§1. ?оз?алыс материяны? ажырамас ?асиеті. §2..Векторлар ж?не векторлар?а амалдар ?олдану.

8-сынып. № 1 сабақ
Сыныбы: _____Күні:_________
20___оқу жылы
Сабақ тақырыбы: §1. Жылулық қозғалыс. Броундық қозғалыс. Диффузия.
Сабақ мақсаты:
Оқушыларға жылулық қозғалыс, броундық қозғалыс, диффузия туралы түсінік алуға жетелеу.
Оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру, ой-өрісін дамыту. Ғылыми ой қозғауға жетелеу.
Жауапкершілікке, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас сабақ.
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Сабақ көрнекілігі: плакаттар
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Жаңа сабақ.
Механикалық құбылыстардан кейінгі ең танымал құбылыстар – жылу құбылыстары. Олар денелерді қыздырумен немесе суытумен, яғни олардың температурасын өзгертумен байланысты. Бұл процестер денелердің кейбір қасиеттерінің өзгеруіне әкеледі. Жылулық процестердің жүруі заттың құбылысымен, оның ішкі құрылымымен тығыз байланысты. Жылу құбылыстары ерте заманнан-ақ адамдардың назарын аударып келген. Адамның алғашқы от жағуды үйренуі мен оны өшірмей сақтай алуы адамзат ашқан ұлы жаңалықтардың бірі болып табылады. Алайда жылу құбылыстарын түсіндіру үшін ғалымдарға ұзақ уақыт бойы еңбек етуге тура келді. 17 ғасырдан 19 ғасырға дейін жылу табиғаты туралы екі көзқарас болды. Бірінші теорияға сәйкес материяның ерекше бір түрі жылу тегі бар, ол бір денеден екіншісіне өтіп, оның қаншалықты қызғанын анықтайды деп есептейді. Жылу тегі теориясымен қатар, жылудың екінші-корпускулалық ториясы болды. Бұл теорияға сәйкес, жылу дегеніміз—дененің өте ұсақ бөлшектерінің үздіксіз ішкі қозғалысы. Ол теорияны 17-18 ғасырдағы көптеген көрнекті ғалымдар Ф. Бэкон, Р. Гук, И. Ньютон, Д. Бернулли, М.М. Ломоносов, т.б. тамаша қорғап шықты. Жылу табиғаты туралы корпускулалық теорияның дамуына М.В. Ломоносов зор үлес қосты. Ол жылу мен суықтың табиғаты туралы жазған шығармасында (1745) жылуды зат бөлшектерінің қозғалысы ретінде қарастырды. Ол өз теориясының көмегімен балқу, булану, жылуөткізгіштік және басқа құбылыстарға дұрыс түсініктеме берді. Жылулық құбылыстарға дененің температурасының өзгеруімен байланысты құбылыстар жатады.
Диффузия – бір заттың молекулаларының екінші заттың молекулаларалық кеңістігіне еніп кетуі.
Диффузия сұйықтарда, газдарда, сұйықтарда және қатты денелерде жүреді. Диффузияның қарқындылығы зат тығыздығы мен молекулалардың ретсіз қозғалысының жылдамдығына байланысты болады.
Газдағы диффузияға қарапайым мысал ретінде иістің ауадағы таралуын алуға болады. Мысалы, қақпағы ашық құтыдағы әтірдің хош иісі бөлменің ішіне лезде таралады.
Егер газдағы диффузия аз уақыт ішінде өтетін болса, онда сұйықтардың араласуы үшін біраз уақыт кетеді.
Диффузия құбылысынан мынадай қорытынды туады: денелерді құрайтын бөлшектер бір-бірінен белгілі бір қашықтықта орналасады және үздіксіз қозғалыста болады. Сөйтіп, дене көлемінің үлкен бөлігін бос кеңістік алып тұрады.
Броундық қозғалыс – сұйықта немесе газда қалқып жүрген қандай да бір қатты заттың өте ұсақ бөлшектерінің сұйық немесе газ молекулаларының соққыларының әрекетінен бейберекет қозғалуы. Бұл суда қалқыған өсімдік спорасының қозғалысын бақылаған ағылшын ботанигі Р.Броунның құрметіне осылай аталған.
Ол спораның өте майда бөлшектерінің барлық бағытта үздіксіз қозғалыста болатынын байқаған. Бөлшектер ұсағырақ болған сайын олар жылдамырақ қозғалған. Таңғаларлығы – бөлшектердің қозғалысы ешқашан тоқтамаған. Олар көзге көрінбейтін қандайда бір күштер үнемі қозғап тұрғандай болады. Ал температура артқан сайын олардың қозғалысы үдей түседі.
Бөлшектердің Броундық қозғалысы –үлкен және кіші бөлшектерге, сансыз көп молекулаларға, және молекулалар мен атомдарға тән жылулық қозғалыс.
Р.Броун жаратылыстану саласындағы айтарлықтай маңызды осындай құбылысты 1827жылы ашса да, оның не себептен болатынын түсіндіре алмады.
Бұл құбылыстың дұрыс, сапалық түсіндірмесі XIX ғасырдың екінші жартысында бірқатар ғалымдардың еңбекткрінде көрініс тапты. Бірақ оның толық теориясын тек 1905-1906жж. А.Энштейн мен М.Смолуховский жасады.

IV. Пысықтау.
Броундық қозғалыс дегеніміз не?
Броундық қозғалыстың себебі неде?
Диффузия құбылысы дегеніміз не?
Диффузия шапшаңдығына температура өзгерісі қалай әсер етеді? Маңызы мен пайдасы қандай?
Қандай қозғалысты жылулық қозғалыс деп атайды?
V. Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:§1. Жылу табиғаты жайында еңбек еткен ғалымдардың еңбектерінен эссе жазу.
8-сынып.
Сабақ тақырыбы: §2.Температура. Температураны өлшеу тәсілдері.
Сабақ мақсаты:
Цельсий шкаласы, абсолют шкаласы, температураның абсолют нөлі, газ қысымы мен оның абсолют темпертурасы арасындағы байланыс туралы түсінік алуға жетелеу.
Оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру, ой-өрісін дамыту. Ғылыми ой қозғауға жетелеу.
Жауапкершілікке, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас сабақ.
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Сабақ көрнекілігі: плакаттар, приборлар.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың үй тапсырмасын қалай меңгергенін тексеру.
Сұрақтар:
Броундық қозғалыс дегеніміз не?
Броундық қозғалыстың себебі неде?
Диффузия құбылысы дегеніміз не?
Диффузия шапшаңдығына температура өзгерісі қалай әсер етеді? Маңызы мен пайдасы қандай?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Галлилей термоскопы және оның жұмыс жасау принципі.
Сұйықтық термометрлер және жұмыс жасау принципі.
Цельсий шкаласы.
Реомюр шкаласы.
Фаренгейт шкаласы.
Термодинамикалық шкала.
Температураның абсолют нолі.
Табиғаттағы өте төменгі температура 273,150С-қа тең. Ол температураны абсолют нөлі деп атайды.
Газ қысым мен абсолют температура арасындағы байланыс.

Цельсий шкаласы мен Кельвин шкаласы арасындағы қатыс.


ІV. Пысықтау.
V. Жаттығулар. 1-жаттығу. №1,№2,№3, №4,№5, №6.
VI. Қорытындылау.
VII.Үйге тапсырма §2. 1-жаттығу. №7, №8. 1-эксперименттік тапсырма.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §§3.4. Ішкі энергия. Дененің ішкі энергиясын өзгерту тәсілдері.
Сабақ мақсаты:
1. Дененің ішкі энергиясы, оның температурамен байланысы, ішкі энергияны өзгертудің тәсілдері туралы түсінік алуға жағдай жасау.
2. Оқушылардың ойлау қабілетін жетілдіру, ғылыми дүниетанымын қалыптастыру.
3. Жауапкершілікке, еңбекқорлыққа, ізденімпаздыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі:аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Үй тапсырмасы бойынша сұрақтар:
Галилей термоскопы қалай жасалған? Қандай принциппен жұмыс жасайды?
Сұйықтық термометрлердің жұмыс жасау принципі қандай құбылысқа негізделген?
Медициналық термометрдің ерекшелігі неде?
Абсолют температура деген не? Оның бірлігі қандай?
Газ қысымы мен оның абсолют температурасы арасындағы байланыс қандай?
Абсолют нөль деп нені түсінеміз?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Берілетін ұғымдар:
Ішкі энергия;
Ішкі энергияның темпертураға байланыстылығы;
Дененің ішкі энергиясының химиялық реакцияларға байланыстылығы;
Дененің ішкі энергиясын өзгерту тәсілдері: жұмыс жасау, жылу алмасу.
Ішкі энергия деп денені құрайтын барлық бөлшектердің кинетикалық энергиясы мен осы бөлшектердің өзара әрекеттесуінің потенциалық энергиясының қосындысын айтамыз. Дененің температурасы жоғары болған сайын оның ішкі энергиясы артады.
Химиялық реакция деп нәтижесінде бір заттың құрамы мен құрылысы жағынан өзгеше болатын басқа затқа түрленуін айтады. Химиялық реакциялар өзара әрекеттесуші денелердің ішкі энергиясының өзгерісін тудырады.
Дене молекулаларының қозғалыс жылдамдығы өзгергенде, демек дененің тепмпературасы өзгергенде оның ішкі энергиясы өзгереді.
Көрсетілетін тәжірибелер:
Ауаның және судың ішкі энергиясының артуы немес кемуі температура өзгерісіне тікелей байланысты. Зат температурасының өзгеруіне байланысты туындайтын процестер жылулық процестер деп аталады.

Ішкі энергияны басқа да жолмен өзгертуге болады.
Тәжірибелер:

Дененің ішкі энергиясын өзгерту тәсілдері: жылу алмасу және жұмыс жасау. Жылу алмасу деп бір денеден энергия температурасы төмен келесі денеге берілуін айтады.
Денемен не дененің өзімен жұмыс жасамай жылу алмасу арқылы ішкі энергияны өзгерту тәсілі жылу беру деп атайды.
ІV. №2-эксперименттік тапсырма. Жұмыс істеу арқылы ішкі энергияның өзгеруін зерттеу.
V. Пысықтау.
Дененің ішкі энергиясы дегеніміз не?
Оны өзгерту тәсілдері қандай?
Дененің ішкі энергиясы температураға қалай байланысты?
Жылу алмасу дегеніміз не?
Химиялық реакция дегеніміз не? Химиялық реакциялар кезінде ішкі энергия қалай өзгереді ме?
VІ. Қорытындылау.
VІІ. Бағалау.
VІІІ.Үйге тапсырма §§3.4 . №2-үйде орындалатын эксперименттік тапсырма.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §Дененің ішкі энергиясын өзгерту тәсілдері.
Сабақ мақсаты:
1. Дененің ішкі энергиясы, оның температурамен байланысы, ішкі энергияны өзгертудің тәсілдері туралы түсінік алуға жағдай жасау.
2. Оқушылардың ойлау қабілетін жетілдіру, ғылыми дүниетанымын қалыптастыру.
3. Жауапкершілікке, еңбекқорлыққа, ізденімпаздыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі:аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Үй тапсырмасы бойынша сұрақтар:
Галилей термоскопы қалай жасалған? Қандай принциппен жұмыс жасайды?
Сұйықтық термометрлердің жұмыс жасау принципі қандай құбылысқа негізделген?
Медициналық термометрдің ерекшелігі неде?
Абсолют температура деген не? Оның бірлігі қандай?
Газ қысымы мен оның абсолют температурасы арасындағы байланыс қандай?
Абсолют нөль деп нені түсінеміз?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Берілетін ұғымдар:
Ішкі энергия;
Ішкі энергияның темпертураға байланыстылығы;
Дененің ішкі энергиясының химиялық реакцияларға байланыстылығы;
Дененің ішкі энергиясын өзгерту тәсілдері: жұмыс жасау, жылу алмасу.
Ішкі энергия деп денені құрайтын барлық бөлшектердің кинетикалық энергиясы мен осы бөлшектердің өзара әрекеттесуінің потенциалық энергиясының қосындысын айтамыз. Дененің температурасы жоғары болған сайын оның ішкі энергиясы артады.
Химиялық реакция деп нәтижесінде бір заттың құрамы мен құрылысы жағынан өзгеше болатын басқа затқа түрленуін айтады. Химиялық реакциялар өзара әрекеттесуші денелердің ішкі энергиясының өзгерісін тудырады.
Дене молекулаларының қозғалыс жылдамдығы өзгергенде, демек дененің тепмпературасы өзгергенде оның ішкі энергиясы өзгереді.
Көрсетілетін тәжірибелер:
Ауаның және судың ішкі энергиясының артуы немес кемуі температура өзгерісіне тікелей байланысты. Зат температурасының өзгеруіне байланысты туындайтын процестер жылулық процестер деп аталады.

Ішкі энергияны басқа да жолмен өзгертуге болады.
Тәжірибелер:

Дененің ішкі энергиясын өзгерту тәсілдері: жылу алмасу және жұмыс жасау. Жылу алмасу деп бір денеден энергия температурасы төмен келесі денеге берілуін айтады.
Денемен не дененің өзімен жұмыс жасамай жылу алмасу арқылы ішкі энергияны өзгерту тәсілі жылу беру деп атайды.
ІV. №2-эксперименттік тапсырма. Жұмыс істеу арқылы ішкі энергияның өзгеруін зерттеу.
V. Пысықтау.
Дененің ішкі энергиясы дегеніміз не?
Оны өзгерту тәсілдері қандай?
Дененің ішкі энергиясы температураға қалай байланысты?
Жылу алмасу дегеніміз не?
Химиялық реакция дегеніміз не? Химиялық реакциялар кезінде ішкі энергия қалай өзгереді ме?
VІ. Қорытындылау.
VІІ. Бағалау.
VІІІ.Үйге тапсырма §§3.4 . №2-үйде орындалатын эксперименттік тапсырма.
8-сынып.
Сабақ тақырыбы: §§5.6. Жылу берілу түрлері. Жылу өткізгіштік.Конвекция.
Сабақ мақсаты:
Жылу берілу, жылу өткізгіштік, оның мәнісі, конвекция және оның жылу өткізгіштен айырмашылығы туралы түсінік беру.
Оқушылардың өз бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасауға дағдыландыру. Ой-өрісін қалыптастыру.
Жауапкершілікке, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Құрал-жабдықтар: компьютер, видеопроектор, видеомагнитафон, видеокассета, жылу өткізгіштік пен конвекция құбылыстарын демонстрациялауға арналған аспаптар.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың үй тапсырмасын қалай меңгергендерін тексеру.
Дененің ішкі энергиясы дегеніміз не?
Оны өзгерту тәсілдері қандай?
Дененің ішкі энергиясы температураға қалай байланысты?
Жылу алмасу дегеніміз не?
Химиялық реакция дегеніміз не? Химиялық реакциялар кезінде ішкі энергия қалай өзгереді ме?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Жылу берілу түрлері: жылуөткізгіштік, конвекция, сәуле шығару.
Ішкі энергияның дененің көбірек қызған бөлігінен дененің азырақ қызған бөлігіне тікелей байланыс арқылы немесе аралық денелер арқылы көбірек қыздырылған денеден азырақ қыздырылған денеге берілу құбылысы жылуөткізгіштік деп аталады. (видеофрагмент арқылы тәжірибелер демонстрацияланады).
Әр түрлі заттар жылуды әр түрлі өткізеді. (тәжірибе көрсету).

Конвекция дегеніміз-сұйықтың немесе газдың ағыны арқылы энергияның тасымалдануы барысында жылу алмасу процесі. (видеофрагмент арқылы тәжірибелер демонстрацияланады).


Қатты денелер мен вакуумда конвекция болмайды.
Сұйықтарда болатын конвекцияны демонстрациялау.

ІV. №3-эксперименттік тапсырма. Металл мен ағаштың жылуөткізгіштігін салыстыру.
V. Жаттығулар орындау. 2-жаттығу. 3-жаттығу.
VІ. Қорытындылау.
VІІ. Бағалау.
VІІІ.Үйге тапсырма §§5.6 . №3-үйде орындалатын эксперименттік тапсырма. №4-үйде орындалатын эксперименттік тапсырма.
8-сынып.
Сабақ тақырыбы: §§7.8. Сәулелік жылу алмасу. Жылу берудің табиғаттағы және техникадағы мысалдары.
Сабақ мақсаты:
Жылу берілу ұғымын әрі қарай жалғастыру. Сәулелік жылу алмасу, жылу берудің табиғатағы және техникадағы қолданулары туралы түсінік алуға жағдай жасау,
Оқушылардың өз бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасауға дағдыландыру. Ой-өрісін қалыптастыру.
Жауапкершілікке, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Құрал-жабдықтар: жылуқабылдағыш, манометр, жылу шығарғыш
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың өткен материалды қалай меңгергенін тексеру.
Берілетін сұрақтар:
Жылу өткізгіштік дегеніміз не?
Жылу өткізгіштігі нашар қандай заттарды білесіңдер?
Қандай заттар жылуды жақсы өткізеді?
Заттардың жылу өткізгіштігінің әр түрлі болу себептері неде?
Конвекция құбылысы дегеніміз не?
Конвекцияның жылу өткізгіштіктен айырмашылығы неде?
Табиғи және еріксіз конвекция дегеніміз не?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Сәулелік жылу алмасу деп бір денеден келесісіне электромагниттік сәуле шығарудың жәрдемімен энергияның тасымалдану процесін айтады. (Видеофрагмент көрсетіледі).
Көрсетілетін тәжірибелер:

Электромагниттік сәуле шығару – бұлар электромагниттік толқындар: радиотолқындар, инфрақызыл, ультракүлгін, рентген сәулелері, көрінетін сәуле.
Сәуле шығару қарқындылығы дененің температурасына, дененің түсіне байланысты.
Жылу берілудің табиғаттағы және техникадағы қолдануларына мысалдар келтіру.


ІV. Жаттығу жұмыстары.
Айна жақсы қыза ма?
Өрт сөндірушілер неге бастарына жылтыр металл дулыға киеді?
Бірдей жағдайда қандай топырақ жақсы қызады: қара топырақты ма, әлде күлдісі ме?
Жазда адамдар қара емес, ақ киім киюі неге байланысты?
Тоңазытқыш вагондар мен үй тоңазытқыштары неліктен ақ түске бояйды?
Қыздырғыштарды – радиаторларды үйдің қандай бөлігіне орнатады? Неліктен?
Ескек желдер деген не?
Жылыжайлар қалай жасалады?
V. Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма: §§7.8.4- жаттығу.
8-сынып.
Сабақ тақырыбы: §§9,10. Жылу мөлшері. Жылу мөлшерінің бірлігі. Заттың меншікті жылу сыйымдылығы. Жылу мөлшерін есептеу.
Сабақ мақсаты:
Жылу мөлшері, оның неге тәуелді екенін, меншікті жылу сыйымдылығының физикалық мағынасын түсінуге жағдай жасау.
Оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру. Ғылыми ой қорытындыларын жасауға жетелеу.
Тиянақтылыққа, жауапкершілікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Керекті құрал-жабдықтар: термометр, спирт шамы, су, май, әр түрлі ыдыстар,
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың үй тапсырмасын қалай меңгергендерін тексеру.
Берілетін сұрақтар:
Сәулелік жылу алмасу дегеніміз не?
Жылу алмасудың қандай түрлері вакуумда болуы мүмкін?
Қандай денелер сәулені жақсы жұтады?
Жұлдыздардың түсі бойынша температураны қалай анықтайды?
Жылу берілудің табиғаттағы және техникадағы мысалдарын келтіріңіздер.
ІІІ. Жаңа сабақ.
Жылу мөлшері- жылу алмасу кезінде дененің алған немесе жоғалтқан энергиясын айтады.
Жылу мөлшері мына шамаларға тәуелді: (тәжірибелер көрсетіледі).
Дене температурасына;
Дене массасына;
Дене жасалған зат тегіне.
; өлшем бірлігі
Белгілі заттың масса бірлігінің температурасын 10С-қа өзгертуге қажет жылу мөлшерін көрсететін физикалық шаманы меншікті жылу сыйымдылық деп атайды.
; өлшем бірлігі
ІV. Есептер шығару.
В.И.Лукашик. Есептер жинағы: №792, №795, №796, №798. V. Қорытындылау.
VІ. Үйге тапсырма: §§9,10.Жаттығулар №1, №2, №3, №4.
VІІ. Бағалау.
8-сынып.
Сабақ тақырыбы: §§11, 12. Отынның энергиясы. Отынның меншікті жану жылуы. Механикалық және жылу процестеріндегі энергияның сақталу және айналу заңы.
Сабақ мақсаты:
Оқушыларға жылу мөлшері ұғымын қалыптастыруды жалғастыру, отын жанғанда бөлініп шығатын энергия, механикалық процестердегі энергияның сақталу және айналу заңы туралы түсінік беру.
Оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру. Ғылыми ой қорытындыларын жасауға жетелеу.
Тиянақтылыққа, жауапкершілікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Керекті құрал-жабдықтар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың үй тапсырмасын қалай меңгергендерін тексеру.
Жылу мөлшері дегеніміз не?
Жылу мөлшері неге тәуелді? Мысалдармен түсіндір.
Ішкі энергия мен жылу мөлшерін қандай өлшем бірліктермен өлшейді?
Заттың меншікті жылу сыйымдылығы нені көрсетеді?
Заттың меншікті жылу сыйымдылығының бірлігі қандай?Денені суытқандағы жоғалтқан жылу мөлшерін қай формуламен есептеуге болады?
Үйге берілген есептердің шығарылуын түсіндіру.
ІІІ. Жаңа сабақ.
Денені қыздыруға қажетті энергияны отын жаққанда алады. Қарапайым отын –көмір, мұнай, бензин және тағы басқаларының құрамында көміртек бар. Жану кезінде көміртек атомдары ауадағы оттектің атомдарыман қосылып, көмірқышқыл газының молекулаларын құрайды. Нәтижесін мол энергия бөлінеді.

