Презентация по крымскотатарской литературе Бекир Чобан заде.

«Бекир Чобан-заденинъ шиирлеринден бегенген сатырларым» мевзусында инша язмагъа азырланув Мевзу: Къырымтатар эдебиятындан нутукъ ин- кишафы дерси.
Макъсадлар:
Бекир Чобан-заденинъ омюр ве яратыджылыкь ёлу акъкъында малюматны текрарламакъ;
инша ичюн план тизмек ве иншанынъ мундерид- жесини талиль этмек;
Ватангьа, ана тилине севги. шаирнинъ иджадына меракъ ашламакъ.
Дерснинъ кетишаты:
Эв вазифесини сорав. Б. Чобан-заденинъ терджи- меиалыны тест ярдымынен текрарлайджакъмыз.
ТЕСТ
Б. Чобан-заде къачынджы сене ве насыл къорантада дюньягъа кельди?
1839 сенеси, муаллим къорантасында;
Б) 1893 сенеси, чобан къорантасында;
1793 сенеси, профессор къорантасында.
Б. Чобан-заде башлангьыч мектеп программа- сыны къач йылда менимсей?
А) учь; Б) бир; В) дёрт.
Окъувыны девам эттирмек ичюн хайрие дже- миети Бекирни къаерге ёллай?
А) Будапештке; Б)Одессагъа; В) Истанбулгьа.
Б. Чобан-заде Тюркиеде насыл медреседе окъуды?
А)Галия; Б) Султание; В) Зынджырлы.
Б. Чобан-заденинъ биринджи шиири къачынджы сене ве къаерде чыкъты?
1911 сенеси, Истанбулда;
Б) 1914 сенеси, Будапештте;
1920 сенеси, Акъмесджитте.
Къачынджы сенеси ве къайда докторлыкъ дис- сертациясыны къорчалай?
1917 сенеси, Москвада;
Б) 1919 сенеси, Будапештте;
1921 сенеси, Азербайджанца.
1922 сенеси Къырым университетинде насыл вазифеге тайинлене?
А) уйкен оджа; Б) профессор; В) доцент.
Улу инсан, алим ве шайр насыл девирнинъ къурбаны олды?
уянувдевири;
Б) «буюк террор девири»;
ханлыкъ девири.
2. Оджанынъ сёзю: «Меним языларым т бир шеи косътермесе де, кьырылгъан, чайпалгъан, бельки бугунъ-ярын олип ёкъ болып кетеджек къырътта- тарны, онынъ мшаерини, дуйгъуларыны бек яхшы косътере; бар кунъ келип тарих Къырымман огьраш- са, къырымтатары къырымтатарны къыдырса, меним языларым ортагъа чыкъар» («Къавал сеелери», Будапешт). Бу сатырларны Б.Чобан-заде 80 йыл эвель язгьан эди ве, мен беллесем, бойле вакъыт кельди: тарих Къырымнен огъраша, къырымтатар кьырымта- тарны къыдыра, Б. Чобан-заденинъ язылары ортагъа чыкъа. Бугунь де биз шаирнинъ иджадыны огренемиз ве онынъ шиирлерини меракьнен окьуймыз.
Дерсимизнинъ макъсады - иншагъа азырлыкъ корьмек. Бекир Чобан-заденинъ шиирлеринден бегенген сатырларым иншасы - бу фикир юрсетюв иншасыдыр. Онынъ къурулышы (композициясы) бойле олмалы:
Кириш.
Эсас фикир (тезис).
Делиллер (аргументлер):
Нетидже.
Бу композициягьа эсасланып, план тизейик. Ин- шанынъ кириш къысымында не акъкъында язмакъ мумюон? (Б. Чобан-заде акъкъында умумий малю- мат). Планнынъ кириш къысмына серлева тапынъ- ыз (Бекир Чобан-заде шайр ве алим);
Планнынъ эсас къысмында сиз истеген шиир акъ¬къында язмакъ керексинъиз ве анда олгьан бегенген сатырларны талиль этмелисинъиз. Лякин башта Б. Чобан-заденинъ шиирлерине мевджут олгьан мевзу байлыгьыны къайд этмек керек.
Талебелер шиирлерни ифадели окъуйлар: «Ой сувукъ шу гъурбет», «Булутлар, булутлар», «Эзан сееи». Бу учь шиирни насыл бир мевзу къаврап ала? (Ватан асретлиги).
«Тувгьан тиль» шиири окъула, онынъ мевзусы - ана тилине севги.
«Яз акъшамы эв алдында», «Догьдым бир эвде» шиирлерининъ мевзусы - халкъымызнынъ яшайы- шы, урф-адетлери.
«Дунай таша», «Бир сарай къураджакъман!» эсерлерининъ мевзусы - бахтлы аят арзусы.
«Анам» шииринде ана севгиси ачыкълана.
Биз бу шиирлерни окъуп талиль эткен эдик. Энди истеген шиирни сечип алынъыз ве бу эсерде сизни эеджанландыргъан, гонълюнъизге тесир эткен пар- чаны тапынъыз, къайд этинъиз. Не ичюн бу сатыр- лырны бегенесинъиз? Насьш дуйгъулар, фикирлер сизде пейда ола?
