше итеп к72 алдыма килтер9м д9 3ыс3ырып к5л5п еб9р9м. Ми49 к7п балаларым атай тип 5нд9ш9л9р…Ысынлап та, мин бер са3 атай булырмын мик9н? ( кем 8у4 ул 9с9 кеше? Бармы 8ин? #ай2а? Кем? Их, 3ы6ыр инем к7кр9гем9…» - тип я2а 5с5нс5 курс студенты. [ 2, 59]
II Б&ЛЕК. Тикшере7
2.1. Надежда Друмды4 тормош юлы
Кил9 ул к5н. Бер к5нд5 вагонда китап у3ып ултыр1ан с5м 3ара к72ле, о2он керпекле, 8ипкелле 3ы22ы осрата. Нинд9й2ер эске бер тойомлау мен9н ул 72ене4 б9хетен тап3анын 8и29. Был 3ы22ы4 исеме Надежда – баш3ортса1а т9ржем9 ит894 %м5т була.
Был 3ы2 Днепропетровск 5лк98ене4 б9л9к9й ген9 Новомосковск 3ала8ында бер татыу 1аил9л9 донъя1атыуа. !аил9 башлы1ы Василий Давыд улы 72ене4 5с 3ы2ын 89м тормош ипт9шен бик ярата. Бигер9к т9 б9л9к9с 3ы2ын – Надяны. Ул 72ене4 8ипкелле й525, уйсанлы1ы мен9н ата8ына о3ша1ан. Василий Давыд улы заводта инженер, унан директор булып эшл9й.Уны М9ск97г9 к7сер9л9р. О2а3ламай Домодедово 89м Переделкинонан 1аил9 3арама1ына 5й т93дим ит9л9р. Ата8ына 72ене4 нараттары, к7лд9ре, саф 8ауа8ы мен9н Переделкино о3шай. Шулай 1аил9 Переделкинола й9ш9й башлай. Ата8ы эшк9 поезд мен9н й5р5й, 9 3ы22ар к7ршел9ге Чоботова1а ба6ыу аша у3ыр1а й5р5й29р. Ике 3атлы йорт 8алып ин9л9р. (с9й29ре 5й эшт9рен баш3ара, 9 3уна3тар йыйыл1анда украин йыр2арын йырлай тор1ан була. Ошо 89л9те 3ы22арына ла к7с9. Надя ла йырлар1а ярата, бигер9к т9 о2он украин халы3 йыр2арын. Мине4 уйлауымса, н93 ошо ш515л5 у1а 8у4ынан алда1ы тормошонда, баш3орт телен белм97г9 3арама6тан, о2он баш3орт халы3 к5й29рен , баш3орт м929ни9тен а4лар1а яр2ам ит9с9к.
У1а 8иге2 й9ш бул1анда м9кт9пт9ренд9 7тк9релг9н 929би кис9г9 М9ск97 театрынан бер актрисаны са3ыралар. Ул кем йырлай бел9 тип 8ора1ас, 5с5нс5 класс у3ыусылары бер тауыштан : «Надя, Надя йырлай бел9!» - тип 3ыс3ыралар. *9м Надя украинса «Тора тау» тиг9н лирик йыр2ы баш3ара. Актриса, балалар одеялынан тегелг9н сарафан кейг9н 3ы22ы 3оса3лап ала ла: « *ин9н я3шы актриса сы1аса3! &2е4де 8а3ла.» - ти. (г9р 29 был 3ы2 М9ск9729 3ал1ан бул8а, уны4 тормошо нинд9й булыр ине ик9н, шуны8ы 3ы2ы3. (мм9 л9кин я2мыш 72енс9 х9л ит9.
*у1ыш башлана. Ата8ын 8у1ыш3а алалар, 9 1942 йылда уны4 7ле х9б9ре кил9. Был ва3ытта Ленинградта й9ш9г9н апа8ы – Галя улар2а тора башлай. Уны, 8ушын ю1алт3ан х9лд9, 3аланан сы1ар1ан булалар, ире мен9н улы - Витя 5й29 3алалар. *у4ыра3 Галя апа8ы ирене4 5й5нд9 7ле7ен, 9 улыны4 балалар йортона о2атылыуын ишет9.