Массасы 1 кг отын толық жанғанда бөлінетін жылу мөлшерін көрсететін физикалық шаманы отынның меншікті жану жылуы деп атайды.
q – отынның меншікті жану жылуы. Өлшем бірлігі 1 Дж/кг.

Кез келген массасы m отын толық жанғанда бөлінетін Q жылу мөлшерін есептеу үшін q меншікті жану жылуын жанған отынның массасына көбейту керек:

Қазақстан Республикасында отын-энергетикалық ресурстардың мол қоры бар. Соңғы жылдары еліміздің отын-энергетикалық баланс құрылымында аса көп өзгерістер болды. 50-жылдары отынның негізгі түрі көмір болса, қазіргі кезде көмірсутекті шикізат – мұнай мен газ алдыңғы қатарға шықты.
Қазақстанда 300-ден астам көмір кен орындары белгілі, олар көбіне Орталық Қазақстанда шоғырланған. Бұл аймақтарда тас көмір көп, ал еліміздің солтүстігі мен оңтүстігінде қоңыр көмір жиі кездеседі. Көп қолданысқа ие болған көмір кен орындарына Қарағанды және Екібастұз кен орындары жатады. Қарағандының тас көмірінің жану жылуы 33,5-33,6 МДж/кг, ал Екібастұз таскөмірінің жану жылуы 31,8-34,3 МДж/кг, ал Торғай өңірінің көмірінің жану жылуы 27,2-28,9 МДж/кг, Майкөбенің қоңыр көмірінің жану жылуы 29,3-31,4 МДж/кг.
Көмірсутекті шикізаттың жалпы қоры бойынша Қазақстан ТМД елдерінің ішінде Ресей мемлекетінен кейін екінші орынды иеленеді, ал әлемдік деңгейде Сауд Арабиясы, Кувейт және Біріккен Араб Әмірліктері мемлекеттерімен қатарласа алады. Жанатын пайдалы қазбаларға жататын мұнай мен газ бассейні Қазақстанның батыс аймағында кездеседі. «Атырау, Ембі, Маңғыстау».
Өткен ғасырдың 80-жылдарынан бастап ас ірі мұнай қорын игеру басталды. Ол –Атырау облысының оңтүстік-шығысындағы «Теңіз» мұнай кен орны.
Отын-энергетикалық өндірістің болашағы газ болып табылады, себеі газ жанады, ауаны ластамайды және құбырлар арқылы жеңіл тасымалданады. Қазақстандағы ірі газ кен орны – Қарашығанақ, онда еліміздегі бүкіл газ қорының 70%-і жинақталған.
Энергияның сақталу заңы:
Энергия жоғалмайды және жоқтан пайда болмайды. Ол тек бір денеден екінші денеге беріледі немесе бірдей мөлшерде бір түрден екінші түрге айналады.
Толық энергия:

Егер денелер жүйесіне сыртқы күштер әрекет етпесе және қоршаған ортамен жылу алмасу болмас, онда ол тұйықталған және жылулық оқшауланған болады.
Энергияның сақталу және айналу заңы:
Тұйықталған және жылулық оқшауланған денелер жүйесінің толық энергиясы-осы жүйеде болатын кез келген өзгерістер кезінде сақталады.
ІV. Есептер шығару.
7-ж.№1, №2, №3 №4
V. Қорытындылау.
VІ. Үйге тапсырма: 7-ж.№5, №6, №7, №8.
VІІ. Бағалау.
8-сынып
Есептер шығару.
Мақсаты:
Оқушылардың «Жылу құбылыстары» тарауы бойынша алған теориялық білімдерін есеп шығаруда қолдана білу біліктіліктерін қалыптастыру.
Оқушылардың өз бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
Жауапкершілікке, тиянақталыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабаққа қажетті құрал-жабдықтар: карточкалар.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Есептер шығару.
Массасы 1 кг қорғасында 1000С-қа қыздыру үшін 13000 Дж жылу мөлшері жұмсалды. Қорғасынның меншікті жылу сыйымдылығын анықтаңдар. Оны кестедегі мәнмен салыстырыңдар.
150С-та суды 1000С-қа қыздырғанда, оның ішкі энергиясы 178,8 кДж-ге артты. Судың массасын анықтаңдар.
1000С-та 5 л қайнаған су қоршаған ауаға 1680 кДж энергиясын бере отырып, қандай температураға дейін салқындайды?
100 кг антрацит толық жанғанда қанша жылу мөлшері бөлінеді?
Қарағанды көмірінің 100 кг-ы толық жанғанда бөлінетін жылу мөлшерін анықтаңдар.
Сыйымдылығы 5 л ыдыс бензинмен толтырылған. Толық жануы кезінде 23ּ107 Дж энергияны алу үшін осы бензин мөлшері жеткілікті бола ма?
440ּ107 Дж энергияны алу үшін Қарашығанақта өндірілетін табиғи газдың қандай мөлшерін жағу керек?
Массасы 200 г керосин толық жанғанда қанша жылу мөлшері бөлінеді?
ІІІ. Қорытындылау.
ІV. Бағалау.
V. Үйге тапсырма: қайталау.
8-сынып.
Зертханалық жұмыс №1.
Тақырыбы: Әр түрлі температурадағы суды араластырғандағы жылу мөлшерін салыстыру.
Жұмыстың мақсаты: жылу алмасуда ыстық судың берген және жылу судың алған жылу мөлшерін анықтау және алынған нәтижені түсіндіру.
Приборлар мен материалдар: өлшеуіш цилиндр, термометр, калориметр, ыстық суы бар шайнек, стакан.
Жұмыстың барысы:
Массасы 100 г ыстық суды сыртқы ыдыстың ішіне қойылған калориметрдің ішкі ыдысына құйыңдар. Ыстық судың t1 температурасын өлшеңдер.
Стаканға дәл сондай суық су құйып және оның t2 температурасын өлшеңдер.
Ыстық суы бар ыдысқа абайлап суық су құйып, алынған қоспаны термометрмен араластырып және оның t температурасын өлшеңдер.
Ыстық судың, қоспаның t температурасына дейін суығанда, берген жылу мөлшерін формуласымен және суық судың осы t температураға дейін жылығанда алған жылу мөлшерін формуласымен есептеңдер.
Өлшеудің және есептеудің нәтижесін кестеге жазыңдар:
Ыстық судың массасы, m, кг Суық судың бастапқы темп.,
t 1,0С Қоспа темпер.
t , 0С Ыстық су берген жылу мөлшері,
Q1Дж Суық судың массасы,
m1, кг Ыстық судың баст.
темп.
t 2,0С Суық су алған жылу мөлшері,
Q 2 ,Дж
Ыстық су берген жылу мөлшерін суық су ылған жылу мөлшерімен салыстырыңдар да тиісті тұжырым жасаңдар.
Эксперименттің салыстырмалы қатесін мына қатыспен бағалаңдар.
ε=Q2-Q1/Q2
Тұжырым жасаңдар.
Қорытындылау.
Бағалау.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §§13,14. Заттың агрегаттық күйі. Қатты денелердің балқуы және қатаюы. Балқу және қатаю температурасы. Балқу және қатаю кезіндегі энергияның өзгеруі. Меншікті балқу жылуы.
Сабақ мақсаты:
Заттың агрегаттық күйлері және қасиеттері туралы, балқу, қатаю процестері, осы процестер кезіндегі ішкі энергияның өзгеруі туралы түсінік алуға жағдай жасау.
Оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру.
Жауапкершілікке, тиянақтылыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Керекті құрал-жабдықтар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Өткен тарауды қорытындылау.
Сұрақтар:
Жылулық қозғалыс дегеніміз не?
Ішкі энергия дегеніміз не?
Ішкі энергияны өзгерту тәсілдері қандай?
Жылу өткізгіштік дегеніміз не?
Конвекция дегеніміз не?
Сәулелік жылу алмасы дегеніміз не?
Жылу мөлшері , оның өлшем бірлігі қандай?
Денені қыздырғанда бөлініп шығатын жылу мөлшерін қандай формуламен есептейміз?
Меншікті жылу сыйымдылығы дегеніміз не?
Отын жанғанда бөлініп шығатын жылу мөлшері қандай?
Отынның меншікті жану жылуы дегеніміз не?
Энергияның сақталу және түрлену заңы қалай тұжырымдалады?
ІІІ. Жаңа сабақ. (Видеофрагмент арқылы түсіндіріледі)
Газ оңай сығылады.Газ өзіне берілген көлемді түгелдей алады.Газ көлемін де, пішінін де сақтамайды.Қалыпты жағдайда газ тығыздығы дәл сол заттың сұйық немесе қатты денесінің тығыздығынан мыңдаған есе кіші болады.
Сұйықтар аққыш, пішінін сақтамайды, көлемін сақтайды. Сұйықты немесе қатты денені сығатын болсақ, яғни сол заттың бөлшектерін жақындатуға тырыссақ, онда олардың арасында тебу күші пайда болады. Ал егер дене көлемін ұлғайтуға тырыссақ, яғни зат бөлшектерін бір-бірінен қашықтатсақ, онда олардың арасында тарту күші туындайды.
Қатты денелер көлемін де, пішінін де сақтайды.
Заттың қатты күйден сұйық күйге ауысу процесін балқу деп атайды. Зат балқитын температураны балқу температурасы деп атайды.

Заттың сұйық күйден қатты күйге өту процесін қатаю немесе кристалдану деп атаймыз. Зат қатаятын температураны қатаю температурасы деп атаймыз.
Аморфты қатты денелердің құрылымы кристалдарға емес, сұйықтардың құрылымына ұқсас болады. Аморфты денелерде бөлшектердің қаттамасында жақын реттілік байқалады.
Балқу кезінде отынның энергиясы неге жұмсалатынын график арқылы түсіндіру.

1 кг кристалл затты балқу температурасында сұйыққа айналдыру үшін жұмсалатын Q жылу мөлшерін осы затттың меншікті балқу жылуы деп атайды және λ деп белгілейді.
.
Кейбір заттардың меншікті балқу жылуы, Дж/кг.

Балқу температурасында сұйық күйдегі заттың ішкі энергиясы, массасы осындай қатты күйдегі заттың ішкі энергиясынан артық..
Заттың m массасын балқытуға қажет жылу мөлшері .
Массасы m зат қатайғанда осындай жылу мөлшері бөлінеді.
АВ учаскесі үшін:
ІV. Есептер шығару. 9-ж. №1, №2, №3, №4.
V.Қорытындылау.
VІ. Үйге тапсырма:§§13,14. 9-ж. №5, №6, №7, №8.
VІІ. Бағалау.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §§15, 16. Булану және конденсация. Қаныққан және қанықпаған булар.
Сабақ мақсаты:
Оқушыларға булану, оның түрлері, сұйықтың кебу жылдамдығы, қаныққан және қанықпаған булар туралы түсінік алуға жағдай жасау.
Оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру, өз бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасауға жетелеу.
Жауапкершілікке, тиянақтылыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Сабаққа қажет құрал-жабдықтар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Үй тапсырмасы бойынша сұрақтар:
Меншікті балқу жылуы дегеніміз не?
Ол қандай әріппен белгіленеді?
Қандай өлшем бірліктермен өлшенеді?
Массасы m кристалл денені балқу температурасында сұйыққа айналдыру үшін қажетті жылу мөлшерін қандай формуламен есептейді?
Есептердің шығарылуын тексеру.
ІІІ. Жаңа сабақ.
Сұйықтың буға айналу құбылысы булану деп аталады.
Сұйықтың бетінде жүретін булану кебу деп аталады.
Булану жылуды жұтумен қатар жүреді.
Будың сұйыққа айналу құбылысы конденсация деп аталады.
Кебу жылдамдығы
Сұйықтың тегіне сұйық бетінің ауданына сұйықтың температурасына.

Булану арқылы салқындату.

Жел де булану қарқындылығын күшейтеді.

Өз сұйығымен динамикалық тепе-теңдікте болатын буды қаныққан бу деп атайды.
Өз сұйығымен динамикалық тепе-теңдікте болмайтын, яғни қанығуға жетпеген буды қанықпаған бу деп атайды.

ІV. №5-эксперименттік тапсырма. Кебу кезіндегі салқындау процесін бақылау.
V.Қорытындылау.
VІ. Үйге тапсырма:§§15,16. 10-жаттығу.
VІІ. Бағалау.
8-сынып.
Зертханалық жұмыс №2.
Тақырыбы: Мұздың меншікті жылуын анықтау.
Жұмыстың мақсаты: жылу балансының теңдеуін пайдаланып, мұздың меншікті балқу жылуын анықтау.
Приборлар мен материалдар: таразы, термометр, калориметр, мұз кесегі, сүзгіш қағаз, шайнек
Жұмыстың барысы:
Калориметрдің ішкі ыдысын таразыға тартып өлшеңдер: mk.
Оған су құйыңдар, содан кейін суы бар калоримтерді өлшеңдер:
Суы бар калоримтердің ішкі ыдысын сыртқысының ішіне орналастырып, судың tсу температурасын өлшеңдер.
Мұз кесегін сорғыш қағазбен алдын ала құрғатып алып, содан кейін оны суға салыңдар.
Суды термометрмен араластыра отырып, калориметрдегі ең төмен t температураны белгілеңдер.
Калориметрді қайтадан өлшеңдер және суға салынған мұздың mмұз массасын анықтаңдар.
Өлшеулер мен есептеулер нәтижелерін кестеге жазыңдар.
mk, кг mсу, кг tсy= tк t mсу
Q1+Q2= Q3+Q4 жылу балансының теңдеуінен мұздың меншікті балқу жылуын анықтаңдар, мұндағы Q1-калориметр стаканының берген жылуы, Q2-судың берген жылуы, Q3-мұз ерігенде калоримтерге берген жылу мөлшері, Q4-мұздың суға берген жылу мөлшері.
Қорытынды.
Бағалау.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §§17, 18. Ауа ылғалдылығы. Қайнау. Меншікті булану жылуы.
Сабақ мақсаты:
Оқушыларға ауаның салыстырмалы ылғалдылығы, шық нүктесі, психрометр, гигрометр, сұйықтың қайнауы, меншікті булану туралы түсінік алуға жағдай жасау.
Оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру, өз бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасауға жетелеу.
Жауапкершілікке, тиянақтылыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Сабаққа қажет құрал-жабдықтар:, психрометр, гигрометр.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Үй тапсырмасы бойынша сұрақтар:
Булану дегеніміз не?
Оның қандай түрлері бар?
Сұйықтың булану шапшаңдығы қандай себептерге байланысты?
Конденсация деген не?
Қаныққан бу дегеніміз не?
Қандай буды қанықпаған дейміз?
Қаныққан бу қысымы неге тәуелді?
ІІІ. Жаңа сабақ. (Видеофрагмент арқылы түсіндіріледі)
Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы деп ауадағы су буының қысымының сол температурада қаныққан будың қысымына тең қатынасының процентпен өрнектелген шамасын айтады.

Бу қаныққан күйге көшетін, ал салыстырмалы ылғалдылық 100%-ке тең болатын температура шық нүктесі деп аталады.
Ауадағы су буының шық нүктесін анықтау үшін Ламбрехтің конденсациялық гигрометрін пайдаланады.
Ауа ылғалдылығының мәнін анықтау үшін психрометр қолданылады.
Р –металл ыдыс
Т-термометр
Г-резеңке жиырғыш

Сұйықтың бетінде, сондай-ақ бу түйіршіктерін бөле отырып ішінде қарқынды булануын қайнау деп атайды.
Сұйықтың қайнау өтетін температура қайнау температурасы деп аталады.


Қайнау температурасы атмосфералық қысымға тәуелді.
Меншікті булану жылуы берілген сұйықтың бірлік массасы қайнау температурасында буға айналдыруға қажет жылу мөлшерін көрсетеді.
Массасы m сұйықты буландыру үшін қажет жылу мөлшері мына формуламен анықталады:

Кейбір заттардың меншікті булану жылуы, Дж/кг.