Мисаль оларакь, «Булутлар, булутлар» шиирини алайыкъ. Бу эсер акъкъында шайр Шакир Селим язгьан сёзлери сизинъ иншанъыз ичюн нумюне ола биле: «Ватан асретлиги, юрт сагъынчы шаирнинъ «Бу¬лутлар, булутлар» адлы шииринде де пек кучьлю ифаде олуна. Мешур бестекярымыз Ильяс Бахшиш тарафындан музыкъагъа къоюлгъан ве тюркюге че- вирильген бу шиир къырымтатар халкъынынъ юре- гине, анъына-тюшюнджесине о къадар якъын олып къалды ки, концертлеримиз, джыйынларымыз бу тюркюсиз кечмей десек оладжакъ...
Булутлар, булутлар,
Бурчакълы булутлар,
Ал, ешиль, сарьшы Къушакълы булутлар!
Алынъыз, кетейик бек узакъ ерлерге,
Салгъырда кетенин агъарткъан дюльберге...
Бу сатырларны окъугъанда я да динълегенде юреклер титрей, аджджы козьяш томарлары богъ- азгьа келип тыкъыла. Бу сатырларны окъугьан сонъ ана юртны севмемек мюмюон дегиль, ана юрт ичюн курешмемек мукюн дегиль. Даа бир муим шей - бу сатырларны окъугъанда Бекир Чобан-заденинъ шиириетини севмемек мумюон дегиль. Иште, сизге шаирнинъ земаневийлиги!» (Б. Чобан-заде «Бир са¬рай къураджакъман!...» китабында 6-7 с.)
Бекир Чобан-заденинъ даа бир шиирини алай¬ыкъ. «Тувгъан тиль» ана тилимиз акъкъында языл- гъан чокътан-чокъ шиирлерден энъ гузели, энъ кучьлюси демек мумюон. Бу шиир халкъымыз ара- сында севильген ве чокъ ерлерде сыкъ окъулгьан шиирлерден бири олгьан.
Къабримде мелеклер соргъы сораса,
Азраиль тилимни къач кере тораса,
- Озь тувгъан тилимде айт манъа! - дермен,
Озь тувгьан тилимде йырлап олермен.
Бу сатырларда шайр ана тилине сынырсыз сев- гини ифаде эте, ольгендже тувгъан тилине садыкъ оладжагъыны бильдире, миллетни тиль сакьлагьа- ныны къайд эте. Къайгъы ве тюшюнджелер адамны, халкъны кемирип тургъанда тек тиль онъа умют ве ишанч бере:
Тувгъан тиль, башкъа шей акълыма кельмей,
Бир буюк сырымсынъ, душманлар бильмей.
Шиирдеки сатырлар шимдики яш несилимиз ичюн шиар киби олмалы, тилимизни даа яхшы бильмек, огренмек, инкишаф эттирмек ичюн рух ве къувет берелер.
Планнынъ учюнджи къысмы - бу екюн. Еюонлей- иджи болюгинде нетидже чыкъармакъ керек. Бу не- тиджелер уфакъ кьысымлардан келип чыкьа. Бизим иншамызда Б. Чобан-заденинъ шиириети инсанлар ая- тына насьш тесир эткени акъкъында язмакъ му мюон.
Мисаль оларакъ, екюн бойле ола биле: Бекир Чобан-заденинъ шиириети - эдебиятымызнынъ къыйметли асабалыгъыдыр. Онынъ шиирлерини бильмеген ве севмеген адам ёкътыр, чюнки бу ши- ирлерде миллий аэнк, миллий дюньябакъыш акс олуна. Шаирнинъ эсерлерини дикъкъатнен окъу- макъ керекмиз, чюнки онынъ эр сатырында терен фикирлер, самимий дуйгъулар ифаделене, олар яш несильде тувгъан халкъына, Ватанына мукъаддес севгини асыл этелер. Б. Чобан-заденинъ иджады - битмез-тюкенмез рухий хазинемиздир.
Бу еюонлейиджи къысмына насыл серлева бер- мек мумюон?
Бойлеликнен тахтада план языла:
1.Бекир Чобан-заде шайр ве алим.
2.Шаирнинъ тесир этиджи сатырлары.
3.Б. Чобан-заденинъ шиирлери - эдебияты¬мызнынъ къыйметли асабалыгъыдырТалебелерге ярдымджы сёз бирикмелери бериле: парлакъ йылдызлардан бири; аджайип сатырлар; тесир этиджи сёзлер; севилип окъулгьан шиир; терен мундериджели шиирлер; ана-юртуны сев- ген шайр; тюшюнджелерге далдыргъан сатырлар; окъуйыджынынъ акъылында ве юрегтде терен из къалдыргъан сёзлер, фельсефий фикирлер; рухий ха- зине; келеджек несшлер; миллий дюньябакъыш.
Талебелер дерсте иншаны язмагъа башлайлар, эвде оны язып битирелер.