Аслы3 башлана. Ихатала бул1ан олиф икм9к ки69кт9ре мен9н ашап б5т5р5л9. (с98е Валентина Степан 3ы2ы Надя мен9н М9ск97г9 барып, бул1ан 9йбер29рен а2ы3 – т7лекк9 алмаштырып 3айталар.
Е4е7 к5н5 ет9. 1947 йылда Надя тиф мен9н ауырып кит9, уны4 с9ст9рен ки6еп дауахана1а 8алалар. К7п т9 7тм9й 9с98е л9 тиф мен9н ауырып кит9. (кренл9п улар терел9л9р. Шул у3 йылда апай2арынан хат кил9. Ул Черемшански2а1ы балалар йортонан 72ене4 улын э2л9п тап3ан да шунда бешексе булып эшк9 урынлаш3ан ик9н. Надя мен9н 9с98ен9 унда биш к5н буйы барыр1а тура кил9. Аслы3тан, бысра3лы3тан йонсо1ан Надя1а х9йер 8орашыр1а ла тура кил9. Ауырыу 9с98ен сума2анына ултыртып сана урынына тартып та бара ул.
Я21а тиклем Надя мен9н 9с98е ауырыу2ан дауаланалар, улар хатта й5р5й 29 алмай2ар. Галя апай улар2ы 3ала3тан ашатып т9рби9л9й. Витя балалар йортонда й9ш9й. Балалар йортоно4 м5дире Христина Фёдор 3ы2ы Надяны4 х9лен к7реп уны балалар йортона урынлаштыра. Балалар йортонда бик 3ыйын бул8а ла, унда ва3ытында ашаталар.
(с98е кире М9ск97г9 3айтып кит9, 9 Надя бер нис9 йыл1а бында 3ала. Балалр йортонда улар2ы ки6еп тегерг9 5йр9т9л9р. Шулай балалар1а хас булма1ан 8ынау2ар2ы 7теп, я2мыш Надяны шундай у3 ауыр ололар тормошона 92ерл9й. Тырышлы1ы, у41анлы1ы, баш3алар тура8ында 3ай1ыртыусанлы1ы, 3уй1ан ма3сатына иреш9 беле7с9нлеге алда1ы тормошонда у1а яр2ам ит9л9р. Ю33а 1ына т7гел бит, 5йл9нешеп ике йыл 7тк9с, Р9ми !арипов у1а былай ти: «Мин, 8ине4 б5т98ен9 л9 т72ере49 ышандым».
М9ск97г9 3айт3андан 8у4 ФЗУ –ла (фабрично-заводское училище) эшл9й 89м киске м9кт9пт9 у3ый башлай. Театр тура8ында1ы хыялы тын1ы бирм9й у1а. Ошо хыял уны театр с9н19те т749р9ген9 алып кил9. Был т749р9кте Маяковский исеменд9ге театр актриса8ы Елена Владимир 3ы2ы Шлейфер алып бара. *9м Надя уны4 ярат3ан у3ыусы8ына 9йл9н9. Надяны4 тормошон я3шы я33а 72г9ртке8е кил9. Конкурс буйынса Щукинск училище8ына 7т9, л9кин у3ый алмай, с5нки 9с98ен 89м 72ен 3арар1а к9р9к була. Елена Владимир 3ы2ы 72ен9н алы6 торма1ан бер 9бей2е таба. Надя ошо 9бей2е 3арар1а яллана.
Шулай й9ш9й Надя – эшл9й, 72ешм9к9р спектаклд9р29 т5п ролдар2е баш3ара, концерттар2а йырлай 89м к7п у3ый. ;ы22ы Владимир исемле бер егет о3шатып й5р5й. Б5т98е л9 Надяны у1а, у4ышлы 1ына кей97г9 сы1а тип к5т9. Л9кин…
*9р ирт9, 89р к5н перронда Надя бер егетте к7р9. Буй1а бик о2он т7гел, б52р9 с9сле, к7ренеп тора ул уры6 т7гел. *9р ва3ытта ла уны4 3улында китап булыр. Ул Надя1а 3арай, улар2ы4 3араштары осраша, л9кин ул уны4 янына килерг9 3ыймай ине.