Меншікті булану жылуы конденсацияның меншікті булану жылуына тең.
ІV.№6-эксперименттік тапсырма. Сынып бөлмесі ішіндегі ауаның ылғалдылығын анықтау.
V.Есептер шығару.
Дидактикалық материалдар. Ж.О. Бақынов:
№16, №117, №6.
VІ. Қорытындылау.
VІІ.Үйге тапсырма:§§17,18.№1, №3.
VІІІ.Бағалау.
8-сынып
Есептер шығару.
Мақсаты:
Оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған теориялық білімдерін есеп шығаруда қолдана білу біліктіліктерін қалыптастыру.
Оқушылардың өз бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
Жауапкершілікке, тиянақталыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабаққа қажетті құрал-жабдықтар: карточкалар.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Есептер шығару.
Өлшемі 2х5х10 см қорғасын пластинкасының кристалдану және балқу температурасынан 270 –қа дейін суу кезінде қанша энергия бөлінеді?
ρ с=11,3ּ103 кг/м3; λ=2,5ּ104 Дж/кг; с=140 Дж/кг0С; t=3270С.
210 г мырышты 200С-тан балқу температурасына дейін қыздырып, оны сұйық күйге айналдыру үшін 10,5 г бензин жұмсалады. Берілген жылудың оған қандай мөлшері бөлінді?
11 кг су буы конденсацияланғанда қандай жылу мөлшері бөлінеді?
Баланы шомылдыруға арналған ваннадағы су салқындау болды. Оның температурасын 360С-қа жеткізу үшін температурасы 960С-тағы судан 0,84 л құюға тура келді. Ваннадағы судың массасы 16 кг болса, ондағы бастапқы температура қандай болған?
Калориммтер ішіндегі массасы 120 г жез ыдыста 220С-тағы 160 мл су бар. Осы суға массасы 85 г металл құймасынан жасалған 750С-тағы шар салында. Осыдан кейін калориметрдегі темпертауар 270С болды. Құйманың меншікті жылу сыйымдылығын есептеп шығарыңдар.
-100С температурадағы массасы 20 кг мұз температурасы 700С, көлемі 40 л суға салынды, егер мұз толық еріген болса, онда қоспаның температурасы қандай?
ІІІ. Қорытындылау.
ІV. Бағалау.
V. Үйге тапсырма: қайталау, бақылау жұмысына дайындалу.
8-сынып
Есептер шығару.
Мақсаты:
Оқушылардың І және ІІ тарау бойынша алған теориялық білімдерін есеп шығаруда қолдана білу біліктіліктерін қалыптастыру.
Оқушылардың өз бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
Жауапкершілікке, тиянақталыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабаққа қажетті құрал-жабдықтар: карточкалар.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Есептер шығару.
Массасы 1 кг қорғасында 1000С-қа дейін қыздыру үшін 13000 Дж жылу мөлшері жұмсалады. Қорғасынның меншікті жылу сыйымдылығын анықтаңдар.
1 г темірді немес 1 г қорғасынды 1 0 С-қа қыздырғанда, қай заттың молекуласының энергиясы көп өзгереді?
100 0 С-та 5л қайнаған су қоршаған ауаға 1680 кДж энергиясын бере отырып, қандай температураға дейін салқындайды?
Сыйымдылығы 5 л ыдыс бензинмен толтырылған. Толық жану кезінде 23ּ10 7 Дж энергияны алу үшін осы бензин мөлшері жеткілікті бола ма?
Массасы 3000 г темір ыдыста 100 г қалайыны балқытты. Егер темір ыдыс пен қалайының бастапқы температурасы 320С болса, онда ыдысты қыздыруға және қалайыны балқытуға қандай жылу мөлшері керек?
10кг суды 1000С-та буға айналдыру үшін 23ּ106 Дж энергия жұмсалады. Осы температурадағы су буы түзілісінің меншікті булану жылуы қандай?
Массасы 0,75 кг суды 200С-тан 1000С-қа дейін қыздырып, одан кейін 250 г бу алу үшін қанша энергия жұмсалады?
ІІІ. Қорытындылау.
ІV. Бағалау.
V. Үйге тапсырма: қайталау
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §§19.20. Термодинамиканың І заңы. Газ бен бу ұлғайғандағы жұмыс.
Сабақ мақсаты:
Оқушыларға термодинамиканың бірінші заңы, және оның жалпы сиаптының мәні , газ бен бу ұлғайғандағы жұмыс түсінік алуға жағдай жасау.
Оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру, өз бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге жетелеу.
Жауапкершілікке, тиянақтылыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Сабаққа қажет құрал-жабдықтар: компьютер, видеопроектор, видеокассеталар.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. «Заттың агрегаттық күйінің өзгеруі» тарауын қорытындылау. (20 минуттық тест жұмысы).
І нұсқа.
1. Мұз 00С температурада ериді. Бұл кезде энергия
А. Жұтылады
В.Бөлінеді
С. Жұтылмайды да, бөлінбейді де
Д. Әуелі жұталады, содан кейін бөлінеді.
Е. Әуелі бөлінеді, содан кейін жұтылады.
2. 1 кг затты жанған кезде бөлінетін жылу мөлшерін анықтайтын физикалық шама
А. Меншікті булану жылуы
В. Меншікті жану жылуы
С. Жану жылуы
Д. Меншікті балқу жылуы
Е. Меншікті жылу сыйымдылығы.
3. Булануға кері процесс
А. Компенсация
В. Диссоциация
С. Конденсация
Д.Рекомбинация
Е. Диффузия.
4. Сұйықтың булану жылуы
В. Температураға
С. Сұйықтың еркін бетінің ауданынан
D. А, В,С жауаптарынан және желдің болуынан
Е. Тек температура мен ауданнан тәуелді.
6. Қаныққан будың қанықпаған будан айырмашылығы
А. Қаныққан будың тығыздығы жоғары
В. Қаныққан будың қысым жоғары
С. Қаныққан бу өз сұйығымен динамикалық тепе-теңдікте болады
D. Қаныққан атмосферамен динамикалық тепе-теңдікте болады
Е. Қаныққан будың температурасы жоғары.
7. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығының формуласы
А.
В.
С.
Д.
Е. .
8. Массасы 1 кг сұйықты қайнау температурасында буға айналдыру үшін қажетті жылу мөлшерін анықтайтын физикалық шама
А. Меншікті булану жылуы
В. Меншікті балқу жылуы
С. Меншікті жылу сыйымдылығы
Д. Меншікті жану жылуы
Е. Жыуөткізгіштік.
9. Температурасы 190С бөлменің салыстырмалы ылғалдылығын анықтаңдар. Бөлме ауасындағы су буының қысымы 1,1 кПа. (Осы температурадағы қаныққан бу қысымы 2,2 кПа).
А. 20,9 %
В. 11 %
С. 19 %
Д. 22 %
Е. 50 %.
10. Қуаты 1150 Вт электр шәйнегінде 0,6 кг су бар. Судың меншікті булану жылуы 2,3·106 Дж/кг. Қанша уақыттан кейін шәйнектегі су қайнап бітеді?
А.
В.
С.
Д.
Е.
ІІ нұсқа.
1. Сұйықтың қайнау температурасы қай кезде басталады?
А. 1000С
В. Сұйықтың қаныққан бу қысымы атмосфералық қысымға тең болғанда
С. 1000С температурада және қалыпты атмосфералық қысымда
Д. Сұйықта ау көпіршіктері болғанда
Е. Сұйықтың температурасы артқанда.
2. Сұйықтың қайнау температурасының сыртқы қысымға тәуелділігі
А. Тәуелді емес
В. Неғұрлым қысым артқан сайын, қайнау температурасы төмендейді
С. Қысым неғұрлым артқан сайын, соғұрлым қайнау температурасы артады – тура пропорционалдық тәуелділік
Д. Қайнау температурасы қысымның квадратына пропроционал
Е. Қайнау температурасы қысымның квадратына кері пропорционал.
3. Ауаның ылғалдылығын анықтайын аспап
А. Динамометр
В. Психрометр
С. Ареометр
Д. Мензурка
Е. Ешқайсысы да емес.
4. Бұлтта су буы қар кристалдарына айналады. Осының нәтижесінде қоршаған ауа
А. Салқындайды
В. Қызады
С. Қызбайды да, салқындамайды да
Д. Жоғары көтерілгенде қызады, төмен түскенде салқындайды
Е. Жоғары көтерілгенде салқындайды, төмен түскенде қызады.
5. Меншікті булану жылуының өлшем бірлігі
А. Кг
В. Дж
С. Дж/кг
Д. Дж/кг∙К
Е. К.
6. Көлемін де, пішінін де сақтайтын дене
А. Сұйық
В. Газ
С. Қатты дене
Д. Үшеуі де
Е. Үшеу де емес.
7. Будың сұйыққа айналу құбылысы
А. Компенсация
В. Диссоциация
С. Конденсация
Д.Рекомбинация
Е. Диффузия.
8. Салыстырмалы ылғалдылығы 100%-ке тең болған кездегі температура
А. Абсолют температура
В. Шық нүктесі
С. Қайнау температурасы
Д. Балқу температурасы
Е. Ешқайсысы да емес.
9. Балқу температурасында массасы 100 кг темірді сұйыққа айналдыруға қажетті энергияны анықтаңдар. Темірдің меншікті балқу жылуы 270 кДж/кг.
А. 27 МДж
В. 2700 мДж
С. 2,7∙106 Дж
Д. 270 кДж
Е. 2,7МДж.
10. Кастрюльде 200С температурада 10,05 кг су бар. Осы суды қайнау температурасына дейін жеткізу үшін қанша отын қажет? (Судың меншікті жылу сыйымдылығы 4200 Дж/кг0С; отынның меншікті жану жылуы 3·107 Дж/кг, судың қайнау температурасы 1000С).
А.
В.
С.
Д.
Е.
ІІІ. Жаңа сабақ.
Термодинамиканың І заңының математикалық өрнегі:

Жүйеге берілген жылу оның ішкі энергиясының өзгеруіне және жүйенің сыртқы денелермен істейтін жұмысына жұмсалады.


Қысым тұрақты, ал температура мен көлемі өзгеретін термодинамикалық процесті изобаралық процесс деп атайды.
Изобаралық ұлғаю кезінде газдың сыртқы күштерге қарсы атқарған жұмысы газ қысымын оның соңғы және бастапқы көлемдерінің айырымына көбейткенге тең.

(а-сурет) изобаралық ұлғаю кезіндегі газдың жұмысын график түрінде көрсетілуі.
Изобаралық процесс үшін термодинамикнаың І заңы:

Газдың көлемі тұрақты, ал температура мен қысымы өзгеретін термодинамикалық процесті изохоралық процесс деп атайды. (ә) –сурет.
Изохоралық процесс үшін термодинамиканың І заңы:

Температура тұрақты, ал қысым мен көлем өзгеретін термодинамикалық процесті изотермалық процесс деп атайды. (б) –сурет.
Изотермалық процесс үшін термодинамиканың І заңы:

Жылу алмасусыз жүретін процесті адиабаталық процесс деп атайды.
Адиабаталық процесс үшін термодинамиканың І заңы:

Адаибаталық процесті графикте адиабата деп аталатын қисықпен көрсетуге болады:

IV. Пысықтау.
Термодинамиканың І заңы қалай тұжырымдалады?
Оның математикалық өрнегін жазыңдар.
Қандай термодинамикалық процесті білесіңдер?
4. Әр түрлі термодинамикалық процестер үшін термодинамиканың І заңын жазыңдар.
V. Есептер шығару. №1, №2, №3.
VI. Қорытындылау.
VII. Бағалау.
VIII. Үйге тапсырма:§§19, 20.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §§21, 22. Жылу процестерінің қайтымсыздығы. Термодинамиканың екінші заңы.. Жылу двигательдері. Жылу двигательдерінің жұмыс істеу принциптері.
Сабақ мақсаты:
Оқушыларға термодинамиканың екінші заңы, жылу двигателдері және олардың жұмыс істеу принциптері туралы түсінік алуға жағдай жасау.
Оқушыларды өз бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасй білуге жетелеу.
Жауапкершілікке, тиянақтылыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Сабаққа қажет құрал-жабдықтар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың үй тапсырмасын қалай меңгергендерін тексеру.
Термодинамиканың І заңы қалай тұжырымдалады?
Оның математикалық өрнегін жазыңдар.
Қандай термодинамикалық процесті білесіңдер?
Әр түрлі термодинамикалық процестер үшін термодинамиканың І заңын жазыңдар.
ІІІ. Жаңа сабақ.
Кез келген машина сырттан алған жылу есебінен немесе ішкі энергиясының кемуі есебінен сыртқы денелерге қарсы жұмыс істей алады.
1850 ж. Р. Клаузиус: жылу алмасу жолымен энергияның салқын денеден неғұрлым жылы денеге өтуі оның бірден-бір нәтижесі болатын процестің болуы мүмкін емес.
Термодимнаиканың ІІ заңын көбінесе былайша тұжырымдайды: екінші түрдегі «мәңгілік двигатель мүмкін емес.
Жылу машиналары деп жүйенің ішкі энергиясының бір бөлігін механикалық энергияға айналдыратын және соның есебінен жұмыс істейтін құрылғыларды айтады.
Қарапайым жылу қозғалтқыштың жұмыс істеу принципі:

V. Пысықтау.
Қайтымды, қайтымсыз процестерге мысалдар келтіріңдер.
Термодинамиканың ІІ заңын тұжырымдаңдар.
Жылу қозғалтқыштары деген не?
Кез келген жылу қозғалтқышының негізгі бөліктерін ата.
Барлық жылу қозғалтқыштарының жұмыс істеу принципі қандай?
VI. 12-жаттығу. №1, №2, №3.
VII. Қорытындылау.
VIII.Бағалау.
ІХ.Үйге тапсырма: §§21, 22. Жылу процестерінің қайтымсыздығы. Термодинамиканың екінші заңы.. Жылу двигательдері. Жылу двигательдерінің жұмыс істеу принциптері.
12-жаттығу. №4, №5, №6.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §§23, 24. Іштен жанатын қозғалтқыш. Бу және газ турбиналары. Реактивті қозғалтқыштар.
Сабақ мақсаты:
Оқушыларға іштен жанатын қозғалтқыш, бу және газ турбиналары, реактивті қозғалтқыштар және олардың жұмыс істеу принциптері туралы түсінік алуға жағдай жасау.
Оқушыларды өз бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге жетелеу.
Жауапкершілікке, тиянақтылыққа,еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Сабаққа қажет құрал-жабдықтар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың үй тапсырмасын қалай меңгергендерін тексеру.
Қайтымды, қайтымсыз процестерге мысалдар келтіріңдер.
Термодинамиканың ІІ заңын тұжырымдаңдар.
Жылу қозғалтқыштары деген не?
Кез келген жылу қозғалтқышының негізгі бөліктерін ата.
Барлық жылу қозғалтқыштарының жұмыс істеу принципі қандай?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Видеофильм арқылы іштен жану двигателі, бу турбинасының жұмыс істеу принципі түсіндіріледі.
Қарапайым іштен жану қозғалтқышы:
1-қақпақша
2-қақпақша
3-цилиндр
4-шатун мен кривошип
5-иінді білік
6-маховик
7-тұтандырғыш шам

Төрт тактілі автокөлік қозғалтқышының жұмыс істеуінің сызбанұсқасы:

1. Кіргізу немесе сорып алу
2. Сығу
3.Жұмыстық жүріс
4. Сыртқа шығару.
Бу немесе газ турбиналары:
1-білік
2-диск
3-қалақшалар
4-соплолар

Бу қондырғысының сұлбасы:

Ақпалы газдың реактивтік тартылысын пайдаланатын газдың тартылысын пайдаланатын жылу двигательдері реактивті деп атайды. Реактивтік двигательдер: сұйықтық және қатты отынды двигательдер деп бөлінеді. Суретте СРД құрылысы көрсетілген:
205740085725жану камерасы;
насостар;
шығу өзегі;
сұйық отын;
тотықтандырғыш.
V. Пысықтау.
VII. Бағалау.
VIII. Үйге тапсырма:. §§23, 24. Іштен жанатын қозғалтқыш. Бу және газ турбиналары. Реактивті қозғалтқыштар.

Сабақ тақырыбы: §§25. 26. Тоңазытқыштар.Жылу қозғалтқыштарының ПӘК-і. Техниканың дамуындағы жылу қозғалтқыштарының рөлі. Жылу машиналарын пайдаланудағы экологиялық мәселелер және қоршаған ортаны қорғау.
Сабақ мақсаты:
Тоңазытқыштар және олардың жұмыс істеу принциптері. Жылу қозғалтқыштарының ПӘК-і, техниканың дамуындағы жылу қозғалтқыштарының рөлі туралы түсінік беру.
Оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру, өз бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге жетелеу.
Жауапкершілікке, тиянақтылыққа тәрбиелеу. Экологиялық тәрбие беру.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Сабаққа керекті құрал-жабдықтар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Өткен тарауды қорытындылау.
Сұрақтар:
Іштен жану двигательдері дегеніміз не?
Іштен жану двигателінің құрылысы мен жұмыс істеу принципі туралы айтып бер.
Іштен жану двигателінің төрт тактісінде қандай құбылыстар өтеді.
Бу турбинасының құрылысы мен жұмыс істеу принципі туралы айтып бер.
Бу турбинасының артықшылығы неде?
Реактивті двигательдер дегеніміз не?
Оның қандай түрлері бар?
Құрылысы және жұмыс істеу принципі қандай?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Тоңазыту қондырғысының сұлбасы
285750076835
1-вентиль;
2-кептіргіш;
3-тоңазыту камерасы;
4-компрессор;
5-конденсатор.


Жылу қозғалтқыштарының халық шаруашылығындағы рөлі.
Жылу машиналарын пайдалануға қатысты экологиялық мәселелерді шешу.
IV. Пысықтау.
Тоңазыту қондырғылары дегеніміз не?
Тоңазыту құрылғыларының құрылысы және жұмыс істеу принциптері қандай?
Тоңазыту құрылғылары қалай пайдаланылады?
Жылу қозғалтқыштарының ПӘК-і деген не?
Оны арттырудың жолдары қандай?
Жылу қозғалтқыштарының халық шаруашылығндағы маңызы қандай?
Жылу қозғалтқыштарына байланысты экологиялық мәселелер қалай шешілуде?
V. Есептер шығару. 13-ж. №3. №4.
V.Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма: §§25. 26. Тоңазытқыштар.Жылу қозғалтқыштарының ПӘК-і. Техниканың дамуындағы жылу қозғалтқыштарының рөлі. Жылу машиналарын пайдаланудағы экологиялық мәселелер және қоршаған ортаны қорғау.13-ж. №5. №6.
Сабақ тақырыбы: §27. Айдағы, Шолпандағы және Марстағы термодинамикалық жағдайлар.
Сабақ мақсаты:
Оқушыларға Айдағы, Шолпандағы және Марстағы термодинамикалық жағдайлар туралы түсінік қалыптастыру.
Оқушылардың ғылыми дүиетанымын қалыптастыру, өз бетінше ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге жетелеу.
Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекке баулу.
Сабақ әдісі: баяндау.
Сабақ түрі: аралас сабақ.
Сабаққа керекті құрал-жабдықтар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың үй тапсырмасын қалай меңгергендерін тексеру.
Тоңазыту қондырғылары дегеніміз не?
Тоңазыту құрылғыларының құрылысы және жұмыс істеу принциптері қандай?
Тоңазыту құрылғылары қалай пайдаланылады?
Жылу двигательдерінің ПӘК-і дегеніміз не?
Жылу двигательдерінің ПӘК-н төмен болуы себебі неде?
Жылу машиналарын энергетика мен көлікке кеңінен пайдаланудың айналадағы орта үшін қандай кері салдары бар?
Жылу машиналарының жұмысы кезінде атмосфераның қызуы несімен қауіпті?
Жылу машиналары ауаға қандай зиянды заттарды таратады?
Қышқыл жауын деген не және ол табиғатқа қалай ықпал етеді?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Күннен қашықтығы 108 млн. шақырым.
Жерден сәл кіші.
Күнді 225 тәулікте айналып өтеді.
Беткі температурасы 5000С

Диаметрі Жерден екі есе кіші.
Күнді 687 тәулікте айналып өтеді.
Екі серігі бар: Фобос және Деймос.
Жазда температурасы күндіз+200С. Қыста түнде -1250С

Айдың физикалық параметрлері:
Айдың диаметрі -3200 000 мАйдың массасы - 5ּ1022 кг.
Жер мен Айдың қашықтығы -380000 км.
Температурасы: күндіз +1300С, түнде
-1700С
IV. Пысықтау.
Жер шарының қандай қабықшалары бар?
Қандай жағдайда планетада гидросфера болуы мүмкін?
Ай беті қандай затпен жабылған? Оның қасиеттері қандай?
Ай бетінің құрамын қалай анықтайды?
Ай кратерлері қалай түзіледі?
Неліктен Марста температураның тәуліктік ауытқулары Жерге қарағанда күрт өзгереді?
Шолпандағы «жылыжай эффектісінің» мәні қандай?
V. Үйге тапсырма: : §27. Айдағы, Шолпандағы және Марстағы термодинамикалық жағдайлар.
VІ. Бағалау. Қорытындылау.
Күні
Сабақ тақырыбы: §28. Денелердің электрленуі. Электр заряды. Электр зарядының сақталу заңы.
Сабақ мақсаты:
Электр заряды, электр зарядының түрлері, электр зарядының сақталу заңы, денелердің электрленгенін анықтайтын құралдар, өткізгіштер және өткізбейтіндер туралы түсінік беру.
Оқушыларды өз бетінше ғылыми ой қорытындыларын жасай алуға жетелеу.
Оқушыларды жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекке баулу.
Сабақ түрі : аралас.
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Сабаққа керек құрал-жабдықтар:, шыны, пластмасса, эбонит таяқшалар
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. «Жылу машиналары»тарауын қорытындылау. (20 минуттық тест жұмысы).
І нұсқа.
1. Жүйенің көлемі мен температурасы өзгеріп, қысымы тұрақты болатын термодинамикалық процесс
А. Изотермалық
В. Изохоралық
С. Иобаралық
D. Ииабаталық
Е. Изопроцесс.
2. Марста заттар қандай күйде болады?
А. Қатты, сұйық, газ тәрізді
В. Қатты және сұйық
С. Қатты және газтәрізді
D. Сұйық және газ тәрізді
Е. Қатты.
3. Жылу қозғалтқышының ПӘК-н есептейтін формула:
А.
В.
С.
D.
Е.
4. Жылу машиналарында
А. Отынның ішкі энергиясы механикалық энергияға айналады
В. Отынның ішкі энергиясы электр энергиясына айналады
С. Отынның ішкі энериясы жарық энергиясына айналады
D. Жылу энергиясы механикалық энергияға айналады
Е. Жылулық энергия механикалық және электр энергиясына айналады.
5. Төменде келтірілген құрылғылардың қайсысы жылу қозғалтқышына жатпайды?
А.Іштен жану қозғалтқышы
В. Дизель
С. Газ турбинасы
D. Карбюратор
Е. Реактивті қозғалтқыш
6. Серіктері бар жер тобындағы ғаламшарлар:
А. Меркурий, Жер
В. Шолпан, Марс
С. Жер, Шолпан
D. Марс, Меркурий
Е. Жер, Марс.
7. Автомобиль қозғалтқышындағы жұмыстық дене
А. Отын жанғанда түзілетін газдар
В.Бензин
С. Ауа
D. Поршень
Е. Цилиндр.
8.Газға 5 кДж жылу мөлшері берілді. Бұл кезде газ 2 кДж-ға тең жұмыс жасады. Газдың ішкі энергиясының өзгеруі
А. 5 кДж-ға артты
В. 2кДж-ға артты
С. 3 кДж-ға артты
Д. 2 кДж-ға кеміді.
Е. 3кДж-ға кеміді.
9. Идеал жылу машинасының қыздырғышының температурасы 455 машинаның ПӘК-і 40%. Суытқыштың температурасын анықтаңдар.
А. 546 К
В. 273 К
С. 182 К
D. 1820К
Е.. 2730К.
10. Жылу машинасы бір цикл ішінде қыздырғыштан 10 Дж жылу мөлшерін алады да, суытқышқа 4 Дж жылу мөлшерін береді. Машинаның ПӘК-і
А. 87%
В. 40 %
С. 60 %
Д. 37,5 %
Е. 25 %
ІІ нұсқа.
1. Алып ғаламшарға жатпайтындар ғаламшарлар
А. Юпитер
В. Сатурн
С. Марс
D. Уран
Е.Нептун
2. Жүйенің қысымы мен температурасы өзгеріп, көлемі тұрақты
болатын термодинамикалық процесс
А. Изотермалық
В. Изохоралық
С. Изобаралық
D. Адиабаталық
Е. Изопроцесс.
3. Тұрақты температурада газдың қысымын 4есе арттыру үшін, оның көлемін
А. 4 есе арттыру керек
В. 2 есе кеміту керек
С. 2 есе арттыру керек
Д. Өзгеріссіз қалдыру керек
Е. 4 есе кеміту керек.
4. Газ 300 Дж жылу мөлшерін алды. Оның ішкі энергиясы 200 Дж-ға өзгерді. Газдың атқарған жұмысы
А. 0 Дж
В. 200 Дж
С. 100 Дж
Д.300 Дж
Е. 500 Дж.
5. Жыл мезгілдері қандай планеталарда болады?
А. Меркуриий мен Жерде
В. Шолпан мен Жерде
С. Марс пен Жерде
Д. Шолпан, Марс және Жерде
Е. Барлық планеталарда.
6. «Екінші ретті «мәңгі» қозғалтқыш жасау мүмкін емес. Бұл қандай тұжырым?
А. Термодинамиканың бірінші заңы
В. Термодинамиканың екінші заңы
С. Энергияның сақталу заңы
Д. Энергияның сақтаулы және айналу заңы
Е. Бұл тұжырым дұрыс емес.
7. Іштен жану двигателінде жұмысы қандай тактіде жасалады?
А. Сору
В. Сығу
С. Жұмыстық жүріс
Д. Шығару
Е. Сығу және жұмыстық жүріс.
8. Термодинамиканың бірінші заңының математикалық өрнегі
А.
В.
С.
Д.
Е.
9. Қыздырғыштың температурасы 4270С, суытқыштың температурасы 270С. Жылу машинасының ПӘК-н анықтаңдар.
А. 70 %
В. 43 %
С. 94 %
Д. 6 %
Е. 57 %.
10. Идеал жылу мшинасының қыздырғышының температурасы 455 К, машинаның ПӘК-і 40%. Суытқыштың температурасын анықтаңдар.
А. 546 К
В. 273 К
С. 182 К
Д. 1820 К
Е. 2730 К.
ІІІ. Жаңа сабақ.
Бір-бірімен жанасқанда денелердің өзара әсерлесу құбылысын денелердің электрленуі, сол кезде туындайтын күштерді электр күштері деп атайды.
Мысалдар:

Денелердің электрлік өзара әрекеттесу қасиетін сипаттайтын физикалық шама электр заряды деп аталады.
Көрсетілетін тәжірибелер:

Электр зарядының сақталу заңы: тұйық жүйеде денелердің электрлену құбылыстарының барлығында да электр зарядтарының қосындысы сақталады.
q1+q2+...+qn=const
Денелердің электрленгенін білуге арналған құрал – электроскоп., электрометр.

Бос электр зарядтары қозғала алатын заттарды өткізгіштер деп атайды.

Жартылай өткізгіштерге: германий, кремний, селен т.б. жатады.
Электр зарядтары еркін қозғала алмайтын заттарды оқшаулағыштар немесе диэлектриктер деп атайды. Оларға: шыны, фарфор, кварц, плексиглас, резеңке, дистильденген су, керосин, әр түрлі майлар, газдар жатады.
Видеофильм арқылы денелердің электрленуі туралы тәжірибелер көрсету.
IV. Пысықтау.
V. Қорытындылау.
VІ. Бағалау. Үйге тапсырма: §§28. 29. Денелердің электрленуі. Электр заряды. Электр зарядының сақталу заңы. Электроскоп. Өткізгіш және өткізбейтіндер. №5 –эксперименттік тапсырма.
8-сынып.
Сабақ тақырыбы: §30. Атомдардың құрылысы. Электрон.
Элементар заряд.
Сабақ мақсаты:
Атом құрылысы, электрон, элементар заряд туралы түсінік беру.
Оқушыларды өз бетінше ғылыми ой қорытындыларын жасай алуға жетелеу.
Оқушыларды жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекке баулу.
Сабақ түрі : аралас.
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Сабаққа керек құрал-жабдықтар: компьютер, электрондық оқулық., слайдтар.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Өткен тақырып бойынша сұрақтар:
Дененің электрленгенін қалай анықтаймыз?
«Электр» атауы қайдан шыққан?
Қандай жағдайда электрлену өтеді?
Электрленген дене деп қандай денені айтады?
Электрлік бір аттас және әр аттас зарядтар қалай өзара әрекеттеседі?
Электр зарядының сақталу заңы қалай тұжырымдалады?
Электроскопты не үшін пайдаланады?
Заттар электр зарядын өткізу қабілетіне қарай нешеге бөлінеді?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Барлық денелер молекулалардан тұрады.
Молекулалар атомдарға бөлінеді.
Тұтас алғанда, атомдар мен молекулалар электрлік бейтарап болады.
Электр заряды –физикалық шама.
Электрометр арқылы зарядтарлың бөлінетіндігі туралы тәжірибе көрсету.
Электр зарядының бөліну шегі бар. Әрі қарай бөлінбейтін ең аз теріс заряды бар бөлшек электрон деп аталады.
Электронның электр заряды элементар заряд деп аталады.
е=-1,6ּ10-19Кл.
Электрон заряды qe≈-1,6▪10-19Кл.
Электрон массасы me≈9,1▪10-31кг.
Кез келген бөлшектің не дененің зарядтарының модулі электрон зарядының модуліне тең:
|q|=Ne
N – бүтін сан.
е-электрон заряды.

Атомның планетарлық моделі (Резерфорд).
Атомның центрінде оң зарядталған ядро болады.
Ядроның төңірегінде одан алыс қашықтықта үлкен
жылдамдықпен теріс зарядты электрондар қозғалып жүреді.
Атом мөлшері ≈10-10м.
Ядро құрамы:
Оң зарядталған – бөлшек –протон. Протон заряды электрон зарядына тең.
Протон массасы электрон массасынан 1840 есе үлкен.
Бейтарап бөлшектер – нейтрондар.
Ядро заряды:
qя=+Ze.
Z-Менделеевтің периодтық жүйесіндегі элементтің реттік номері.
Егер атомнан элеткрондардың бір бөлігі шығарылса, атом оң ион деп аталады.
Егер атомға жаңа электрондар келіп қосылса, онда атом теріс зарядқа ие болып, теріс ион деп аталады.
IV. Пысықтау.
V. Жаттығу жұмысын орындау. В. И. Лукашик: №976, №977, №985, №989.
V.Қорытындылау.
VІ. Үйге тапсырма: §30. Атомдардың құрылысы. Электрон. Элементар заряд. В. И. Лукашик: №979, №980, №984, №983.
8-сынып.
Сабақ тақырыбы: §31. Электр зарядтарының өзара әрекеттесуі. Кулон заңы.
Сабақ мақсаты:
Оқушыларға Кулонның жүргізген тәжірибесінің мәні, Кулон заңы туралы түсінік беру.
Оқушыларды өз бетінше ғылыми ой қорытындыларын жасай алуға жетелеу.
Оқушыларды жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекке баулу.
Сабақ түрі : аралас.
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Сабаққа керек құрал-жабдықтар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Өткен тақырып бойынша сұрақтар:
Неліктен кәдімгі жағдайда дененің заряды болмайды?
Атомның құрамына қандай зарядталған бөлшектер кіреді?
Электрон туралы не білесіңдер?
Егер дене электрондарды қосып алса, онда денеде не байқалады?
Электронын жіберіп алса ше?
Жанасу кезіндегі дененің электрленуі қалай түсіндіріледі?
ІІІ. Жаңа тақырып.
Өлшемдері өзара әрекеттесетін денелердің ара қашықтығынан бірнеше есе кіші болатын денеде орналасқан зарядты нүктелік заряд деп атайды.
Кулон тәжірибесі:
~
~
~
- Кулон заңы.


SI жүйесінде Кулон заңы былай жазылады:

Зарядтың өзара әрекеттесу күштерінің ортаға байланыстылығын көрсететін Кулон заңы:

V. Есептер шығару. 14-ж. №1- №4.
V.Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:. §31. Электр зарядтарының өзара әрекеттесуі. Кулон заңы.
14-ж. №5, №6, №7.
8-сынып.
Сабақ тақырыбы: §32. Электр өрісі. Электр өрісінің кернеулігі.
Сабақ мақсаты:
Оқушыларға электр өрісі, электр өрісінің кернеулігі туралы түсінік беру.
Оқушыларды өз бетінше ғылыми ой қорытындыларын жасай алуға жетелеу.
Оқушыларды жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекке баулу.
Сабақ түрі : аралас.
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Сабаққа керек құрал-жабдықтар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Өткен тақырып бойынша сұрақтар:
Кулонның иірілмелі таразымен жүргізген тәжірибесінің мәні неде?
Кулон заңын тұжырымдаңдар және осы заңды анықтайтын формуланы жазыңдар.
Қандай зарядты нүктелік деп атайды?
Есептердің шығарылуын тексеру.
ІІІ. Жаңа сабақ.
Электр өрісі – электрмагниттік өрістің дербес бір түрі. Ол электр зарядының айналасында немесе бір уақыт ішіндегі магнит өрісінің өзгерісі нәтижесінде пайда болады. Э. ө-нің магнит өрісінен өзгешелігі – ол қозғалатын да, қозғалмайтын да электр зарядтарына әсер етеді. Э. ө-нің бар екендігін оның қозғалмайтын зарядқа әсер ететін күші бойынша байқауға болады.  HYPERLINK "http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80" \o "Электр" Электр өрісінің кернеулігі – Э. ө-нің сандық сипаттамасы болып табылады.
Электр өрісінің кернеулігі – электр өрісінің зарядталған бөлшектер мен денелерге күштік әсерін сипаттайтын векторлық шама (Е). 
Электр өрісі материяның айрықша бір түрі. Ол тек зарядталған денелердің әрекетінен ғана байқалады. (Видеофильм арқылы тәжірибе көрсету).
Зарядталған денелердің айналасында электр өрісінің әрекеті күштірек, ал олардан алыстаған сайын өріс әлсірейді.
Заряд бірлігіне әрекет ететін күшке тең қатынасы электр өрісінің күштік сипаттамасы болып табылады және осы нүктедегі электр өрісінің кернеулігі деп аталады.



Электр өрісінің күш сызықтары деп өрістегі оң зарядталған бөлшекке әрекет ететін күштің бағытын көрсететін сызықтарды айтады.


V. Есептер шығару. 15-ж. №1- №4.
V.Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:. §32. Электр өрісі. Электр өрісінің кернеулігі.
15-ж. №5, №6.
8-сынып.
Сабақ тақырыбы: §33. Потенциал және потенциалдар айырымы. Электр өрісінің кернеулігі мен потенциалдар айырымының арасындағы байланыс.
Сабақ мақсаты:
Оқушыларға потенциал, потенциалдар айрымы, кернеулік пен потенциалдар айырымы арасындағы байланыс туралы түсінік беру.
Оқушыларды өз бетінше ғылыми ой қорытындыларын жасай алуға жетелеу.
Оқушыларды жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекке баулу.
Сабақ түрі : аралас.
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Сабаққа керек құрал-жабдықтар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Өткен тақырып бойынша сұрақтар:
Электр өрісінің шын мәнінде болатынын дәлелдейтін мысалдар келтіріңдер.
Зарядталған шарға неліктен жеңіл металл шаң-тозаңдары тартылады?
Электр өрісінің кернеулігі деген не?
Тәжірибе арқылы электр өрісінің көрнекі кескінін қалай анықтауға болады?
Үйге берілген есептердің шығарылуын тексеру.
ІІІ. Жаңа сабақ.
Қозғалмайтын электр зарядтарының элетр өрісі электростатикалық өріс деп аталады.

берілген нүктедегі өрістің потенциалы.

-потенциалдар айырымы.


Электр өрісінің кернеулігі қарастырылатын нүктелер арасындағы кернеудің олардың ара қашықтығына қатынасына тең.
Потенциалдар айырымы электр өрісінің энергетикалық сипаттамасы болып табылады.


V. Есептер шығару. 16-ж. №7, №8.
V.Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:. §33. Потенциал және потенциалдар айырымы. Электр өрісінің кернеулігі мен потенциалдар айырымының арасындағы байланыс.
16-ж. №1, №2, №3.

8-сынып
Есептер шығару.
Мақсаты:
Оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған теориялық білімдерін есеп шығаруда қолдана білу біліктіліктерін қалыптастыру.
Оқушылардың өз бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
Жауапкершілікке, тиянақталыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабаққа қажетті құрал-жабдықтар: карточкалар.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Есептер шығару.
№677.
Бірінен-бірі 3 см қащықтықта тұрған әрқайсысы 10 нКл екі заряд өзар қандай күшпен әсерлеседі?
№693.
Өрістің қандай да бір нүктесінде 2 нКл зарядқа 0,4 мкН күш әсер етеді. Өрістің осы нүктесіндегі кернеулікті табыңдар.
№696.
Зарядтан 9 және 18 см қашықтықтағы нүктелерде орналасқан 36 нКл заряд өрісінің кернеулігін табыңдар.
№727.
20 нКл заряд потенциалы 700 В нүктеден потенциалы 200 В нүктеге орын ауыстырғанда өріс қандай жұмыс істейді? Потенциалы 100 В нүктеден потенциалы 400 В нүктеге орын ауыстырғанда ше?
№746.
Бірінші конденсаторлың сыйымдылығы 0,5 мкФ, ал екіншісінікі 5000 пФ. Осы конденсаторларда бірдей заряд қорын алу үшін, оларға түсірілген кернеулерді салыстырыңдар.
ІІІ. Қорытындылау.
ІV. Бағалау.
V. Үйге тапсырма: қайталау.
8-сынып
Есептер шығару.
Мақсаты:
Оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған теориялық білімдерін есеп шығаруда қолдана білу біліктіліктерін қалыптастыру.
Оқушылардың өз бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
Жауапкершілікке, тиянақталыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабаққа қажетті құрал-жабдықтар: карточкалар.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Есептер шығару.
№678.
1 мкКл және 10 нКл екі заряд 9 мН күшпен біріне-бірі қандай қашықтықтан әсер етеді?
№694.
Электр өрісінің кернеулігі 2кВ/м-ге тең нүктеге орналасқан 12 нКл зарядқа қандай күш әсер етеді?
№696.
Зарядтан 9 және 18 см қашықтықтағы нүктелерде орналасқан 36 нКл заряд өрісінің кернеулігін табыңдар.
№729.
Заряд бір нүктеден екінші нүктеге орын ауыстырған кезед потенциалдар айырмасы 1кВ өрісте 40 мкДж жұмыс атқарады. Заряд неге тең?
№751.
Конденсаторлардың пластиналарының жұмыстық ауданын 2есе азайтса. Ал олардың ара қашықтықтарын 3 есе кемітсе, конденсатордың сыйымдылығы неше есе өзгереді?
ІІІ. Қорытындылау.
ІV. Бағалау.
V. Үйге тапсырма: қайталау.
8-сынып
Жарты жылдық тест жұмысы.
Мақсаты:
Оқушылардың І және ІІ тоқсан бойынша берілген материалдарды қалай меңгергендерін тексеру, қорытындылау, саралау.
Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту.
Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа, ізденімпаздыққа тәрбиелеу.
Сабақ әдісі: өз бетімен жұмыс.
Сабақ түрі: бақылау жұмысы
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Тест жұмысын орындау.
І нұсқа.
1. Электр плитасынан плитадан тұрған қазанға берілетін жылу берілу түрін көрсетіңіздер:
А. Жылу өткізгіштік
В. Конвекция
С. Сәуле шығару
D.Жылу өткізгіштік және сәуле шығару
Е. Конвекция және сәуле шығару.
2. 50 К температураға сәйкес келеді
А. 3230С
В. 2230С
С. 500С
D.-500С
Е. -2230С.
3.Мұз 00 С тұрақты температурада ериді. Бұл кезде энергия
А. Жұтылады
В. Бөлінеді
С. Жұтылмайды да, бөлінбейді де
D.бастапқыда жұтылады, содан кейін бөлінеді
Е. Бастапқыда бөлінеді, содан кейін жұтылады.
4. Сұйықтың булану жылуы
В. Температураға
С. Сұйықтың еркін бетінің ауданынан
D. А, В,С жауаптарынан және желдің болуынан
Е. Тек температура мен ауданнан тәуелді.
5. Жүйенің көлемі мен температурасы өзгеріп, қысымы тұрақты болатын термодинамикалық процесс
А. Изотермалық
В. Изохоралық
С. Изобаралық
D. Идиабаталық
Е. Изопроцесс.
6. Марста заттар қандай күйде болады?
А. Қатты, сұйық, газ тәрізді
В. Қатты және сұйық
С. Қатты және газтәрізді
D. Сұйық және газ тәрізді
Е. Қатты.
7. Ш.Кулон зарядтардың өзара әсерлесуін зерттеу үшін
А. Зарядталған бөлшектер үдеткішін
В. Иіндік таразылар
С. Иірілмелі таразы
D. Электродтары бар шыны колба
Е. Зарядталған пластиналарды қолданды.
8. Электр заряды +2е заряды бар су тамшысынан заряды -3е кішкентай тамшы бөлініп шықты. Қалған тамшының электр заряды қандай?
А. -е
В.-5е
С. +5е
D. +е
Е. -3е.
9. Оң заряд орын ауыстырғанда электр өрісінің атқарған жұмысының заряд шамасына қатынасы
А. Потенциалдық энергия
В.Электр өрісінің кернеулігі
С. Электр кернеуі
D. Электрсыйымдылығы
Е. Электр қозғаушы күш.
10. Электр өрісінің кернеулігінің формуласы
А.
В.
С.
D.
Е. .
11. Массасы 1 кг заттың температурасын 10С температураға қыздыру үшін қажетті жылу мөлшерін анықтайтын физикалық шама
А. Меншікті жану жылуы
В. Меншікті жылу сыйымдылығы
С. Меншікті булану жылуы
D. Меншікті балқу жылуы
Е.. Конвекция.
12. Жылу мөлшерін мынадай формуламен есептеуге болады , егер
А. Сұйық буға айналса
В. Балқу кезінде
С. Зат жанған кезде
D. Конденсация процесі кезінде
Е.Денені бір агрегаттық күйда қыздырған кезде
13. Жылу қозғалтқышының ПӘК-н есептейтін формула:
А.
В.
С.
D.
Е.
14.Екі нүктелік заряд вакуумде қашықтықта күшпен әсерлеседі. Диэлектрлік өтімділігі ортада осындай қашықтықта осы зарядтардың өзара әсерлесу күші қалай өзгереді?
А. есе азаяды
В. өзгермейді
С. есе артады
D. есе артады
Е. есе азаяды.
15. Электр тогының болуына қажет емес шартты көрсетіңдер:
А. Потенциалдар айырмасының болуы
В. Тізбекте конденсатордың болуы
С. Затта еркін зарядтадған бөлшектердің болуы
D. Электр тізбегінің тұйық болуы
Е. Электр тізбегінде кернеудің болуы.
16. Массалары бірдей үш дене бірдей қыздырғышпен қыздырылған. Суретте осы үш дененің гарфиктері көрсетілген. Осы графиктен меншікті жылу сыйымдылығы аз денені көретіңдер:
А. 1
В. 2
С. 3
D. 1 және 3
Е. Барлық денелердің меншікті жылу сыйымдылығы бірдей.
17. Дененің жылулық күйін сипаттайтын физикалық шама
А. Температура
В. Тығыздық
С. Масса
D. Қысым
Е. Көлем.
18. Отынның меншікті жану жылуының өлшем бірлігі
А.
В.
С.
D.
Е. .
19. Тұрақты температурада газдың қысымын 4 есе арттыру үшін, сонда оның көлемін қалай өзгерту керек?
А. 4 есе арттыру керек
В. 2 есе азайту керек
С. 2 есе арттыру керек
D. Өзгертпей, сол күйінде қалдыру керек
Е. 4 есе азайту керек.
20. Жылу машиналарында
А. Отынның ішкі энергиясы механикалық энергияға айналады
В. Отынның ішкі энергиясы электр энергиясына айналады
С. Отынның ішкі энериясы жарық энергиясына айналады
D. Жылу энергиясы механикалық энергияға айналады
Е. Жылулық энергия механикалық және электр энергиясына айналады.
21. Жылу сыйымдылықтары 4 және 1 мкФ екі конденсатор бір-бірімен тізбектей жалғанған. Жалпы электрсыйымдылығын анықтаңдар.
А.
В.
С.
D.
Е. .
22. Идеал жылу машинасының қыздырғышының температурасы 455 машинаның ПӘК-і 40%. Суытқыштың температурасын анықтаңдар.
А. 546 К
В. 273 К
С. 182 К
D. 1820К
Е.. 2730К.
23.200 г алюминийды 200-дан 300С-ге дейін қыздыруға қажетті жылу мөлшерін анықтаңдар. Алюминийдің меншікті жылу сыйымдылығы 910 Дж/кг0С.
А. 1820 Дж
В. 9100 Дж
С. 1820 кДж
Д. 9100 кДж
Е.. 45500 Дж.
24. Кернеулігі біртекті электр өрісінде заряд орналасқан. 10кДж жұмыс атқарылғанда заряд қандай қашықтыққа жылжиды?
А. 0,4 мВ. 0,2 мС. 0,1 мД. 0,5 мЕ.. 0,8 м.
25. Кастрюльде 200С температурада 10,05 кг су бар. Осы суды қайнау температурасына дейін жеткізу үшін қанша отын қажет? (Судың меншікті жылу сыйымдылығы 4200 Дж/кг0С; отынның меншікті жану жылуы 3·107 Дж/кг, судың қайнау температурасы 1000С).
А.
В.
С.
Д.
Е..
ІІ нұсқа.
1. Жылу өткізгіштігі ең жоғары болатын денелер
А. Қатты денелер
В. Сұйықтар мен газдар
С. Газдар
D.Сұйықтар мен қатты денелер
Е. Сұйықтар.
2. Дененің ішкі энергиясын өзгерту тәсілдері
А. Жұмыс істеу арқылы
В. Жылу берілу арқылы
С. Энергия берілу арқылы
D. Жұмыс істеу арқылы және энергия беру арқылы
Е. Дененің ішкі энергиясы өзгермейді.
3.Булануға кері процесс
А. Компенсация
В. Диссоциация
С. Конденсация
D.Рекомбинация
Е. Диффузия.
4. Төменде келтірілген құрылғылардың қайсысы жылу қозғалтқышына жатпайды?
А.Іштен жану қозғалтқышы
В. Дизель
С. Газ турбинасы
D. Карбюратор
Е. Реактивті қозғалтқыш
5. Серіктері бар жер тобындағы ғаламшарлар:
А. Меркурий, Жер
В. Шолпан, Марс
С. Жер, Шолпан
D. Марс, Меркурий
Е. Жер, Марс.
6. Қаныққан будың қанықпаған будан айырмашылығы
А. Қаныққан будың тығыздығы жоғары
В. Қаныққан будың қысым жоғары
С. Қаныққан бу өз сұйығымен динамикалық тепе-теңдікте болады
D. Қаныққан атмосферамен динамикалық тепе-теңдікте болады
Е. Қаныққан будың температурасы жоғары.
7. Суретте зарядталған шариктердің жұптары көрсетілген. Зарядталған шариктердің өзара әсерлесуі дұрыс көрсетілген сурет
А. 1
В. 2
С. 3
D. 1және 2
Е. 1 және 3.
8. Денелердің молекулалардың қозғалыс жылдамдығы артқан сайын
А. Дене температурасы артады
В.Дене температурасы төмендейді
С.Дене температурасы тұрақты
D. Дене температурасы тұрақты, содан кейін төмендейді
Е. Дене температурасы тұрақты, содан кейін артады.
9. Автомобиль қозғалтқышындағы жұмыстық дене
А. Отын жанғанда түзілетін газдар
В.Бензин
С. Ауа
D. поршень
Е. Цилиндр.
10. Алып ғаламшарға жатпайтындар ғаламшарлар
А. Юпитер
В. Сатурн
С. Марс
D. Уран
Е..Нептун
11. -730С температураға сәйкес келетін абсолют температура
А. 320 К
В. 300 К
С. 346 К
D. 200 К
Е.. 273 К
12. Ыстық шайға суық қасықты салады. Шайға салынбаған бөлігі ненің салдырынан қызды?
А. Жылу өткізгіштік арқылы
В. Конвекция арқылы
С. Сәуле шығару арқылы
D. Жұмыс істеу арқылы
Е.Диффузия арқылы.
13. Электр өрісінің энергетикалық сипаттамасы потенциал болып табылады. Оның формуласы
А.
В.
С.
D.
Е. .
14.Электр өрісінің кернеулігінің векторының бағытына алынған бағыт
А. Нүктелік теріс зарядқа әсер ететін күш векторының бағыты
В. Оң нүктелік зарядтың жылдамдық векторының бағыты
С. Нүктелік оң зарядқа әсер ететін күш векторының бағыты
D. Теріс зарядталған жылдамдық векторының бағыты
Е.Теріс нүктелік зарядтың үдеуінің векторының бағыты.
15. Диффузияның интесивтілігі
А. Зат көлеміне
В. Температураға
С. Молекулалар санына
D. Уақытқа
Е. Зат тығыздығына тәуелді.
16. Меншікті жылу сыйымдылығының өлшем бірлігі
А.
В.
С.
D.
Е. .
17. Газға 7 кДж жылу мөлшерін берді. Бұл кезде газ 10 кДж жұмыс жасады. Осының салдарынан газдың ішкі энергиясы мен температурасы былайша өзгереді
А. Ішкі энергиясы 3 кДж-ға азаяды, температурасы төмендейді
В. Ішкі энергиясы 3 кДж-ға азаяды, температурасы артады
С. Ішкі энергия 3 кДж-ға артады, температурасы төмендейді
D. ішкі энергия 3 кДж-ға артады, температурасы өзгермейді
Е. Ішкі энергиясы 17 кДж-ға артады, температурасы өзгермейді,
18. Пластиналардың ара қашықтығын 3 есе, ауданын 2 есе кішірейткенде конденсатордың сыйымдылығы қаншаға өзгереді?
А. 1,5 есе азаяды
В. 1,5 есе артады
С. 4,5 есе азаяды
D. 4,5 есе артады
Е..3/4 есе азаяды.
19. Екі нүктелік зарядтардың ара қашықтығын және зарядтардың шамаларын 4 есе арттырса, олардың өзара әсерлесу күші қалай өзгереді?
А. 4 есе артады
В. 16 есе артады
С. өзгермейді
D. 16 есе азаяды
Е. 4 есе азаяды.
20. Массасы 200 г денені 100С ден 200С-ге дейін қыздыру үшін 760 Дж жылу мөлшері қажет болды. Осы заттың меншікті жылу сыйымдылығын анықтаңдар.
А. 760Дж/кг0С
В. 0,76 Дж/кг0С
С. 3,8 Дж/кг0С
D. 0,38 Дж/кг0С
Е. 380 Дж/кг0С
21. 300Дж жылу энергиясын алғанда газдың энергиясы 200 Дж-ға артты. Бұл кезде газ қандай жұмыс атқарды?
А. 100 Дж
В. 200 Дж
С. 250 дж
D. 300 Дж
Е. 150 Дж.
22. Спиртті жағу үшін 5,4·107 Дж жылу мөлшері бөлінді. Сонда массасы қанша спирт жағылды? Спирттің меншікті жану жылуы 26·106 Дж/кг.
А.
В.
С.
D.
Е.
23. Қуаты 1150 Вт электр шәйнегінде 0,6 кг су бар. Судың меншікті булану жылуы 2,3·106 Дж/кг. Қанша уақыттан кейін шәйнектегі су қайнап бітеді?
А.
В.
С.
Д.
Е.
24. Температурасы 190С бөлменің салыстырмалы ылғалдылығын анықтаңдар. Бөлме ауасындағы су буының қысымы 1,1 кПа. (Осы температурадағы қаныққан бу қысымы 2,2 кПа).
А. 20,9 %
В. 11 %
С. 19 %
Д. 22 %
Е. 50 %.
25. Конденсатордың бір астарында оң 0,2 Кл заряд, ал екінші астарында -0,2 Кл теріс заряд бар. Конденсатордың электрсыйымдылығы 104 мкФ. Конденсатордың астрарларының арасындағы кернеу қандай?
А.
В.
С.
Д.
Е. ІІІ. Қорытындылау. ІV. Бағалау.
8-сынып.
Сабақ тақырыбы: §34. Конденсаторлар.
Сабақ мақсаты:
Оқушыларға конденсаторлар, конденсаторлардың сыйымдылығы, түрлері туралы түсінік беру.
Оқушыларды өз бетінше ғылыми ой қорытындыларын жасай алуға жетелеу.
Оқушыларды жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекке баулу.
Сабақ түрі : аралас.
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап.
Сабаққа керек құрал-жабдықтар: компьютер, слайдтар, видеокассета, видеопроектор, конденсаторлар
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Өткен тақырып бойынша сұрақтар:
Электр өрісінің қандай сипаттамаларын білесіңдер?
Берілген нүктедегі электр өрісінің потенциалы деген не?
Потенциалдар айырымы деген не?
Кернеулік пен потенциалдар айырымының арасында қандай байланыс бар?
Оқушылардың үйге берілген есептерді қалай шығарып келгенін тексеру.
ІІІ. Жаңа сабақ.
Конденсатор дер қалыңдығы өткізгіштердің өлшемдерімен салыстырғанда өте аз, диэлектрик қабатымен бөлінген қос өткізгіштен тұратын денелердің жүйесін айтады.
Конденсатордың электр сыйымдылығы деп конденсатор зарядының конденсатор пластиналары арасындағы потенциалдар айырымына қатынасымен өлшенетін физикалық шаманы айтады.