Ошо ва3и1алар1а бер йыл ва3ыт 7т9. Бер ва3ыт вагонда бар1андаНадя к72 3ырыйы мен9н ген9 бер егетте к7реп 3ала – ул к72ен д9 алмай у1а 3арай ине.
- Ним9 у3ый8ы4? – тиг9н 8орау2ы ишетк9с, Надя тертл9п кит9.
- Горе от ума.
Был Надяны4 89м Максим Горький исеменд9ге 929би9т институты студенты Р9ми !ариповты4 беренсе 85йл9ше7е ине. Унан 8у4 беренсе осрашыу, нинд9й2ер, бер оло той1о1а 97ереле7се ду6лы3. Бына инде Надя баш3орт егетен9н баш3а 72ене4 й9ш97ен к72 алдына ла килтер9 алмай.
Был ва3ытта Надя киске м9кт9пте тамамлай, у1а эш т93дим ит9л9р. Й9ш у3ытыусы Надежда Васильевна эш 85й57с9н, тырыш була. Директор Надежда Васильевнаны4 квалификация8ын к7т9ре7 5с5н Ленинград3а еб9рм9ксе була. Л9кин, ошо х9б9р2е т5шк5 аш ва3ытында тантаналы р97ешт9 9йтк9с, Надя 3ыйын8ынып кит9 89м 72ене4 кей97г9 сы1ыуын 9йт9.
- Кемг9?
- Й9ш баш3орт ша1ирына. *9м Баш3ортостан1а кит9м.
Бындай боролошто бер кем д9 к5тм9г9йне. *у4ынан Р9ми2е коллегалары мен9н таныштыра. К7229рен9н ос3он с9сеп тор1ан, саф к74елле егетте б5т98е л9 72 ит9л9р. Бына шулай М9ск97 3ы2ы Надяны4 тарихы тамамлана 89м Надежда Василий 3ы2ы !арипованы4 тарихы башлана.


2.2. Надежда !арипованы4 я2мышы
Я3шы 9ки9тт9р туй мен9н тамамлана, 9 тормошта туй мен9н башлана 1ына. Туй бит ике кешене4 осрашыуы 1ына т7гел, 9 ике я2мышты4, ике тормошто4, ике я33а тарма3лан1ан 89м ике я6ылы3та бул1ан ике юлды4 осрашыуы, берл9ше7е л9.Ошо ике кеше берг9 3ушылыу 1ына т7гел, бер29м й9ш9йеш тыу2ыра.
Б5т9 1аил9л9р бер т5рл5 б9хетле була. Нинд9й була 8у4 ул б9хетле 1аил9? !аил9 б9хетле бул8ын 5с5н ним9 к9р9к?
Б9лки холо3тар2ы4 тура киле7е, бер бере4де4 фекерен9 3ола3 8алыу, бер бере4де х5рм9т ите72ер. !аил9 3ор1ан ике кеше тормош ауырлы3тарын да, 3ыуаныслы ва3ыттарын да берг9 к7т9р9, берг9л9п кисер9. Улар2ы4 сер29ре л9, 8ы2ланыу - 8а1ыштары ла, 5м5т – ышаныстары ла урта3.;5рь9н ир мен9н 3атын м5н9с9б9тт9рен шулай тасуирлай: «;атыны1ы2 8е2г9 кейем, 9 8е2 3атыны1ы21а.» Й91ни, ир мен9н 3атын бер – бере8ен9 я3лаусы ла би29к т9. Надежда Васильевнаны4 биография8ына та1ы бер к72 8ал8а3, ысынлап та, уны4 кей97г9 сы33андан 8у4 икенсе тормошо башланыуына инана8ы4. +2ене4 89р бер а2ымына ул 72е яуаплы, с5нки был уны4 8айлап ал1ан я2мышы. Ошо яуаплы а2ымды эшл9р алдынан ул к7р929сег9 бар1айны тип телг9 алалар ту1андары.