Жазық конденсатордың электр сыйымдылығы:

Конденсаторлардың түрлері:

V. Есептер шығару. Рымкевич есептер жинағы: №748, №755, №744
V.Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:.§34. Конденсаторлар. 17-ж.
8-сынып.
Сабақ тақырыбы:§§35. 36. Электр тогы. Электр тогының көздері.Электр тогының күші. Амперметр.
Сабақ мақсаты:
Электр тогы, электр тогының көздері,электр тогының күші, амперметр туралы түсінік беру.
Оқушыларды өз бетімен ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Құрал-жабдықтар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Өткен тарауды қорытындылау.
Денелердің электрленуі деген не?
Электрленуді байқауға арналған құрал қалай аталады?
Атомның құрылысы қандай?
Кулон заңы.
Элерктр өрісінің кернеулігі деген не?
Электр өрісінің кернеулігі мен потенциалдар арасындағы байланыс қандай?
Конденсатор деген не?
Конденсатордың электрсыйымдылығы деген не?
Электр зарядының неше түрі бар?
Біртекті өріс деген не?
Кернеу деген не?
Аттас және әр аттас зарядтар бір-бірімен қалай әрекеттеседі?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Электр тогы дегеніміз электр зарядтарының электр өрісінің ықпалымен реттелген қозғалысын айтады.

Электр тогы тұрақты болу үшін мынадай шарттар орындалуы қажет:
Еркін шапшаң электр зарядтарын тасымалдушылар болу керек;
Еркін зарядты тасушыларға әрекет ететін электр өрісі болу қажет;
Ток көзі қажет.
Алғаш рет «электр тогы» түсінігін физикаға енгізген француз ғалымы Ампер Андре Мари.

Электр тогының әсерлері:
Токтың жылулық әсері.
Токтың химиялық әсері.
Токтың магниттік әсері.
Токтың физиологиялық әсері.
Ток көздеріне:
Гальвани элементтері;
Аккумуляторлар;
Генераторлар жатады.
Ток көзін алу үшін зарядтарды бөлгенде электрлік емес күштерді қолданады. Оларды бөгде күштер деп атайды.
Бөгде күштердің әрекетін сипаттау үшін электр қозғаушы күші (ЭҚК) ұғымы енгізіледі.

ХБЖ-де ЭҚК бірлігі 1 Вольт (В) болып табылады:

Ток көзінің шартты белгісі:

Ток көзінде электр зарядтары бөлінеді: оң зарядтар анодқа, терісі катодқа жиналады.
Электрофорлық машиналарда зарядтарды бөлу жұмысы механикалық энергия есебінен болады.
Аккумуляторларда зарядтарды бөлу жұмысы химиялық реакция нәтижесінде болады.
Ток көзінде қайсыбір энергияның электр өрісінің энергиясына айналады.
Электр тогын өлшеу және салыстыру үшін ток күші деген шама енгізіледі.

- ток күші.
ХБЖ-де ток күшінің өлшем бірлігі 1ампер.

Әлсіз токтарды өлшеу үшін
1мА=10-3А
1мкА=10-6А
Күшті токтарды өлшеу үшін
1 кА=103A
Ток күшін өлшейтін аспаптар-амперметр.
Амперметр ток күші өлшенетін аспапқа тізбектеліп қосылады.
Сұлбадағы шартты белгісі:


ІІІ. Жаттығу жұмыстарын орындау. В. И. Лукашик: №994, №995, №996, №997.
IV.Карточкамен жұмыс.
V. Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма: :§§35. 36. Электр тогы. Электр тогының көздері.Электр тогының күші. Амперметр. В. И. Лукашик: №998, №999, №1000, №1001. №1006.
8-сынып.
Сабақ тақырыбы:§§37. 38. Электр кернеуі. Вольтметр. Электр тізбегі. Тізбек бөлігіне арналған Ом заңы.
Сабақ мақсаты:
Электр кернеуі, оның бірлігі, вольтметр, электр тізбегі, тізбек бөлігі үшін Ом заңы, кедергі туралы түсінік беру.
Оқушыларды өз бетімен ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Құрал-жабдықтар: вольтметр
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың үйге берілген тапсырмаларды қалай меңгергендерін тексеру:
Электр тогы дегеніміз не?
Электр тогының пайда болуы үшін қажетті шарттар қандай?
Ток көздері деген не?
ЭҚК-і дегеніміз не?
Ток күші деген не?
Ол нені сипаттайды?
Электр заряды, уақыт бірлігі арқылы ток күшін қалай өрнектейді?
Ток күшінің бірлігіне не алынады?
Ток күшін қандай құралмен өлшейді?
Үйге берілген есептердің шығарылуын тексеру.
ІІІ. Жаңа сабақ.
Тізбектің берілген бөлігінде заряд орын ауыстырғанда, электр өрісінің атқарған жұмысының осы зарядқа қатынасы кернеу деп аталады.

ХБЖ-же электр кернеуінің бірлігі вольт (В) деп аталады.
.
Электр тізбегі ішкі және сыртқы деп аталатын екі бөліктен тұрады.
Ток көзі ішкі тізбекке, ал қалған бөлігі сыртқы тізбекке жатады.
Электр тізбегінің сызбанұсқасында қолданылатын шартты белгілер:

Тәжірибе:

Ток күшінің кернеу мен кедергіге тәуелділігік заңын 1827 ж. Г.Ом ашты.

Ом заңы: тізбектің бөлігіндегі ток күші –осы бөліктің ұштарындағы кернеуге тура пропорционал да, өткізгіштің кедергісіне кері пропорционал.

Тізбек бойымен өтетін токқа өткізгіштің кедергі жасау қасиетін сипаттайтын шаманы кедергі деп атайды.
R – кедергі.
ХБЖ-да кедергінің өлшем бірлігі Оммен өрнектеледі.


Тізбектегі кедергінің шартты белгісі:

Тізбектегі ток күшін реттеуге арналған құрал-реостаттар деп аталады. Олар екіге бөлінеді:
Реттегіш
Іске қосқыш
Реостаттың шартты белгісі:

ІІІ.Есептер шығару.
18-ж. № 5, №6, №7, №8.
IV.Карточкамен жұмыс.
V. Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:§§37.38. №1, №2, №3, №4.
8-сынып.
Сабақ тақырыбы:§§39. 40. Меншікті кедергі. Электр кедергісінің температураға тәуелділігі. Асқын өткізгіштік.
Сабақ мақсаты:
Оқушыларға меншікті кедергі, оның қандай шамаларға тәуелді екендігі, өлшем бірлігі, электр кедергісінің температураға тәуелділігі, асқын туралы түсінік беру.
Оқушыларды өз бетімен ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Құрал-жабдықтар:ток көзі, сымдар, вольтметр, амперметр.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың үйге берілген тапсырмаларды қалай меңгергендерін тексеру:
Электр кернеуі деген не? Ол қандай бірлікпен беріледі.
Кернеуді қалай өлшейді?
Тізбек бөлігі үшін Ом заңы қалай тұжырымдалады?
Ом заңы қалай тағайындалды?
Кедергі деп нені атайды? Оның өлшем бірлігі қандай?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Тәжірибе:



Тәжірибе:

Өткізгіштің кедергісінің температураға тәуелділігі:



Химиялық таза металдар үшін:

ХБЖ-жа өткізгіштің температуралық коэффициентінің өлшем бірлігі: .
Асқын өткізгіштік деп таза металдардың және бірқатар қоспалардың кедергісінің абсолют нөлше жақын температураларды кенет нөлге дейін төмендеу құбылысын айтады.
ІІІ.Есептер шығару.
19-ж.№ 4 , №5, №6, №7, №8.
IV.Карточкамен жұмыс.
V. Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:§§39.40. 19-ж.№1, №2. №3. 145-бет. №3.
8-сынап
Зертханалық жұмыс 3
Тақырыбы: электр тізбегін жинау және оның әр түрлі бөліктеріндегі ток күші мен кернеуді өлшеу.
Мақсаты: ток күші тізбектің әр түрлі бөлігінде бірдей екенін көрсету және кернеуді өлшеуді үйрену.
Приборлар мен материалдар: амперметр, вольтметр, ток көзі, қосу сымдары, кілт, резисторлар,қыздыру шамы.
Жұмыс барысы:
1. Амперметр мен вольметрдің шкалаларын қараңдар, бөлік құнын анықтаңдар.
2. 191-192- және 193-суреттердегі сұлбалар бойынша электр тізбегін жинаңдар. Әр жағдай үшін амперметрдің көрсетулерін жазыңдар.
3. Қорытынды жасаңдар.
4. Ток көзін, резисторды, қыздыру шамын және кілтті тізбектей қосып, электр тізбегін жинаңдар.
5. Тізбекті тұйықтаңдар және әр резистордың ұштарындағы кернеулерді U1, U2 және екі резистордан тұратын тізбек бөлігіндегі кернеуді өлшеңдер.
6. Жинаған тізбектің сұлбасын сызыңдар.
7. U1+ U2 қосындысын есептеңдер және U кернеуімен салыстырыңдар.
8. Қорытынды жасаңдар.
8-сынап
Зертханалық жұмыс 4
Тақырыбы: Тізбек бөлігіне арналған Ом заңын зерделеу.
Мақсаты: Оқушыларды электр өлшеуіш аспаптарды дұрыс қоса білу, әрі олардың көрсетуін мұқият жаза білуге үйрету.
Приборлар мен материалдар: амперметр, вольтметр, ток көзі, қосу сымдары, кілт, резисторлар, реостат.
Жұмыс барысы:
1. Амперметр мен вольтметр шкалаларын қараңдар және бір бөлік құнын есептеңдер.
2. Сұлба бойынша элетр тізбегін жинаңдар.
3. Тізбекті тұйықтаңдар.
4. Тізбектегі кернеу мен ток күшін біртіндеп ұлғайтамыз.
Құралдардың көрсетулерін кестеге жазыңдар.
№ I, A U, B R, Oм
5. Ом заңын пайдаланып, қыздыру шамының кедергісін есептеңдер.
6. Есептеу нәтижелерін кестеге түсіріңдер.
7. Тәжірибе нәтижесін қорытындылаңдар.
Тапсырма. Ток күшінің кернеуге тәуелділік графигін салу.
8.Бағалау.
8-сынап
Зертханалық жұмыс 5.
Тақырыбы: Өткізгіштерді тізбектей және параллель жалғау.
Мақсаты: тізбектей және параллель қосу заңдарын тексеру.
Приборлар мен материалдар: 3 амперметр, 3 вольтметр, ток көзі, қосу сымдары, кілт, 2 сым резистор, реостат.
Жұмыс барысы:
Тізбектей жалғау
Ампреметрдің және вольметрдің шкалаларымен танысып, бір бөліктің құнын анықтаңдар.
Электр тізбегін сұлба бойынша жинаңдар. (195-сурет)
А1, А2 амперметрлерінің көрсетулерін жазыңдар.
V1, V2, Vж вольтмтерлерінің көрсетулерін жазыңдар.
Uж=U1+U2 есептеңдер.
Бөліктің жалпы кедергісін формулаларымен есептеңдер.
Өлшеу нәтижелерін кестеге түсіріңдер.
I1,A I2,A U1,B U2,B R1,Oм R2,Oм Rж,Oм Rж,Oм
8. Қорытынды жасаңдар.
8-сынып.
Сабақ тақырыбы: §§41,42. Өткізгіштерді тізбектей және параллель қосу. Токтың жұмысы мен қуаты. Джоуль –Ленц заңы.
Сабақ мақсаты:
1. Электр тізбектері туралы ұғымды қалыптастыруды жалғастыру, өткізгіштерді тізбектей және параллель жалғау, токтың жұмысы, қуаты олардың бірліктері, Джоуль-Ленц заңы туралы түсінік беру.
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар: ток көзі, амперметр, вольтметр, жалғағыш сымдар, электр шамдары, кілт.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың үйге берілген тапсырмаларды қалай меңгергендерін тексеру.
ІІІ. Жаңа сабақ.
Ток көзі және оның полюстерін қосатын өткәізгіш тұйық электр тізбегін жасайды.
Электр құрылғыларын тізбектей қосу.
г ь
Өткізгіштерді тізбектей жалғағанда ток күштері тең, ал тізбектегі жалпы кернеу оның бөліктеріндегі кернеулердің қосындысына тең болады, ал жалпы кедергі әрбір өткізгіштің кедергілерінің қосындысынан тұрады:
U=U1+U2+U3+…
I1=I2=I3=…
R=R1+R2+R3+…
Электр құрылғыларын параллель қосу.
Өткізгіштерді параллель жалғағанда, тізбектің барлық бөліктерінде кернеу бірдей, ал жалпы ток күші әрбір өткізгіштегі ток күштерінің қосындысына тең, жалпы кедергі әрбір өткізгіштің кедергісінен кем болады.
I=I1+I2+I3+…
U1=U2=U3=…
1/R=1/R1+1/R2+1/R3+…

А-электр өрісіндегі заряд орын ауыстырғанда атқарылатын жұмыс,
q – заряд;
U –кернеу.
Электр тогының жұмысы –ток күші, кернеу және жұмысты істеуге кеткен уақыттың көбейтіндісіне тең.
ХБЖ-де электр тогының жұмысы 1Дж=1Аּ1Вּ1с.

Токтың қуатын табу үшін өткізгіштегі ток күшін және кернеуді өлшеп, олардың көбейтіндісін табу керек.

ХБЖ-же қуат бірлігі 1Вт.
1Вт=1Аּ1В.

Өткізгіштердің қызуы олардың кедергілеріне тәуелді болады; өткізгіштің кедергісі неғұрлым үлкен болса, ол соғұрлым қатты қызады.
Джоуль-Ленц заңы:
Өткізгіш бойымен ток жүрген кезде, өткізгіште бөлінетін жылу мөлшері ток күшінің квадартына, өткізгіш кедергісіне және токтың жүру уақытына тура пропорционал болады:

IV. Есептер шығару. 20-ж. №1, №3, №
V. Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма: §§41,42. №2, №4, №6.
8-сынып.
Зертханалық жұмыс №6.
Жұмыс тақырыбы: электр тогының жұмыс мен қуатын өлшеу.
Жұмысытң мақсаты: электр өрісінің жұмысы мен қуатын өлшеу.
Жабдықтар: ток көзі, амперметр, вольтметр, шам, кілт, қосу сымдары, секундомер.
Жұмыс барысы:
Амперметр мен вольтметрдің шкалаларын қараңыздар, олардың бөлік құнын анықтаңдар.
Сұлба бойынша электр тізбегін жинаңдар.
Тізбекті тұйықтап, шамның қосылу уақытын екеріңдер.
Вольтметр мен амперметрдің көрсетуін алыңдар.
Тізбекті ажыратып, шамның өшу уақытын ескеріңдер.
P=IU формуласы бойынша шамдағы ток күшінің қуатын есептеңдер.
A=Pt, мұндағы t-шамның жанып тұрған уақыты, формуласы бойынша ток жұмысын анықтаңдар.
Барлық өлшеулер мен есептеулер нәтижесін кестеге түсіріңдер.
I, A U,B t , c P, Bт А, Дж тұтынушы
Бағалау.
Қорытындылау.
8-сынып.
Сабақ тақырыбы:§§43. 44. Электр қыздырғыш аспаптар. Қысқа тұйықталу. Балқыма сақтандырғыштар.Электр аспаптарымен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік шаралары.
Сабақ мақсаты:
Оқушыларға қыздыру шамының құрамдас бөліктері, қыздырғыш элементтер, қауіпсіздік ережелері туралы түсінік беру.
Оқушыларды өз бетімен ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Құрал-жабдықтар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Өткен тарауды қорытындылау.
ІІІ. Жаңа сабақ.
Қыздырғыш аспаптарға электр кептіргіш фендер, электр үтігі т.б жатады. Қыздырғыш аспапатрда қыздырғыш элемент болады.

Қыздыру шамы:
1-вольфрам қыл
2-металл шығыс
3-шыны тірек
4-түтікше
5-металл цоколь
6-контакт.
ПӘК деп пайдалы түрленген энергияның жалпы пайдаланылған немесе шығындалған энергияға қатынасын айтады.

Электр аспаптарымен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік шаралары:
Қос қолмен жалаңаш екі сымды қатар ұстау өте қауіпті.
Жерді басып, дымқыл не цемент еденде тұрғанда жалаңаш сымға тиіп кету өте қауіпті.
Бүлінген электр аспаптарын пайдалану қауіпті. Электр аспаптарын мезгіл-мезгіл білікті мамандар тексеріп отыруы тиіс.
Ток көзінен ажыратпай электр аспабын динауға, шашуға не түзетуге болмайды.
Желіден ажыратпай, электр арматурасына қандай да бір жұмыс жүргізуге болмайды.
ІІІ. Пысықтау. Есептер шығару.
IV. Қорытындылау.
V. Бағалау.
VІ. Үйге тапсырма: :§§42,43. №1. №2. №5
8-сынып
Есептер шығару.
Мақсаты:
Оқушылардың «Тұрақты ток» тарауы бойынша алған теориялық білімдерін есеп шығаруда қолдана білу біліктіліктерін қалыптастыру.
Оқушылардың өз бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
Жауапкершілікке, тиянақталыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабаққа қажетті құрал-жабдықтар: карточкалар.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Есептер шығару.
Ж.О. Бақынов. Дидактикалық материалдар:
А тобы:
№1.
№6.
№7.
№8.
№9.
Бтобы:
№1.
№2.
№5.
№7.№8.
С тобы:
№1.
№2.
№3.
№4.
№30.
№32
№22.
№29.
№23.
ІІІ. Қорытындылау.
ІV. Бағалау.
V. Үйге тапсырма: А:№3,№4,№5. Б: №3, №4,. С: №6, №7.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §45. Металдардағы электр тогы.
Сабақ мақсаты:
1. Оқушыларға металдарға электр тогы, металдардағы электр тогы электрондардың қозғалысынан туатыны туралы түсінік беру.
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Өткен тарауға қорытынды жасау.
ІІІ. Жаңа сабақ.
Егер металды электр өрісіне енгізсе, онда электр өрісінің күштерінің әрекетінен электрондар 10-4 м/с орташа жылдамдықпен реттеліп қозғала отырып, электр тогын тудырады.
Металдардағы еркін электр тогын тасымалдаушылар электрондар болып табылады.
Металдардағы электр тогы –еркін электрондардың реттелген қозғалысы.
Электр өрісінің әрекетінен металдардағы электрондардың қозғалыс жылдамдығы оша үлкен емес. Ал, өткізгіш ішіндегі электр өрісінің таралу жылдамдығы өте үлкен, ол шамамен жарық жылдамдығына тең болады.
Металдардағы электр тогы электрондардың қозғалысынан туатынын дәлелдейтін тәжірибе (Стюарт пен Толмен):

Стюарт пен Толмен бөлшектр зарядының олардың қатынасын анықтады: 1,8ּ1011 Кл/кг-ға тең болды. Бұл шама электрон зарядының оның массасына қатынасына сәйкес келеді.
ІІІ. Пысықтау.
Әдеттегі жағдайда металл электр бейтарап екенін қалай түсіндіруге болады?
Металдардағы электр тогы дегеніміз не?
Металдардағы электр тогы электрондардың қозғалысынан туатынын қандай тәжірибе арқылы дәлелдеуге болады?
IV. Қорытындылау.
V. Бағалау.
VІ. Үйге тапсырма: §45
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §46. §47. Электролиттердегі электр тогы. Электролиз. Электролиз заңы.
Сабақ мақсаты:
1. Оқушыларға электролиттер, электролиттік диссоциация, электролит ерітінділеріндегі ток, электролиз, Фарадей заңы туралы түсінік беру.
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың үй тапсырмасын қалай меңгергендерін тексеру:
Әдеттегі жағдайда металл электр бейтарап екенін қалай түсіндіруге болады?
Металдардағы электр тогы дегеніміз не?
Металдардағы электр тогы электрондардың қозғалысынан туатынын қандай тәжірибе арқылы дәлелдеуге болады?
ІІІ. Жаңа сабақ.

Иондық тордың еріткіш молекулаларының әсерінен ыдырауын электролиттік диссоциация деп атайды. Еріткіштің әсерінен иондарға ыдырайтын заттар электролиттер деп аталады.
Нағыз электролиттерге тұздар, қышқылдар, сілтілер мен көптеген органикалық қосылыстар жатады.
Электролиттер ерітінділеріндегі ток – иондардың реттелген қозғалысы.

Ерітінділер немесе электролиттер балқымасы арқылы электр тогы өткенде электродтарда заттардың бөліну құбылысын электролиз деп атайды.
Электролиз кезінде электродта бөлінетін зат массасы электролит арқылы өтетін электр мөлшеріне пропорционал. Бұл заң ФАРАДЕЙ заңы деп аталады.
m=kq=kIt
m – бөлінген зат массасы, кг
q –электролит арқылы өтетін заряд, Кл
k - электрохимиялық эквивалент, кг/Кл

IV. Есептер шығару. 23-ж. №1,№2,№3.
V. Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма: §46. §47. 23-ж. №4, №5, №6.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §48. Газдардағы электр тогы.
Сабақ мақсаты:
1. Оқушыларға газдардың иондану, екпінді иондану, плазма, найзағай туралы түсінік беру.
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың үй тапсырмасын қалай меңгергендерін тексеру.
1. Электролиттік диссоциация құбылысының мәні неде?
2. Электролит деген не? Мысал келтіріңдер.
3. Электролиз деген не? Ол қай жерде қолданылады?
4.Электролит ерітінділері мен балқымаларының иондық теорисын қандай тәжірибелер дәлелдейді?
5. Электрлиз үшін Фарадей заңын тұжырымдаңдар.
6.Заттың элеткрохимиялық эквиваленті деген не?
ІІІ. Жаңа сабақ. (Видеофрагмент арқылы түсіндіріледі).
Қыздырғанда газ атомдарының не молекулаларының жылдамдығы артады. Соған сәйкес олардың кинетикалық энергиясы да артады. Осындай атомдар не молекулалар соқтығысқанда олардан электрондар үзіліп шығып, газда бос электр зарядтары – электрондар мен оң иондар түзіледі. Мұндай процесс газдың иондану деп аталады.
Электр тогы жоқ кезде газдағы электрондар мен иондар хаосты қозғалыс жасайды. Олар соқтығысқан жағдайда қайтадан бейтарап молекулалар түзілуі ықтимал. Осы процесті рекомбинация деп атайды.
Егер иондалған газда электр өрісін тудырса, онда иондар мен электрондар реттелген қозғалысқа келеді де, тізбекте электр тогы пайда болады.
Газдардағы электр тогы дегеніміз –электрондар мен оң және теріс зарядталған иондардың бағытталған қозғалысы болып табылады.
Егер иондалған газда электр өрісінің кернеулігін артырса, онда электр өрісінен екпін алған электрондар бейтарап молекулалармен соқтығысып, электрондарды жұла, оларды бейтараптайды. Ал, олар өз кезегінде электр өрісінен екпін ала газдың басқа молекулаларының иондалуын тудырады. Электрондар мен иондар санының тасқын тәріздес артуы байқалады. Газдың осындай иондалуы екпінді иондалу деп аталады. Екпінді иондалу нәтижесінде тізбектегі ток күрт өседі.
Егер иондалған газда екпінді иондану есебінен еркін электрондар мнн иондардың саны күрт өссе, онда мұндай газ плазма деп аталады.
IV. Пысықтау.
1. Қалыпты жағдайда газдар неліктен жақсы оқшаулағыш болып табылады?
2. Қандай жағдайларда газдар өткізгіштерге айналады?
3. Иондаушыларға мысалдар келтіріңдер.
4. Газдардағы электр тогы дегеніміз не?
3. Екпінді иондану қалай өтеді?
4. Плазма деген не?
V. Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:§48.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §49. Вакуумдағы электр тогы. Электронды сәулелік түтік.
Сабақ мақсаты:
1. Оқушыларға вакуумдағы электр тогы, электрондық сәулелік түтік туралы түсінік беру.
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың өткен тақырыпты қалай меңгергендерін тексеру:
1. Қалыпты жағдайда газдар неліктен жақсы оқшаулағыш болып табылады?
2. Газдарда ненің есебінен бос электр зарядтары пайда болады?
3. Екпінді иондану қалай өтеді?
4. Плазма деген не?
5. Газ разрядының қандай мысалдарын білесіздер?
6. Электр ұшқыны қалай пайда болады?
7. Найзағай деген не?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Вакуум – сиретілген орта, онда молекулалар санының аз, олардың соқтығысу ықтималдығы өте аз.
Барынша жоғары температура кезінде металдан электрондардың ұшып шығу құбылысын термоэлектрондық эмиссия деп атайды.
Вакуумдағы электр тогы термоэлектрондық эмиссия нәтижесінде алынған
элеткрондардың бағытталған қозғалысы түрінде болады.
Термоэлектрондық құбылыс қолданылатын қарапайым құралдарға электрондық шамдар жатады.

Электрондық-сәулелік түтік деп электр сигналдарын көрінетін кескінге
түрлендіретін вакуумдық электронды аспапты айтады.

IV. Пысықтау.
1. Термоэлектрондық эмиссия деген не?
2. Оны қалай бақылауға болады?
3. Электрондық сәулелік түтік қалай жасалған?
4. Оның қызметін қалай түсіндіруге болады?
V. Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:§49.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §50. Шала өткізгіштер және олардың электрлік қасиетері. Шала өткізгіштердегі электр тогы.
Сабақ мақсаты:
1. Оқушыларға шала өткізгіштер, шала өткізгіштердегі электр тогы , кемтіктік, электрондық өткізгіштік туралы түсінік беру.
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың өткен тақырыпты қалай меңгергендерін тексеру:
1.Термоэлектрондық эмиссия деген не?
2. Оны қалай бақылауға болады?
3. Электрондық сәулелік түтік қалай жасалған?
4. Оның қызметін қалай түсіндіруге болады?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Шала өткізгіштер деп металл өткізгіштер мен диэлектриктер аралығындағы күйде болатын заттарды айтады.
Шала өткізгіштердің температурасы жоғары болса және қаттырақ жарықталынса, оның электр өткізгіштігі артады.
Шала өткізгіштердің құрамына аз қоспа ендіру арқылы басқаруға
болады.
Шала өткізгіштер металдармен және өзара жанасқанда ерекше қасиет танытады.
Шала өткізгіштердің меншікті кедергісі 108-ден 10-5 Омּм аралығында жатады.
Шала өткізгіштердің кедергісі, оның меншікті кедергісі температураның өсуі салдарынан кемиді.

Шала өткізгіштердің меншікті кедергісі жарықтандыруға тәуелді.

Шала өткізгіштердегі элеткр тогы электрондар мен иондардың электр өрісі әсерінен қарам-қарсы жаққа бағытталып, реттелген қозғалысы.
Шала өткізгіштердің қоспа атомдарының электрондары тудыратын өткізгіштігін қоспалы өткізгіштік дейді.
Өткізгіштігі кемтіктердің орын ауыстыруымен сипатталатын өткізгіштік кемтікті қоспалы өткізгіштік деп аталады.
Кемтікті қоспалы өткізгіштігі бар шала өткізгіштерді р-типті шала өткізгшітер деп атайды.
Электронды қоспалы өткізгіштігі бар шала өткізгіштерді п-типті шала өткізгшітер деп атайды.
IV. Пысықтау.
1. Шала өткізгшітер деген не?
2. Олардың меншікті кедергісі қандай аралықта болады?
3. Шала өткізгіштердің меншікті кедергісі температураға, жарықталынуға қалай тәуелді?
4.Кемтіктік қоспалы өткізгіштік деген не?
5. Электрондық қоспалы өткізгіштік деген не?
6. р-типті шала өткізгіштер деген не?
7. п-типті шала өткізгшітер деген не?
V.Жаттығу орындау.24-ж. №1, №2, №3, №4.
VІ. Қорытындылау.
VІІ.Бағалау.
VІІІ.Үйге тапсырма:§50. 24-ж. №5, №6, №7.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §51. Шала өткізгішті диод және оның қолданылуы.
Сабақ мақсаты:
1. Шала өткізгіштердегі электр тогы ұғымын қалыптастыруды жалғастыру, шала өткізгішті диод, оның қасиеттері және атқаратын қызметі туралы түсінік беру.
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың өткен тақырыпты қалай меңгергендерін тексеру:
Шала өткізгшітер деген не?
Олардың меншікті кедергісі қандай аралықта болады?
Шала өткізгіштердің меншікті кедергісі температураға, жарықталынуға қалай тәуелді?
Кемтіктік қоспалы өткізгіштік деген не?
Электрондық қоспалы өткізгіштік деген не?
р-типті шала өткізгіштер деген не?
п-типті шала өткізгшітер деген не?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Шала өткізгішті диод деп қарама-қарсы жақтарына тізбекке қосу үшін контактілер жалғастырылған, электронды-кемтіктік ауысу болатын шала өткізгішті кристалы бар құрылғыны айтады.

Шала өткізгішті диод екі бөліктен тұрады. Оның бір бөлігі –кемтіктік, ал екіншісі –электрондық өткізгішке ие.
Ә -суретте шала өткізгішті диодтың шартты белгісі.

Ток көзінің оң полюсін шала өткізгіштің элктрондық өткізгіштігі бар бөлігімен, ал теріс полюсін шала өткізгіштің кемтіктік өткізгіштігі бар бөлігімен жалғасақ, диод арқылы ток өтпейді. Диодты осылай қосу кері қосу деп аталады.Кері қосуда ток көзінгің электр өрісі кернеулігінің бағыты элеткронды –кемтіктік ауысудың электр өрісі кернеулігінің бағытымен сәйкес келеді. Қорытқы өрістің кернеулігінің күштілігі сонша, ол арқылы электрондар мен кемтіктердің өтуі тоқталады. Аймақтардың шекарасы тұсында пайда болатын электр өрісі электронды-кемтіктің ауысу өрісі немесе жапқыш өріс делінеді.

Диодтың з-типті шалаөткізгіші ток көзінің оң полюсімен, ал п-типті шалаөткізгіш –осы ток көзінің теріс полюсімен жалғанса, ток көзінің электр өрісі р-п ауысудың жапқыш өрісін әлсіретеді. Осының нәтижесінде кемтіктер мен электрондар бір жақтан екіншісіен өтеді және тізбекпен электр тогы жүреді. Диодты осылай қосу тіке қосу деп аталады.
Шалаөткізгішті диод бір жақты өткізгіштікке ие және көбіне айнымалы токты түзету үшін қолданылады.
IV. Пысықтау.
Шалаөткізгішті диод деген не?
Оның қасиеттері қандай?
Ол қандай қызмет етеді?
Шала өткізгішті диод неге бір жақты өткізштікке ие?
Электрондық –кемтіктің ауысу нені білдіреді?
Ол қандай процесс арқылы құрылады?
V. Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:§51.
8-сынып
Бақылау жұмысы.
Сабақ мақсаты:
Оқушылардың ІІІ тоқсан бойында алған білімдерін тексеру.
Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту.
Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа, ізденімпаздыққа тәрбиелеу.
Сабақ әдісі: өз бетімен жұмыс.
Сабақ түрі: бақылау жұмысы
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Бақылау жұмысын орындау.
І нұсқа.
1 сағатта 25 Кл заряд өту үшін өткізгіштегі ток күші қандай болу керек?
Көлденең қимасының ауданы 0,1 мм2, ұзындығы 150 см күміс сымның кедергісі қандай болады? Егер осы сым арқылы 1,5 А ток өтсе, өткізгіш сымның ұштарындағы кернеу қандай? (ρ=0,016 Омּмм2/м).
Электр құралы 45 минут ішінде 5 А токпен 162 кДж жұмыс жасайды. Құралдың кедергісі қандай?.
Суреттегі өткізгіштердің жалпы кедергісі неге тең?
ІІ нұсқа.
Өткізгіштің көлденең қимасы арқылы 1 минут сайын 42 Кл-ға тең электр заряды өткен кездегі өткізгіштегі ток күшін есептеңдер.
4 А ток күшіне және 220 В кернеуге арналған электр плитасының спиралінің көлденең қимасы 0,1 мм2 болса, осы никель сымның ұзындығы қандай? (ρ=0,04 Омּмм2/м).
Егер велосипедтің шамындағы кернеу 4 В және 1 с ішінде 0,8 Дж энергия жұмасайтын болса, онда шамдағы ток күші қандай?
Суретте сызбасы бейнеленген тізбекте барлық резисторлардың кедергілері 2 Ом-ға тең. Жалпы кедергі мен тізбектегі ток күшін табыңдар.
ІІІ нұсқа.
Ток күші 0,5 А болғанда 7,7 Кл зарядты тасымалдау қанша уақытқа созылады?
Көлденең қимасының ауданы 2 мм2, ұзындығы 8 м никель сымның кедергісі неге тең? Егер сымның ұштарындағы кернеу 3,2 В болса, оның бойынан қандай ток өтеді? (ρ=0,4 Омּмм2/м).
Кедергілері 36 және 72 Ом электр пешінің спиральдарын параллель жалғанып, кернеуі 36 В тұрақты ток көзіне қосылған. Электр пешінде бөлінген қуатты анықтаңдар.
Суретте көрсетілгендей етіп жалғанған бірдей төрт шамның жалпы кедергісі 75 Ом. Бір шамның кедергісі неге тең?
ІV нұсқа.
Электр шамы кернеуі 220 В желіге қосылған. Шам арқылы өткен ток күші 0,3 А. 20 с ішінде шамдағы электр тогының жұмысы қаншаға тең?
Тізбектің кернеуі 120 В бөлігіндегі 5 Кл зарядты қозғағанда электр өрісі қандай жұмыс жасайды?
Көлденең қимасының ауданы 0,2 мм2 нихром сымның электрплита кедергісі 80 Ом спираль әзірлеу үшін, ұзындығын қалай етіп алу керек? ((ρ=1,1 Омּмм2/м).
Бірінші вольтметрдің көрсетуі 24 В. Амперметр мен екінші вольтметрдің көрсетуі қандай?
ІІІ. Қорытындылау.
IV.Бағалау.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §52.§53. Тұрақты магниттер. Тұрақты магниттердің магнит өрісі. Жердің магнит өрісі. Аспан денелерінің магнит өрісі.
Сабақ мақсаты:
1. Оқушыларға тұрақты магниттер, Жердің және аспан денелерінің магнит өрісі туралы түсінік беру.
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың өткен тақырыпты қалай меңгергендерін тексеру:
Шалаөткізгішті диод деген не?
Оның қасиеттері қандай?
Ол қандай қызмет етеді?
Шала өткізгішті диод неге бір жақты өткізштікке ие?
Электрондық –кемтіктің ауысу нені білдіреді?
Ол қандай процесс арқылы құрылады?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Тұрақты магниттер деп магниттелуін ұзақ уақыт сақтайтын денелерді айтады. Мұндай денелерге табиғи магниттік теміртас жатады.