Бер ва3ыт Надя 9с98е мен9н Новомосковск 3ала8ында1ы ту1андарына 3уна33а баралар. Унда бик я3шы к7р929се й9ш9г9нен 9йт9л9р. А3са4 етк9н х9тле кил9с9ге4де 9йтеп бир9 ик9н. Надя биш 8ум а3са йыйып ала – тим9к биш йыл1а. «*ине4 арты4дан ике егет й5р5й. О2онона кей97г9 сы3, уны4 мен9н б9хетле була8ы4, 9 икенсе8е 8ине 7леп ярата, л9кин ул 8ине Себерг9 алып кит9с9к, унда 8ине бик ауыр тормош к5т9». Уны4 и4 я3ын 9хир9те Рая, Надяны4 декабрист 3атындары тура8ында1ы китапты ярат3анын белеп: «Уны4 артынан Себерг9 китерг9 л9 м5мкин» - тип шаярта. Бына шулай 17мер буйы декабрист 3атындары ке7ек 72ене4 5л5ш5н9 т5шк9н я2мышын 7терг9 тура кил9. «Нести свой крест до конца» - тип 9йт9л9р рус м939ленд9.
«Тормошто4 д5й5м законы – ул б9хетк9 омтолош» - тиг9н В. Короленко. Б5т9 кеше л9 89р ва3ытта ла б9хетле булыр1а тел9й. #атынды4 б9хете ним9н9н тора? #атын – 3ы2 3асан: «Мин б9хетлемен» - тип 9йт9 ала тиг9н 8орау2ар ал1а килеп ба6а. Мине4 уйлауымса, Р9ми !ариповты4 89м Надежда Васильевнаны4 бер бере8ен9 я21ан хаттарын у3ы1анда 72ен9н 72е ошо 8орау2ар1а яуап кил9.
Й9ш 1аил9 бик ауыр й9ш9й. ( и4 ауыры Надяны4 телде а4ламауы бул1андыр. Улар2ы4 3ы22ары Г5лнара !арипованы4 85йл97енс9, Надежда Васильевна 3уллан1ан беренсе баш3ортса -русса 872лекте л9 Р9ми !арипов 72 3улдары мен9н я2ып бирг9н була. Унда 87229р, 872б9йл9нешт9р, хатта к5нд9лек тормошта 3улланыла тор1ан 85йл9мд9р2е4 д9 т9ржем9л9ре була. Телде ген9 5йр9нерг9 тура килм9й у1а. Гаил9не4 торор урыны, а3са8ы булмай. Ошо 8ынау2ар1а 3аршы торор1а тура кил9.
Башта донъя1а улдары Салауат, унан Азамат, кеск9й Г5лнара тыуа. !аил9не а6рар1а к9р9к. Ауыр 3ара41ы йылдар. «Нужа 3алас ашата, ти.Эйе т5рл5 ауырлы3тар, т5рл5 3ыйынлы3тар 1ына улар2ы к7т9рерг9,е4ерг9 5йр9т9лер инде. У3ый бел894, тормош - 2ур м9кт9п, белм9894, ул 8ине ба6ыр1а ла м5мкин. Тормош ба63ан уны ти29р халы3та. (г9р 29 тормошто т525шм9894, у1а тик а6тан 1ына 3арап, 3ул 3аушырып 3ына тор8а4, 9лбитт9, ул ба6аса3 8ине. Л9кин уны4 ни 5с5н ба63анын, уны4 с9б9пт9рен белг9н кешег9, й5р9генд9 - д9рте, 3улдарында к5с5, башында а3ылы бул1ан кешег9 бынан 3ур3ыр1а ярамай.» - тип я2а ша1ир.[2, 322]
Бик к7п с9б9пт9р ар3а8ында балалары мен9н Надя ирен9н алы6та й9ш9рг9 м9жб7р була. Шунда ла ул ша1ир мен9н б9йл9нешт9рен 52м9й. Ул ирене4 б5т9 к9мселект9рен бел9 89м яр2ам ите7 юлдарын табыр1а тырыша. Шу1а ла ша1ир у1а бик р9хм9тле була. *9р бер хатында ул к7бер9к я2ыуын 7тен9.1956 йылды4 21апреленд9 я21ан хатынан 525к килтер9м. [3, 298] Унда былай тейел9:
«Мин б9хетле, с5нки 3ай2алыр алы6та мине4 я3ын 3атыным бар, 89м уны4 3улында мине4 б9л9к9с улым – Салауатым 769.Ул шул х9тле 89йб9т йо3лай, им9, 8ыу ин9 л9 та1ын йо3лай…( инде 9с98е хатында «ул 76те», 89м «ул о2он буйлы буласа3», «кейерел9, йылмая» - тип я21анда мине4 к74елем 769 89м йылмая!»