Магниттің әр түрлі бөліктері әр түрлі магниттеледі. Ең көп магниттік тартылыу күші магниттік полюстер деп аталатын магниттің ұштарында болады. Магниттің солтүстік және оңтүстік деп аталатын екі полюсі болады. Тұрақыт магниттердің магниттік әрекеті кез келген магниттің айналасында магнит өрісінің бар болуымен түсіндіріледі.

Жердің магнит өрісі бар.

Магнит темір рудасының орасан зор кені бар жер қойнауында жергілікті магнит өрістері пайда болады. Мұндай өрістер магниттік аномалиялар деп аталады.
IV. Пысықтау.
Тұрақты магниттер дегеніміз не?
Болаттан шарды магниттеуге бола ма?
Магнитті қыздырғанда ол неліктен магнитсізденеді?
Магниттердің полюстері өзара қалай әрекеттеседі?
Жердің магнит өрісі бар екендігі немен дәлелденді?
Аспан денелерінің магнит өрісі бола ма?
V. Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:§52,§53.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §54. Түзу токтың магнит өрісі.
Сабақ мақсаты:
1. Оқушыларға магнит өрісі ұғымын қалыптастыруды жалғастыру, түзу токтың магнит өрісі туралы түсінік беру.
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар: электрондық оқулық, магниттік тілше, сымдар, ток көзі, реостат, темір ұнтақтары.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың өткен тақырыпты қалай меңгергендерін тексеру:
Тұрақты магниттер дегеніміз не?
Болаттан шарды магниттеуге бола ма?
Магнитті қыздырғанда ол неліктен магнитсізденеді?
Магниттердің полюстері өзара қалай әрекеттеседі?
Жердің магнит өрісі бар екендігі немен дәлелденді?
Аспан денелерінің магнит өрісі бола ма?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Эрстед тәжірибесін жасау.

Электр тогы бар мыс өткізгіш орналасқанкеңістікте магнит тілгшені қозғалысқа келтіретін күштер болатынын тәжірибе нәтижесі көрсетті.

Бірдей бағыттағы ток өтетін екі параллель өткізгіш бірін-бірі тартады, ал қарсы бағыттағы ток өтетін өткізгіштер бірін-бірі тебеді.
Электр тогы өтетін өткізгіштер арасындағы мұндай өзара әрекеттесу магниттік өзара әрекеттесу деп аталады.
Магнит өрісі деп өткізгіштердің электр тогымен өзара әрекеттесуі жүзеге асатын материяның түрін айтады.
Түзу сызықты токтың магнит өрісін табу және зерделеу үшін ұсқа темір ұнтақтарын пайдаланамыз.

Магнит өрісінде кішкентай магнит тілшелерінің осьтерін бойлай орналасқан сызықтар магнит өрісінің сызықтары немесе магнит өрісінің күш сызықтары деп аталады.
Түзу электр тогының магнит өрісінің бағытын екі тәсілмен анықтауға болады:
1.Бұрғы ережесімен:
Егер бұрғыны токтың бағытымен қозғалта бұраса, онда бұрғы тұтқасының айналу бағыты өрістің магниттік күш сызықтарының бағытын көрсетеді.

2.
Егер өткізгішке ток бағытымен қараса, онда магниттік күш сызықтары сағат тілімен бағыттас болады.

IV. Жаттығулар орындау.
25-жаттығу. №1, №2, №3.
V. Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:§54. 25-ж. №4, №5, №6.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §55. Тогы бар шарғының магнит өрісі. Электромагниттер.
Сабақ мақсаты:
1. Оқушыларға магнит өрісі ұғымын қалыптастыруды жалғастыру, тогы бар шарғының магнит өрісі, электромагниттер туралы түсінік беру.
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар: электрондық оқулық, солениод, сымдар, ток көзі, реостат, темір ұнтақтары, электромагнит.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың өткен тақырыпты қалай меңгергендерін тексеру:
Тұрақты магниттер дегеніміз не?
Болаттан шарды магниттеуге бола ма?
Магнитті қыздырғанда ол неліктен магнитсізденеді?
Магниттердің полюстері өзара қалай әрекеттеседі?
Жердің магнит өрісі бар екендігі немен дәлелденді?
Аспан денелерінің магнит өрісі бола ма?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Шарғы арқылы ток жіберіледі. Солениод ішіндегі магнит өрісінің күш сызықтары параллель және сырт жағынан орап жатады. Күш сызықтары шарғының солтүстік полюсі жағынан шығып, оңтүстік полюсі жағына кіреді.


Тогы бар шарғының магнит өрісі күш сызықтарының бағытын бұрғы ережесі арқылы табуға болады: егер бұрғы тұтқасын ток бағытымен айналдырса, оның ұшының қозғалысы шарғының магнит өрісінің күш сызықтарының бағытын көрсетеді.
Шарғының бір ұшы –солтүстік полюс деп саналады, сол ұшқа қарап тұрған бақылаушы үшін шарғы орамындағы ток сағат тіліне қарсы бағытта ағады. (а). Шарғының екінші жағы –оңтүстік полюс болады, бұл жерде ток орамды сағат тілі бағытымен айналып өтеді. (ә).

Ішіне темір өзекше орналастырған шарғы электромагнит деп аталады.

Электромагниттік реленің құрылысы:
1-шарғы
2-пластина
3-контактілер
4-серіппе

IV. Жаттығулар орындау.
26-жаттығу. №1, №2, №3.
V. Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:§55. 25-ж. №4, №5, №6.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §56. Магнит өрісінің тогы бар өткізгішке әрекеті. Электрқозғалтқыш. Электрөлшеуіш аспаптар.
Сабақ мақсаты:
1. Оқушыларға магнит өрісі ұғымын қалыптастыруды жалғастыру, электрқозғалтқыш, электрөлшеуіш аспаптар туралы түсінік беру.
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар: электрондық оқулық, магнит, сым рама, иілгіш сым..
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың өткен тақырыпты қалай меңгергендерін тексеру:
Соленоид деген не?
Соленоидтың магнит өрісінің күш сызықтары қалай орналасқан?
Электромагнит деген не?
Оның құрылысы қандай?
Электромагниттік реленің құрылысы, жұмыс істеу принципі қандай?
Электромагниттер қайда қолданылады?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Тәжірибе:
Магнит өрісі тогы бар өткізгішке бағыты әрекет етуші өрістің күш сызықтарының бағытына перпендикуляр болатын белгілі бір күштермен әрекет етеді.

Магнит өрісіндегі тогы бар өткізгішке әрекет ететін күштің бағытын сол қол ережесін пайдаланып анықтауға болады:
Егер сол қолдың алақанын өрістің күш сызықтары кіретіндей етіп орналастырса, ал керілген төрт саусақ токтың жүру бағытан сәйкес бағытталса, онда 900 бұрылған бас бармақ өткізгішке әрекет ететін күштің бағытын көрсетеді.

Тәжірибе:
Рамаға екі күш түсіріледі, солардың әрекетінен ол бұрылып, жазықтығы өріске перпендикуляр болатындай орналасады.
Ғ1=Ғ2

Электрқозғалтқыш деп электр энергиясын механикалық энергияға айналдыруға арналған электр машинасын айтады.
Электр өлшеуіш аспаптар:
магнитэлектрлік
электрмагниттік болып бөлінеді.
Магнитэлектрлік аспап. Электрмагниттік аспап

IV. Пысықтау.
1. Егер тогы бар түзу өткізгішті тұрақты таға тәрізді магнит өрісіне орналастырса не болады?
2. Тогы бар раманы тағы тәрізді тұрақты магнит өрісіне орналастырса не болады?
3. Сол қол ережесі қалай айтылады?
4. Электрқозғалтқыш не үшін пайдаланылады?
5. Электрөлшеуіш аспаптардың қандай түрлері бар?
V. Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:§56.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §57. §58. Заттың магниттік қасиеттері. Ақпараттың магниттік жазылуы.
Сабақ мақсаты:
1. Оқушыларға магнетиктер , ақпарапттың магниттік жазылуы қалай жүзеге асырылатыны туралы түсінік беру.
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың өткен тақырыпты қалай меңгергендерін тексеру:
1. Егер тогы бар түзу өткізгішті тұрақты таға тәрізді магнит өрісіне орналастырса не болады?
2. Тогы бар раманы тағы тәрізді тұрақты магнит өрісіне орналастырса не болады?
3. Сол қол ережесі қалай айтылады?
4. Электрқозғалтқыш не үшін пайдаланылады?
5. Электрөлшеуіш аспаптардың қандай түрлері бар?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Заттың магниттік қасиеттері заттың әр молекуласының ішінде циркуляция жасайтын молекулалық ток есебінен пайда болады.
Магнит өрісі әрекетінен магниттелетін заттар магнетиктер деп аталады.
Сыртқы магнит өрісін әжептәуір күшейтетін заттар ферромагнетиктер деп аталады. (темір, кобальт, болат, никель, шойын, гадолиний)
Парамагнетиктер деп бағыты сыртқы өріспен сәйкес келетін әлсіз магнит өрісін тудыратын заттарды айтады. (платина, сұйық оттегі).
Диамагнетиктер деп сыртқы магнит өрісін әлсірететін өріс тудыратын заттарды айтады. (күміс, кварц, висмут).
Магнитофондағы дыбыс жазу және бейнемагнитофондағы бейнежазу үшін феромагниттік материал ұнтағы қабатымен жабылған магниттік таспа қолданылады. Магнит таспасы электромагнит полюстарының арасындағы саңылаудан өткенде, таспаның әр түрлі бөліктері магниттеледі. Жазуды қайта жаңғырту үшін магниттелген таспа күшейтілгеннен кейін магнитофон динамигіне түсетін электр сигналдары оның магниттік басында қоздырады.


IV. Пысықтау.
Заттың магниттік қасиеттері қалай түсіндіріледі?
Қандай заттар ферромагнетиктер деп аталады?
Ақпараттың магниттік жазылуы қалай жүзеге асырылады?
V. Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма: §57. §58. Заттың магниттік қасиеттері. Ақпараттың магниттік жазылуы.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §59. §60. Электромагниттік индукция. Генераторлар. Трансформаторлар. Электр энергиясының алыс қашықтықтарға жеткізілуі.
Сабақ мақсаты:
Оқушыларға электромагниттік индукция құбылысы, генераторлар, трансформаторлар, электр энергиясын қашықтыққа берілуін жүзеге асыру туралы түсінік беру.
Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар: гальванометр, шарғылар, ток көзі, кілт, сымдар.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың өткен тақырыпты қалай меңгергендерін тексеру:
Заттың магниттік қасиеттері қалай түсіндіріледі?
Қандай заттар ферромагнетиктер деп аталады?
Ақпараттың магниттік жазылуы қалай жүзеге асырылады?
1ІІІ. Жаңа сабақ.
Электромагниттік индукция құбылысын түсіндіретін тәжірибелер:

Индукциялық токтың пайда болуына шарғыдан өтетін магнит өрісінің өзгеру себебі болатынын тәжірибе көрсетті.
Механикалық энергияны электр энергиясына айналдыратын машиналар генераторлар деп аталады.
индуктор –магнит өрісін тудыратын магнит немес электромагнит;
якорь –магнит өрісі өзгергенде индукциялық ток пайда болатын орам;
контакт сақиналары және олардың бетімен сырғитын контакт пластиналар.

Генератордың айналатын бөлігі-ротор, ал қозғалмайтын бөлігі-статор.
Кернеуді арттыруға және кемітуге арналған құрылғыларды трансформаторлар деп атайды.
Темір өзектен және әр түрлі орам саны бар екі шарғыдан тұрады. Егер көп орамы бар орамаға U1 кернеу берсе, онда электромагниттік индукция салдарынан аз орамы бар шарғыда U2‹ U1 кернеу пайда болады және керісінше.

Электр энергиясының алыс қашықтыққа берілуінің жеңілдетілген сұлбасы:

IV. Жаттығулар орындау.
27-жаттығу. №1, №2, №3.
V. Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма: §59. §60. Электромагниттік индукция. Генераторлар. Трансформаторлар. Электр энергиясының алыс қашықтықтарға жеткізілуі. 27-жаттығу. №4, №5, №6.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §61, §62. Жарық. Жарық көздері. Жарық жылдамдығы. Күн -Жұлдыз.
Сабақ мақсаты:
1.Оптика ғылымы, жарық көді, жарық табиғаты туралы көзқарастар, жарықтың вакуумда таралу жылдамдығы, жарықтың адам өміріндегі маңызы туралы түсінік беру.
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. «Электромагниттік құбылысы» тарауын қорытындылау. (10 минуттық тест жұмысы)
1. Магнит күш сызықтарының бағыты
А.Магнит тілшесінің оңтүстік полюсін көрсететін бағыт
В. Магнит өрісінің күш сызықтарының бағыты болмайды
С. Магнит тілшесінің солтүстік полюсін көрсететін бағыт
Д. Катушкадағы токпен сәйкес келетін бағыт
Е. Бұрғының айналмалы
қозғалысымен сәйкес келетін бағыт.
2. 1820 жылы электр тогы бар өткізгіштің магнит тілшесіне әсерін байқаған ғалым
А. Г.Ом
В. Х.Эрстед
С.М.Фарадей
Д. А. Ампер
Е. А. Вольт.
3. Тогы бар өткізгіштің машгнит өрісінің күш сызықтарын бағытын анықтайтын ереже
А. Ленц
В. Сол қол
С. Оң қол
Д. Параллелограмм
Е. Бұрғы.
4. Өткізгіш бойымен ток жібереді. Осы токтың магнит өрісін ненің көмегімен анықтауға болады?
А. Электроскоп
В. Амперметр
С. Вольтметр
Д. Болта үгінділері
Е. Ағаш үгінділері.
5. Магнит өрісінің бар екендігінің дәледемесі
А. Ток көзінің бар болуы
В. өрісте қозғалып келе жатқан зарядтадған бөлшектің ауытқуы
С. Екі өткізгіштің өзара әсердесуі
Д. Электромагниттік толқынның бар екендігі
Е. Ток көзінің болуы және электромагниттік толқынның бар болуы.
6. Тогы бар катушканың магнит өрісінің полюсін өзгерту үшін
А. Катушкаға өзекше енгізу керек
В. Катушкадағы ток бағытын өзгерту керек
С. Орам санын арттыру керек
Д. Ток күшін арттыру керек
Е.Катушканың магнит өрісінің
полюсін өзгертуге болмайды.
7. Магнит өрісінің күштік
сипаттамасы болып табылады
А. Потенциал
В. Магнит өтімділігі
С. Жұмыс
Д. Магниттік индукция
Е. Қуат
8. Күшті магниттік қасиетке ие
заттар
А. Ферромагнетиктер
В. Диамагнетиктер
С. Парамагнетиктер
Д. Магнетиктер
Е. Диамагнетиктер, парамагнетиктер.
9. Магнит өрісі
А. Қозғалмайтын зарядтарға
В. Қозғалыстағы зарядарға
С. Тыныштықтағы және қозғалыстағы зарядтарға
Д. Қозғалыстағы зарядтарға және тогы бар өткізгішке
Е. Тыныштықтағы, қозғалыстағы зарядтарға және тогы бар өткізгішке.
10. Өткізгіш арқылы тұрақты ток
жібергенде оның айналасында
магнит өрісі пайда болады. Ол
қағаз парағындағы болат үгінділері
орналасуы бойынша немесе магнит
тілшесінің бұрылуы бойынша
анықталады. Бұл магнит өрісі
мына жағдайда жоғалады
А. Сымдағы электр тогын
ажыратқан кезде
В. Болат үгінділерін алып тастаған кезде
С. Магнит тілшесін алып тастаған кезде
Д. Болат үгінділерін және магнит тілшені алып тастаған кезде
Е. Айда болған магнит өрісі ешқашан
да жоғалмайды.
ІІІ. Жаңа сабақ.

Жарық бөлшектерін фотон деп атайды.
Фотондар ағыны энергияны жарық көзінен жарықталатын денеге тасымалдайды.
Осы энергияны фотон энергиясы деп атайды.
Жарық жылдамдығын өлшеу тәсілдері:
Астрономиялық тәсіл (1676 ж. О.Ремер)
Лабораториялық тәсіл (1849 ж. И.Физо)
Жарық жылдамдығы: с=3·108 м/с
1 а. б. (астрономиялық бірлік)≈1,5·108 км
Күннің сәуле шығаруының толық қуатын оның жарқырауы деп атайды.
Ол 3,8·1023 кВт-қа тең.
Күн көлемі Жер көлемінен 1300000 есе үлкен.
Күн шарының отраша тығыздығы 1410 кг/м3.
Күннің орташа температурасы 60000С.
Күн атмосферасы шартты түрде бірнеше қабаттарға бөлінген:

IV. Пысықтау.
1.Адам тіршілігінде жарық қандай рөл атқарады?
2. Оптика деген не?
3. Қандай денелер жарық көзі болып табылады?
4. Жарық таибиғаты туралы қандай көзқарастар бар?
5. Жарық жылдамдығын өлшеу тәсілдері қандай?
6. Жарық вакуумда қандай жылдамдықпен таралады?
7. Күн қойнауында зат қандай күйде болады?
8. Күн атмосферасы қандай бөліктерден тұрады?
V. Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:§§61, 62.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §63,§64. Жарықтың түзу сызықпен таралу заңы. Күн мен Айдың тұтылуы.
Сабақ мақсаты:
1.Жарықтың түзу сызықпен таралу заңы, жарық сәулесі, көлеңкенің пайда болуы, Ай тұтылуы, Күннің тұтылуы , жарықтың шағылу заңы туралы түсінік беру.
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың үй тапсырмасын қалай меңгергендерін тексеру:
1.Адам тіршілігінде жарық қандай рөл атқарады?
2. Оптика деген не?
3. Қандай денелер жарық көзі болып табылады?
4. Жарық табиғаты туралы қандай көзқарастар бар?
5. Жарық жылдамдығын өлшеу тәсілдері қандай?
6. Жарық вакуумда қандай жылдамдықпен таралады?
7. Күн қойнауында зат қандай күйде болады?
8. Күн атмосферасы қандай бөліктерден тұрады?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Жарықтың түзу сызықпен таралу заңы: мөлдір біртекті ортада жарық түзу сызықпен таралады. (Видеокассетадағы тәжірибе арқылы түсіндіріледі).

Жарық сәулесі жарық шоғының энергиясы тасымалдайтын бағытын білдіреді.
Берілген шектелген бағытта тарайтын жарық сәулелерінің жиынтығы жарық шоқтары деп аталады.

Жарық көзінен жарық түспейтін мөлдір емес нәрсенің сыртындағы кеңістіктің бөлігін көлеңке деп атайды. (Видеокассетадағы тәжірибе арқылы түсіндіріледі).

Күннің тұтылуы. («Теллурий» аспабы арқылы түсіндіріледі)

Айдың тұтылуы. («Теллурий» аспабы арқылы түсіндіріледі)

Айналық бет деп түскен жарық энергиясының басым бөлігін шағылдыратын, яғни жарықты ол түскен ортаға қайта бағыттайтын ортаға қайта бағыттайтын бетті айтады.
Жарықтың шағылу заңы: (Видеокассетадағы тәжірибе арқылы түсіндіріледі).
Түскен сәуле, шағылған сәуле және түсу нүктесіне тұрғызылған перпендикуляр бір жазықтықта жатады;
Шағылу бұрышы түсу бұрышына тең.
Егер жарық сәулесі айналық бетке түссе, онда шыққан шағылу да айналық немесе бағытталған шағылу деп аталады.
Егер де бет кедір-бұдыр болса, онда шағылғанда жарық шашырайтын болады. Мұндай шағылуды шашыранды немесе диффузиялық шағылу деп атайды. (Видеокассетадағы тәжірибе арқылы түсіндіріледі).