*9р бер хатында уны4 тормош, й9ш97 тура8ында1ы уйланыу2ары са1ыла. ;атыны мен9н 72ене4 7пк9л9ре, кисерешт9ре,3ай1ылары мен9н урта3лаша, 9 72е Надя1а тормош3а оптимизм мен9н 3арар1а, 72ен 89м балаларын 8а3лар1а 3уша. *9р хатында Надяны4 баш3ортса 85йл9шерг9 5йр9не7ен, балалар мен9н улар2ы4 тыу1ан теленд9 85йл9ше7ен 7тен9.
1958йылды4 18 авгусында1ы хатында былай тип я2а: « И4 м58име мине4 72емде4 телем9 3арата, тыу1ан ерем9, 72емде4 хал3ыма м5х9бб9тем бар». Шул яратыу2ы ул Надя1а ла к7серерг9 тырыша. Надяны4 баш3орт телен 5йр9не7енд9ге, о2он к5йл5 баш3орт йыр2арын баш3арыуында1ы у4ыштарына ысын к74елд9н шатлана.[3,315]
Хаттарын у3ы1анда Надежда Васильевнаны4 зир9к, а3ыллы, т72емле, то1ро, к74еле 89м й5р9ге мен9н ирен а4лаусы кеше ик9нен к7р9бе2. Был сифаттар б5т9 баш3орт 3атындарында ла асы3 са1ыла. Б9лки шу1алыр 2а Р9ми !ариповты4 Надежда Василий 3ы2ына бул1ан м5х9бб9те арта 1ына бара.
Ду6ы #92им Аралбай2ы4 шаярып: « Ни49 8ин м9рй9 алып 3айтты4?» - тиг9н 8орауына Р9ми !арипов «Мин уны баш3ортса яратам» - тип яуап бир9.
Ним9 8у4 ул баш3ортса яратыу? Мине4с9, ул нисек т9 1аил98енд9 баш3орт м929ни9тен, йолаларын 8а3лап 3алыр1а тырыша. М5х9бб9тен9 872 тей2ерм9й. Надя ла быны бик я3шы а4лай.
«Я2ыусы 3атынынан 1ына т7гел, 9 тол 3атынынан да у4ыр1а тейеш»- тип 9йтк9н Эдвард Радзинский. Был я3тан уйла1анда, Р9ми !арипов ысын м919н98енд9 у41ан, тип 9йт9 алабы2. Р9миен9н 3алып уты2 ике йыл й9ш9й Надя. Шул йылдар2ы4 б5т98ен д9 у1а ба1ышлай. Уны4 ижадын 8а3лау1а, билд9ле бер система1а 8алыу1а, 72е и69н са1ында ба6тырыр1а 5лг5рм9г9нд9рен ба6тырыу1а 2ур к5с 8ала 89м ул ма3сатына иреш9. %с томдан тор1ан и6т9лект9р йыйынты1ын ба6тырып сы1ара. Й9м1и9тте4 Р9ми !арипов исеме мен9н б9йле бул1ан ва3и1алар2ы 3абул ите7ене4 д9 ша8иты була. Р9ми !арипов 72ене4 ижадын халы3 мен9н, уны4 теле мен9н б9йл9г9н, ша1ир2ы4 хе2м9тен – ул 7лем8е2 халы3 к74елене4 сат3ы8ы, ки69ге тип 8анай 89м 72ене4 872е мен9н 89р баш3ортто4 к74елен йылытыр1а тырыша.Шуны4 5с5н д9 уны4 ижады б5г5нг5 к5нд9 л9 актуаль.
Надежда Василий 3ы2ы и69н са1ында Р9ми !арипов таныл1ан Баш3орт ша1ирына 9йл9н9. Салауат Юлаев исеменд9ге премия лауреаты, Башкортостанды4 халы3 ша1иры исеме биреле7е л9, бе22е4 республикабы22а ике музее, беренсе 8анлы Гимназия8ыны4 Р9ми !арипов исемен й5р5т57е л9 Надежда Васильевна 5с5н 2ур б9хет була. Надяны4 8у41ы 8улышына 3929р ирен9 то1ро 3алыуы ла, Р9ми2е4 3атынынан у41анлы1ыны4 бер билд98е булып тора.

2.3 Г5лнара !арипова мен9н интервью
Мин, улар2ы4 3ы22ары Г5лнара !арипованан ал1ан интервьюны килтерм9йенс9 булдыра алмайым. Бына уны4 бер нис9 8орау1а яуаптары.
*е2 1аил9ге229 нинд9й телд9 85йл9ш9 инеге2?
-К7бер9к баш3орт теленд9. Хатта бе2г9 исемд9р2е л9 баш3ортса 3уш3андар, л9кин был бе22е4 атай милл9тсе тиг9н 872 т7гел. !аил9 байрамдарында рус, украин, баш3орт телд9ренд9 йыр2ар я41ырай ине. Мин 72ем рус м9кт9бен тамамланым, 9 а1ай2арым баш3орт м9кт9пт9рен. Салауат а1айымды4 улы Р9ми !арипов исеменд9ге беренсе 8анлы гимназияла, 9 А2амат а1айымды4 балалары егерменсе 8анлы гимназияла у3ый2ар.
2. Хаттар2ан атайы1ы22ы4 йыш 3ына баш3орт телен белерг9 тейеш8е4, тип я2ыуын у3ыйбы2. Милл9те буйынса украин 3ы2ы баш3орт телен 72л9штер9 алдымы?
- &2л9штер2е. #ай2а 1ына са3ыр8алар 2а, б5т9 сы1ыштарында ла баш3орса 85йл9не. Бигер9к т9 атайым 87229рен9 я2ыл1ан йыр2ар2ы яратып йырланы. Атай2ы4 к7п кен9 хаттары ла баш3орт с9л9ме мен9н башлана тор1айны. Ши1ыр2ар2ы ла баш3орт теленд9 85йл9не. Шуны ла 56т9п 9йт98ем кил9, ул 72ен к74еле мен9н баш3орт итеп 8анай ине. Ул баш3орт хал3ыны4 рухын той2о, м929ни9тен, йолаларын а4ланы 89м 3абул итте.
3. (c9йеге2 баш3орт аштары бешер9 инеме?
-Эйе, бигер9к т9 б9лешт9ре, то3мастары я3шы килеп сы1а ине.
4. Атайы1ы2 8е22е4 к74елеге229 нинд9й булып 3алды?
- !аил9л9 бер29н-бер 3ы2 бул1ан1алырмы атайым ми49 3арата бигер9к т9 и1тибарлы булды. Мин уны4 алдына ултырып ши1ыр2арын ты4лар1а ярата инем. Кеск9й бул1анлы3тан, атайым я21ан ши1ыр2ар2ы4 м919н98ен а4лама8ам да, ты4лаусы кеше булыу м58им ик9нен к7229рен9н тоя инем.
5. Атайы1ы21а кем тип 5нд9ш9 инеге2.
- Атай.
6.Атайы1ы22ы4 хол3онда1ы нинд9й сифаттар2ы айырым билд9л9п 7тер инеге2.
-Изгелекле, асы3 к74елле, ябай, туры1а 9йте7с9н, 192ел, ха3лы33а омтолоусан.
7.( 9с9йеге22е4 нинд9й сифаттарын билд9л9р инеге2.
Т72емле, зир9к, а3ыллы, я3ындары 5с5н й9нен бирерг9 л9 92ер. Б5т9 17мерен ул бе2г9 89м атай1а ба1ышланы. Бе22е4 балалар уны я1ымлы итеп «бабуся» - тейеп й5р5т9л9р ине.
8. *е22е4 9с9йеге2 б9хетле була алдымы ик9н, нисек уйлай8ы1ы2.