IV. Пысықтау.
1. Жарықтың түзу сызықпен таралу заңы қалай тұжырымдалады?
2. Бұл заңды қандай құбылыстар дәлелдейді?
3. Жарық сәулесі , жарық шоғы, нүктелік жарық көзі деген не?
4. Жарықтың шағылу заңын тұжырымдаңдар.
5. Айналық, шашыранды шағылу деген не?
V. Есептер шығару:
Ж.О.Бақынов. Дидактикалық материалдар. Жарық құбылыстары: №4. №5, №6, №7.
V.Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:§§63, 64. Ж.О.Бақынов. Дидактикалық материалдар. Жарық құбылыстары: №1, №2, №3, №4.

8-сынып
Сабақ тақырыбы: §65,§66. Жазық айна. Сфералық айналар.
Сабақ мақсаты:
1.Жазық айна, жазық айнадағы нәрсе кескінінің ерекшеліктері, сфералық айна, олардың негізгі сипаттамалары туралы оқушыларға түсінік беру.
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың үй тапсырмасын қалай меңгергендерін тексеру:
1. Жарықтың түзу сызықпен таралу заңы қалай тұжырымдалады?
2. Бұл заңды қандай құбылыстар дәлелдейді?
3. Жарық сәулесі , жарық шоғы, нүктелік жарық көзі деген не?
4. Жарықтың шағылу заңын тұжырымдаңдар.
5. Айналық, шашыранды шағылу деген не?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Жарықтың шағылу заңдарының көмегімен жазық айнада кескіннің пайда болуын түсіндіру. (Видеокассетадағы тәжірибелер арқылы түсіндіріледі).

Жазық айнадағы нәрсе кескінінің ерекшеліктері: кескін жалған, тура , өлшемдері нәрсенің өлшеміне тең, нәрсе айна алдында қандай қашықтықта тұрса, кескін айнаның ар жағында сондай аралықта орналасады.

Сфералық айналар қасиеттері:

0-айнаның сфералық бетінің центрі, С-айнаның төбесі. Сфералық беттің О центрі мен С айнаның төбесі арқылы өтетін түзу сызық бас оптикалық ось деп аталады.
ОС сфералық айнаның R радиусы және оның С нүктесіндегі бетіне түсірілген нормаль болып табылады. Ғ –айнаның фокусы. СҒ ойыс айнаның фокус аралығы деп аталады.
Сфералық айнада нәрселердің кескіндері. (Видеокассетадағы тәжірибелер арқылы түсіндіріледі).
Ойыс айнадағы нәрсе кескіні:


Дөңес айна беретін кескіндер кішірейтілген, тура және жалған болады.
Дөңес айнаның фокусы жалған болады.

ІV. Есептер шығару:
Ж.О.Бақынов. Дидактикалық материалдар. Жарық құбылыстары: №9, №12, №15.
V.Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:§§65, 66. 28-жаттығу.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §67. Жарықтың сынуы. Жарықтың сыну заңы.
Сабақ мақсаты:
1. Жарықтың сынуы, сыну бұрышы, жарықтың сыну заңы туралы оқушыларға түсінік беру.
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың үй тапсырмасын қалай меңгергендерін тексеру:
Жазық айнада қандай кескін алынады?
Жазық айнаның алдына биіктігі 2см А әрпі қойылған. Айнада не көрінеді?
Жазық айнадағы нәрсе кескінінің қандай ерекшеліктері бар?
Екі айна бір-біріне 900 бұрыш жасай орналастырылған. Мұндай күрделі айнаға қарап тұрған бақылаушы не көреді?
Айналық перикоптың құрылысы қандай?
Сфералық айна деген не?
Ойыс айнаның дөңес айнадан айырмашылығы қандай?
Сфералық айнаның негізгі сипаттамаларын атаңдар және сипаттаңдар.
Ойыс айнаның беретін кескінін сипаттаңдар.
Дөңес айнада қандай кескін алынады?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Екі ортаны бөлетін шекара арқылы өткенде, жарықтың таралу бағытының өзгеруін жарықтың сынуы деп атайды.
Жарықтың сыну құбылысын түсіндіру. (Видеокассетадағы тәжірибелер арқылы түсіндіріледі).
Сынған сәуле мен екі ортаны бөлетін шекараға сәуле түскен нүктеден тұрғызылған перпендикуляр арасындағы бұрышты сыну бұрышы деп атайды.

Жарықтың сыну заңы:
Түскен сәуле, сынған сәуле және түсу нүктесіне тұрғызылған перпендикуляр бір жазықтықта жатады;
Түсу бұрышының синусының сыну бұрышының синусына қатынасы берілген орта үшін тұрақты шама болып табылады:

n шамасы сыну көрсеткіші.

Егер жарық шоғы бір заттан келесі затқа өткен кезде сынған сәуле перпендикулярға жақындаса, яғни сыну бұрышы түсу бұрышынан кем болса, онда екінші затты оптикалық тығыз деп атайды.
Ал, егер жарық шоғы бір заттан келесіге өткен кезде сынған сәуле перпендикулярдан алыстаса, яғни сыну бұрышы түсу бұрышынан үлкен болса, онда екінші затты оптикалық тығыз емес дейді.
Оптикалық тығыз емес заттың абсолюттік сыну көрсеткіші оптикалық тығыз заттыкінен кем болады.
ІV. Есептер шығару:
В.И. Лукашик: №1330, №1332,1347.
V.Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:§§65, 66. 29-жаттығу. №4, №5.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §68,§69. Жарықтың толық шағылуы. Ақ жарықтың спектрге жіктелуі.
Сабақ мақсаты:
1. Жарықтың толық шағылу құбылысы, спектр,дисперсия туралы оқушыларға түсінік беру.
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың үй тапсырмасын қалай меңгергендерін тексеру:
Жарықтың сынуы деген не?
Жарықтың сыну бұрышы деген не?
Жарықтың сыну заңын тұжырымда.
Оқушылардың үйге берілген есептерді қалай шығарып келгенін тексеру.
ІІІ. Жаңа сабақ.
Жарықтың толық шағылу құбылысын түсіндіру. (Видеокассетадағы тәжірибелер арқылы түсіндіріледі).
Жарық шоғы тығызырақ ортадан тығыздығы азырақ ортаға өткенде, таралу жылдамдығы артады. Сәуленің түсу бұрышымен салыстырғанда, сыну бұрышы да артады. Бұл жағдайда сыну заңы:
.
Жарық көзін шайба дөңгелегінің бойымен орын ауыстыру жолымен сыну бұрышын арттыруға болады. Сонда түсу бұрышына қарағанда сыну бұрышы тез артады, шағылған шоқтың жарықтығы артады, ал сынған шоқтың жарықтығы кемиді. Түсу бұрышын сыну бұрышы 900-қа тең болатындай етіп аламыз. Мұнда сынған шоқтың жарықтығы жойылады, ал шағылған шоқтың жарықтығы түскен шоқтың жарықтығына тең болады. Түсу бұршының одан әрі артуы –екі ортаны бөлетін шекарада сынудың болмауына алып келеді. Бұл құбылысты толық ішкі шағылу деп, ал толық шағылу болатын бұрышты сындық немесе αш шектік бұрыш деп атайды.
.
Дисперсия құбылысын түсіндіру. (Видеокассетадағы тәжірибелер арқылы түсіндіріледі).

Негізгі жеті түсті шоқтар жай, монохроматты шоқтар деп аталады.

Күн жарығының құрама бөліктерге жіктелу құбылысы дисперсия деп аталады. Кемпірқосақ –жарықтың жаңбыр тамшыларында призмадағыдай жіктелуі нәтижесінде пайда болған күрделі күн жарығының үздіксіз спектрі.
Ақ жарықпен жарықтандырылған дененің түсі, ол дене жарықтың қандай түсін шағылдыратынына тәуелді.
ІV. Пысықтау.
Жарықтың толық шағылу құбылысы қандай жағдайларда болады?
Толық ішкі шағылу дегеніміз не?
Шекті бұрыш дегеніміз не?
Спектр деген не?
Ньютон тәжірибесін айтып беріңдер.
Монохромат сәуле деген не?
Дисперсия деген не?
V.Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма:§§68, 69. 30-жаттығу.
8-сынып
Сабақ тақырыбы: §§70.71.72. Линзалар. Линзаның оптикалық күші. Линзада кескін шығарып алу. Жұқа линза формуласы. Линзаның үлкейтуі.
Сабақ мақсаты:
1. Оқушыларға линзалар, олардың түрлері, линзаның оптикалық күші, линзада кескін алу үшін пайдаланылатын сәулелер, линза формуласы, линзаның үлкейтуі
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Өткен тарауды қорытындылау.
ІІІ. Жаңа сабақ.
Линзалар деп екі сфералық немесе бір сфералық және бір жазықтықпен шектелген мөлдір шыны денелерді атайды. Линзалардың екі түрі бар: жинағыш және шашыратқыш.
Сыну беттерінің пішініне қарай бөлінетін линзалар түрлері:

Линзаны шектеп тұрған сфералық беттердің С1, С2 центрлері арқылы арқылы өтетеін түзуді линзаның бас оптикалық осі деп атайды.
Оптикалық осьтің бойында линзаның центрінде жатқан О нүктесін линзаның оптикалық центрі деп атайды.
Линзаның центрінен фокусқа дейінгі ОҒ ара қашықтығы линзаның Ғ фокустық қашықтыы деп аталады. 2Ғ нүктесі екі еселенген фокустық қашықтық деп аталады.
Линза фокусында бас оптикалық оське перпендикуляр фокустық жазықтық орналасқан.

Линзада кескін шығарып алу:
d –нәрседен линзаға дейінгі қашықтық,
f –линзадан кескінге дейінгі қашықтық.
1.

.
Кескін шын , төңкерілген және кішірейтілген.
2.


Кескін шын, төңкерілген және өлшемдері нәрсенің өлшемдеріне тең.
3.

Кескін жоғалып кетеді.
4.

Кескін тура, үлкейтілген,жалған .
Жұқа линзада нәрсенің кескінін алу үшін сәулелердің мынадай қасиеттері пайдалануға болады:
Оптикалық бас оське параллель сәуле линзада сынғаннан кейін линзаның Ғ фокусы арқылы өтеді.
Линзаның оптикалық центрі О арқылы өткен сәуле одан сынбай шығады.
Линзаның А фокусы арқылы өтетін сәуле сынғаннан кейін оның бас оптикалық осіне параллель жүреді.
Жұқа линза формуласы:

Кескін өлшемінің h (биіктік) нәрсе өлшеміне Н (биіктікке) қатынасын сызықтық үлкейту Г деп атайды.
.
V. Есептер шығару.
Ж.О.Бақынов. Дидактикалық материалдар. Жарық құбылыстары: А: №24, №25, В: №1, №2, №7, С: №2, №3.
Қорытындылау.
VІ. Бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма: : §§70.71.72.. 31-жаттығу. №1, №2, №4.

8-сынып
Сабақ тақырыбы: §§73.74.Оптикалық аспаптар. Көз-оптикалық жүйе.
Сабақ мақсаты:
1. Оқушыларға проекциялық аппараттар, фотоаппараттар, микроскоп, телескоптың құрылысы, жұмыс істеу принциптері, көздің құрылысы, аккомодация, алытан көргіштік, жақыннан көргіштік туралы түсінік беру.
2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: аралас
Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап
Сабаққа қажетті құралдар:
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылардың үй тапсырмасын қалай меңгергендерін тексеру.
Сфералық линза дегеніміз не?
Дөңес линзаның қандай сипаттамаларын білесіңдер?
Оптикалық оське параллель сәулелер өткенде, олардың жолдары қалай өзгереді? Ойыс линзадан өткенде ше?
Тәжірибеде линза фокусының орнын қалай анықтауға болады?
Линзаның оптикалық күші деген не?
Жинағыш линза беретін кескіндердің өзгеруі неге байланысты?
Линзада кескін алу үшін қандай сәулелерді пайдаланған ыңғайлы?
Линзаның формуласын жазыңдар. Ол қанадй шамаларға байланысты?
Линзаның үлкейтуі деген не? Ол неге тең?
Үйге берілген есептердің шығарылуын тексеру.
ІІІ. Жаңа сабақ.
Экранда нәрсенің үлкейтілген шын кескінін алуға арналған оптикалық аспаптарды проекциялық аспаптар немесе аппараттар деп атайды.
Проекциялық аппараттың оптикалық құрылысының сұлбасы:

3-ойыс айна
К-конденсор –жазықдөңес линзалар жүйесі.
Д-диапозитив
О-объектив.
Фотоаппараттың құрылысының оптикалық сұлбасы:

Лупа –бұл шыныдан жасалған қосдөңес, қысқа фокусты линза.

Фокус аралығы азайған сайын линза көбірек үлкейтеді.
Микроскоп –күрделі оптикалық аспап.
Микроскоптың құрылысының оптикалық сұлбасы:


Телескоп алыстағы нәрсенің кескінін үлкейту үшін қолданылады.
Телескоптың оптикалық құрылысының сұлбасы:

Телескоптың түрлері: телескоп-рефрактор, телескоп-рефлектор
Көздің құрылысы:

Торламада кескіннің өлшемі – нәрсенің өлшеміне және одан торламаға дейінгі қашықтыққа, яғни нәрсеге қарау бұрышына байланысты. Бұл бұрышты көру бұрышы деп атайды.

Көз бұршағының өзінің қисықтығын өзгертіп, көз торламасында нәрсенің, оларды әр түрлі қашықтықтан қарағанда анық кескінін беретін қасиетін аккомодация деп атайды.
Егер көзге күш түсірмей параллель шоқтарды торламады жататын нүктеде жинаса, онда сау көз деп аталады.

Көз бұлшық еттерінің босаңсыған күйінде фокусы көз ішінде жататын болса, онда оны жақыннан көргіштік деп атайды.

Жақыннан көргіштікті түзету үшін ойы, шашыртақыш менискілік линзалы көзілдірік киеді.

Алыстан көргіштіктің себебі –адамда алыстағы нәрсенің де, жақындағы нәрсенің де анық кескіні торламада емес, көз алмасының сыртында, тордың артында болады.

Алыстан көргіштікті түзету үшін дөңес жинағыш менискілік линзалы көзілдірік киеді.

V. Есептер шығару.
Ж.О.Бақынов. Дидактикалық материалдар. Жарық құбылыстары: А: №17, 18,19. В: №8, №9, №10, С: №5, №4.
V І Қорытындылау.
VІІ. Бағалау.
VІІІ. Үйге тапсырма: §§73.74.

8-сынып
Есептер шығару.
Мақсаты:
Оқушылардың «Жарық құбылыстары» бойынша алған теориялық білімдерін есеп шығаруда қолдана білу біліктіліктерін қалыптастыру.
Оқушылардың өз бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру.
Жауапкершілікке, тиянақталыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Сабаққа қажетті құрал-жабдықтар: карточкалар.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Есептер шығару.
Ж.О.Бақынов. Дидактикалық материалдар.
Жарық құбылыстары: А:№8, №11, №13, №14. №5, №6, №7.
Ж.О.Бақынов. Дидактикалық материалдар.
Жарық құбылыстары: В: №3, №4, №5, №8.
Ж.О.Бақынов. Дидактикалық материалдар.
Жарық құбылыстары: С: №1, №6, В: №7.
ІІІ. Қорытындылау.
ІV. Бағалау.
V. Үйге тапсырма: қайталау. Жылдық тест жұмысына дайындық.
8-сынып
Жылдық тест жұмысы.
Мақсаты:
Оқушылардың жыл бойына берілген материалдарды қалай меңгергендерін тексеру, қорытындылау, саралау.
Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту.
Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа, ізденімпаздыққа тәрбиелеу.
Сабақ әдісі: өз бетімен жұмыс.
Сабақ түрі: тест жұмысы
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Тест жұмысын орындау.


ІІ нұсқа.
1. Қандай қозғалысты жылулық қозғалыс деп атайды?
А. Жылы ауаның қозғалысын
В.Сыртқы күштің әсерінен пайда болатын қозғалысты
С.Молекулалардың ретсіз қозғалысын
D. Жылулық сәулеленуді.
2. Заттың меншікті жылу сыйымдылығының бірлігі не?
А.
В.
С.
D. .
3. Меркурий құрылымы, рельефі, жылу өткізгіштігі бойынша ұқсас:
А. Шолпанға
В.Айға
С.Марсқа
D. Юпитерге
4. Сутегінің бейтарап атомында электрондардың саны қанша?
А. 1
В. 2
С. 3
D. 4.
5.Металдардағы токты
тасымалдайтын қай бөлшектер?
А. Оң иондар
В.Теріс иондар
С.Электрондар
D. Оң және теріс иондар.
6. Өткізгіштің кернеуі 9 есе артса, оның кедергісі қалай өзгереді?
А. 9 есе артады
В. 9 есе азаяды
С. 3 есе азаяды
D. 3 есе артады.
7. Электр тогын берген кезде
пәтердің электр желісін өшіретін
автоматтар қалай қосылады?
А. Тізбектей
В. Параллель
С. Біреуі тізбектей, ал екіншісі
параллель
D. Автоматтар еркін қосылады.
8. Күннен Жерге берілетін жылу
берілуі қандай жолмен жүзеге
асырылады?
А. Жылу өткізгіштікпен
В.Сәулеленумен
С. Конвекциямен
D. Диффузиямен.
9. Электрон мен протонның
зарядтары қандай?
А. Электрон заряды –теріс, протон заряды-оң
В. Электрон заряды –оң, протон заряды-теріс
С. Электрон және протонның зарядтары -оң
D. Электрон және протонның зарядтары –теріс.
10. Күн сәулесі айна бетіне 300
бұрышпен түседі. Шағылу
бұрышы неге тең?
А. 1500
В.1200
С. 900
D. 300.
11. Жарықтың сыну заңы қалай
өрнектеледі?
А.
В.
С.
D. .
12. 1820 жылы тогы бар өткізгіштің магнит тілшесіне тигізетін әсерін байқаған ғалым-
А. Г. Ом
В.Х. Эрстед
С. М. Фарадей
D. А. Ампер.
13. Мына құрылғылардың қайсысы ток көзі емес?
А. Реостат
В. Гальвани элементі
С. Электрофорлық машина
D. Аккумулятор.
14. Денелердің электрленуін байқауға арналған аспап
А. Кинескоп
В.Кодоскоп
С. Телескоп
D. Электроскоп.
15. Электролиттердегі электр тогы бұл-
А. Электрондардың реттелген қозғалысы
В.Электрон және оң иондардың реттелген қозғалысы
С. Оң иондардың реттелген қозғалысы
D.Теріс иондардың реттелген қозғалысы.
16. 1000 С-де қандай температура қабылданған?
А. Қалыпты жағдайда судың қайнау
В. Қалыпты атмосфералық қысымда судың қайнауы
С. Ащы судың қайнауы
D.Судың булануы.
17. Қатты, сұйық немесе газ тәрізді денелердің қайсысының жылу өткізгіштігі жоғары болады?
А. Қатты денелердің
В. Сұйықтарда және газдарда
С. Газдарда
D.Сұйықтарда.
18. Кернеудің өлшем бірлігі
А. Ватт
В. Ом
С. Вольт
D.Ампер.
19. Электрондық кемтікті ауысу
бар, өткізгіштегі бір жақты шам
өткізгішті кристалл бұл:
А. Триод
В.Резистор
С.Диод
D.Терморезистор.
20. Магниттік қасиетін ұзақ
уақыт сақтайтын денелер:
А. Диамагнетиктер
В. Ферромагнетиктер
С.Тұрақты магниттер
D.Парамагнетиктер
21. Массасы 100 кг ағаш көмірі
толық жанғанда 340 МДж-ге тең
жылу мөлшері бөлінеді. Осы
отынның меншікті жану жылуы
неге тең?
А. 3400 МДж/кг
В. 340 МДж/кг
С. 34 МДж/кг
D. 3,4МДж/кг.
22. Тізбек бөлігінде 3Кл заряд
орын ауыстырғанда электр өрісі
120 Дж жұмыс атқарды. Осы
бөліктегі кернеуді анықтаңыз.
А. 360 В
В. 0,36 кВ
С. 40 В
D. 40 кВ.
23. 15 секундта өткізгшітің
көлденең қимасы арқылы 120 Кл
электр заряды өтеді. Тізбектегі
ток күші қандай?
А. 8 А
В. 18 А
С. 180 мА
D. 7 А.
24. Массасы 200 г алюминий
200С-тан 300С-қа дейін қыздыру
үшін қанша жылу мөлшері қажет? Алюминийдің меншікті жылу сыйымдылығы 910 Дж/кг0С.
А. 1820 Дж
В. 9100 кДж
С. 800 Дж
D. 1200 Дж.
25. Жинағыш линзаның фокус аралығы 0,2 м. Линзадан денеге дейінгі ара қашықтық 0,25 м.
Линзадан кескінге дейінгі ара қашықтықты табыңдар.
А. 1м
В. 0,5 мС. 0,125 мD. 1, 25 м.


ІІІ. Қорытындылау.
IV. Бағалау.