Был 8орау1а яуап бире7е ауыр. *9р кеше ер й525н9 72ене4 к5с5н, м5мкинлект9рен тормош3а ашырыр 5с5н кил9. Был к72лект9н 3ара1анда ул б9хетле тип 9йтеп була. Тормошта ул 72 урынын тапты, атай1а ла 72 урынын билд9л9рг9, ауырлы3тар1а 3аршы торор1а яр2амлашты. Балаларын ая33а ба6тырып оло тормош юлына сы1ар2ы. *у41ы йылдарына х9тле ул атай2ы4 башла1ан эшен дауам итте. Был эшт9 у1а бе2, ду6тарыбы2, я3ындарыбы2 яр2амлашты. (с9йем ошо эш мен9н янып й9ш97ен9н 72ен б9хетле 8ананы.
9. Нисек уйлай8ы1ы2, атайы1ы22ы4 тормошонда 9с9йеге22е4 роле нинд9й?
Был мине к7пт9н борсо1ан 8орау 89м у1а мин к7п ва3ыттар инде яуап э2л9йем. ;ай8ы ва3ыт 9с9йем икенсе юлды 8айла8а кем булыр ине ик9н тип уйлайым. ( 8айлар1а уны4 м5мкинселеге бар ине бит…Фараз ите7е ауыр, 9мм9 л9кин, мине4с9, атайым 2ур у4ыштар1а 5л19шер инеме ик9н 9г9р 29 янында 9с9йем ке7ек кеше булма8а.


Йом1а3лау
Ша1ир2ы4 тормощонда Надежда Василий 3ы2ы кем була 8у4? Хаттарынан, я3ындарыны4 85йл9г9нд9рен9н к72 аллай 1ына алабы2. « Мин 8ине4 тын алышы4ды той2ом, 89м 8улышы4 мен9н тын алдым» - тип я2а ул ирен9 72ене4 8у41ы хатында. [3, 349]
Тикшерене7 эшемде4 8525мт98енд9 т7б9нд9ге 8ы1ымталар я8аным:
1. Надежда !арипова кешелекле, кеселекле, т72емле, неск9 к74елле ижади кеше була.
2. Надежда !арипова ша1ир2ы4 тормошонда 2ур урын алып тора 89м т5п ролде уйнай. Р9ми !арипов х92ерге к5нд54 и4 ал1ы сафында1ы б5г5нг5 к5н ша1иры, баш3ортостанды4 халы3 ша1иры булыуына ла Надежда !арипованы4 йо1онто8о бик 2ур. Ирене4 вафатынан 8у4 30 йылдан ашыу 17мерен ша1ир2ы4 ижади мира6ын система1а 8алыу1а, эшк9рте7г9 ба1ышлай. Ша1ир1а ба1ышлан1ан 3 томлы3 969р29р йыйынты1ы сы1ара. Ул китаптар2а 8айланма 969р29р, к5нд9лект9р, хаттар, м939л9л9р, т9ржем9л9р йыйнал1ан. Р9ми !арипов3а ба1ышлан1ан б5т9 кис9л9р29, семинар2ар2а 3атнаша.
3. Ошо йылдар буйы у1а то1ро 3атын да, то1ро ду6 та булып 3ала ала. Ярат3ан тормош ипт9ше, 1аил98е 5с5н украин 3ы2ы ысын баш3орт м929ни9тен, рухын а4ла1ан, 3абул итк9н баш3орт 3атынына 9йл9н9.
#5рь9нд9 9йтелг9нс9 бер бере8ен9 я3лаусы ла, би29к т9 булып, шатлы3та ла, 3ай1ыла ла яр2ам итешеп тормош 8у3ма1ынан берг9 атлай2ар Мине4 уйлауымса, 9г9р 29 янында шундай 3атын булма8а ша1ир ошо бейеклект9рг9 к7т9рел9 алма6 ине, 89м кире8енс9 Р9ми !арипов булма8а Надежда Васильевна ла к7ренекле була алма6 ине.
«Мин 8ине м94гел9штерг9н ке7ек, 8ин д9 мине м94гел9штер2е4, я3ыным»
«Ик97ебе2г9 бер я2мыш.
Тормоштан тейг9н 5л5ш.
К7пме 17мер бар, бе2 шуны
!92ел й9ш9рг9 тейеш!» - тип я2а ша1ир 89м ул ха3тыр.
# улланыл1ан 929би9т
1. Г5лсин9 Бай1ужина. Исламда ир мен9н 3атын м5н9с9б9тт9ре // Шо43ар, 2008, №12. 50 – 51 – се битт9р.
2. !арипов Р9ми (69р29р (5с томда ). 2 – се том. К5нд9лект9р, хаттар, м939л9л9р. - %ф5: Баш4ортостан «Китап» н9шри9те, 1998. – 592 бит.
3. !арипов Р9ми (69р29р (5с томда ). 3- с5 том: К5нд9лект9р, хаттар, т9ржем9л9р. - %ф5: Китап, 2001. – 640 бит.
4. Р9ми !арипов Алырым3ош мен9н Бирм9м3ош. *айланма 969р29р. - %ф5: Баш3ортостан китап н9шри9те, 1992. – 368 бит.
5. Рауил Бикбаев Р9ми Ша1ир тура8ында китап. - %ф5, «!илем»,2008, - 606 бит.
6. Интернет – сайт. http://www.bashforum.net
Тикшерене7 эшене4 тезисы.
Тема: Мин уны баш3ортса яратам.
Авторы: МББУ – Са3ма1ош ауылы
гимназия8ыны4 9 –сы класс у3ыусы8ы
Камилй9нова Диана
Ет9ксе8е: баш3орт теле 89м 929би9те
у3ытыусы8ы !абдулбасырова Г5лназ
З9фир 3ы2ы.
Тикшерене7 эше 929би9т 5лк98енд9 эшл9нде 89м Надежда Василий 3ы2ы !арипованы4 ире 7лг9нд9н 8у41ы тормошон, ижадын 5йр9не7г9 ба1ышланды.
Эште4 актуаллеге: Б5г5нг5 к5нд9 ша1ир1а 1ына т7гел, 1аил98ен9 3арата ла 3араш 72г9р2е. *9р ва3ытта ла Надежда Василий 3ы2ы ша1ир2ы4 3атыны, тел9кт9ше, ду6ы була, л9кин уны4 тура8ында м91л7м9тт9р бик а2.
Эште4 ма3саты: Р9ми !ариповты4 тормош ипт9ше Надежда !арипова тура8ында м91л9м9тт9р йыйыу2ан, бер система1а 8алыу2ан, д5й5мл9штере729н тора.
Эште4 предметы: Надежда !арипованы4 тормош юлы.
Ошо эште баш3арыу 5с5н т7б9нд9ге бурыстар 3уйылды:
Надежда Василий 3ы2ы !арипованы ш9хес булара3 асыу.
Надежда !арипованы4 ша1ир2ы4 тормошонда1ы 89м ижадында1ы ролен к7р89те7.
Нисек була ул баш3ортса яратыу?
Тикшере7 эшенд9 к729те7, са1ыштырыу,анализлау, д5й5мл9штере7, 94г9м9, интервью методтары 3улланылды.
*ы1ымта я8ап шуны 9йткем кил9: Надежда !арипова ша1ир2ы4 тормошонда 2ур урын алып тора. Р9ми !арипов баш3ортостанды4 халы3 ша1иры булыуына ла Надежда !арипованы4 йо1онто8о бик 2ур. Ирене4 вафатынан 8у4 30 йылдан ашыу 17мерен ша1ир2ы4 ижади мира6ын система1а 8алыу1а, эшк9рте7г9 ба1ышлай. Ша1ир1а ба1ышлан1ан 3 томлы3 х9тир9л9р йыйынты1ын сы1ара. Ошо йылдар буйы у1а то1ро 3атын да, то1ро ду6 та булып 3ала ала. Надежда !арипова кешелекле, кеселекле, т72емле, неск9 к74елле ижади кеше була. Ярат3ан тормош ипт9ше, 1аил98е 5с5н украин 3ы2ы ысын баш3орт м929ни9тен, рухын а4ла1ан, 3абул итк9н баш3орт 3атынына 9йл9н9.