БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫ? ЗЕРТТЕУ ??ЗЫРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ

БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
Жумагулов Серик Бакытбекович
М.Әуезов атындағы №5 жалпы білім беретін мектеп
Бүгінгі білім беру үрдісінде білім алушылардың зерттеу құзіреттілігін дамыту оңай іс - әрекеттердің бірі емесі анық. Оған алдыңызда отырған тәлімгерлеріңіздің «-Мұның бізге керегі не?», «-Қазіргі заман дамыған ғой, бәрі бар ... », « - Интернетте қазақша мәліметтер аз ... » «- Ғалымдар өздері зерттей бермейді ме ... » деген шағын бірнеше фразалардың өзі, олардың керітартпа сөздерінен кейін де ұсынып отырған өзіңіздің гипотезаңызбен тақырыбыңызға да күмәнмен қарауыңыз әбден мүмкін. Егер өзіңіз ұсынып отырған мәліметтердің ғылыми негізі бар, зерттеуге тұрарлық жоба екеніне сенімді болсаңыз, нәтижесін түсініп, сезіп тұрсаңыз, алдыңызда отырған оқушыларыңыздың ішінен «осы баланың қабілеті бар» деген оймен тәукелге баратыныңыз шындық. Қазіргі таңда тәуекелге бару, сіз үшін, сіздің шәкіртіңіздің алдындағы үлкен жауапкершілікке байланысты, себебі, мысалға алып көрейік: бір тақырыпты ұзақ уақыт зерделедіңіз, оны конференцияда қорғадыңыздар, бірақ орын алмадыңыздар, ұйымдастырушылар тарапынан ынталандыру қошеметін де көрмедіңіздер делік. Сіз шәкіртіңізді қаншалықты жұбатып, қолдасаңыз да, оқушы тарапынан қаншама уақыт бекерге кеткендей болып көрінеді, ең сорақысы сол, іштей эмоционалды түрде сізге деген сенім мен сыйластықтың азаюына әкеледі. Бұл жерде бес саусақ бірдей емес, керісінше жеңілістен кейін де, қателік іздеп қайтадан сол тақырыпты талқылап басқа да бағыттарын іздейтін шәкірттер болады, бірақ ондай тек мыңнан бірі ғана кездеседі немесе өзіңіз айтқаныңызға көнсе желкесінен жұлқып жетелейсіз.
Жоғарыда айтылғандарды негізге ала отырып өзімнің тарапымнан білім беру үрдісінде білім алушылардың зерттеу құзіреттілігін дамытудың бірнеше жолдарын ұсынғым келіп отыр.
Біріншіден, «-Мұның бізге керегі не?», «-Қазіргі заман дамыған ғой, бәрі бар ... », «- Ғалымдар өздері зерттей бермейді ме ... » - деген керітарпа сұраққа қазақтың ғұлама аталарымыздың айтып кеткен, жігерлендіретін сөздерін естеріне түсіріп, өзіңіздің «- Ғылыми жұмыспен айналысайық...» деген ұсынынысыңызға оқушыларыңызды көндіру керексіз. Мысалы: адамдар миының мүмкіндіктерін толыққанды пайдаланбайтынын айтып, «...Сен бе бір кірпіш дүниеге, тетігін тап та бар қалан...», «Мен жастарға сенемін...», «Болмасаң да, ұқсап бақ...» т.с.с. бірнеше жалынды сөздермен от беріп, шабыттандыру керек. Күнделікті БАҚ құралдарында жарияланып жүрген өздерімен жасты, тіпті кіші жастағы ерекше дарынды балалардың жасаған жобаларымен таныстыру арқылы қызығушылығын ояту сіздің алғашқы қадамыңыз.
Екіншіден, педагогикадағы үш бұрыш: ата - ана = оқушы = ұстаз арасындағы алтын көпір. Оқушының ата – анасына жоғарыда айтылған бірінші қадамыңызды әдемілеп жеткізіп, уысыңыздағы оқушыңыздың бар потенциалын қолданбай жүргеніне және міндетті түрде ата – аналар тарапынан үлкен қолдау керек екендігін түсіндіру, сіздің шеберлігіңіз.
Үшіншіден, « - Интернетте қазақша мәліметтер аз ... »,- деген пікірге өзіңіздің гипотезаларыңызды ассоциациялауға көшесіз, шынымен де осы пікірді мойындау керек дерек аздау, бірақ мына қағиданы ұстанған дұрыс «...Оқысаңдар балалар, іздегенің алдыңнан, іздемей-ақ табылар...», көбісі орысша мәліметтерді қазақша аударуға машықтанған, немесе қазіргі таңда шынымен де ағылшын тілінде ақпарат көп деп ойлап ғылыми еңбектерді тәжімалап жатады. Бұдан сіз, өзіңіздің уақытыңызды жоғалтуыңыз әбден мүмкін немесе тәжімалдау барысында қателіктер кетіп ғылыми деректер бұрмаланып бастапқы құндылығын жоғалтуы мүмкін. Сонда да шешім бар, мысалы мен, география пәнінің мұғалімі ретінде өз тәжірибемде жоғарыда айтылған бірінші және екінші қадамдарды сәтті орындап, үшінші жолдың ортасына таяп қалдым. Мені және оқушыларымды қызықтырып отырған екі тақырып бар. Олар «Торғай қолатында жел энергиясын қолдану» және «Қостанай облысының оңтүстік өңірінде Күн энергиясын пайдалану». Бірінші тақырыпта пәнаралық байланыс физика пәнімен. Үйткені, нақты инжинерлік есептеулер керек, бұл А), Ә) Торғай қолатының физикалық – географиялық тұрғыдан орыны өте қолайлы батысында Торғай үстірті, шығысында Сарыарқаның батыс бөлігі, оңтүстігінде Тұран ойпатының солтүстік бөлігі, солтүстігінде Батыс Сібір жазығының оңтүстік бөлігі, жел оңтүстіктен солтүстікке немесе керісінше жылдың әр мезгілінде циклондардар мен антициклондарға байланысты және тұрақты желдерге байланысты ауа массаларының кең көлемде өтетін дәліз болып тұр, яғни жел турбиналарын орнатып, желдің күшін қолдануға болады деген сөз, бұл – гипотеза. Мұны нақты дәлелдеу үшін ғылыми негіздер керек, ол үшін Қазгидромед орталығына сұраныс жіберу керек, осы Торғай қолатындағы басым ауа массалары мен желдің бағыты мен жылдамдығы туралы көпжылдық деректерге сүйену үшін. Кейбір деректерде Арқалық қаласының жылдық желдің орташа жылдамдығы 7 м\с, бұл көрсеткіш жел турбиналарын емін еркін қозғалтып 25 кВт электр энергиясын алуға болады деген сөз. Дәл осы сияқты бір гипотеза «Қостанай облысының оңтүстік өңірінде Күн энергиясын пайдалану» кең дархан даламыз жайқалып жай ғана бос жатыр, әрине инвестиция керек, Күн батареяларын сатып алу, орнату көп жұмыс. Бұл жоба негізінен өте құнды Күн энергиясын пайдалану үшін вегетациялық уақыт көп болуы тиіс, яғни ашық аспанды, бұлтсыз күндер әрдайым болып тұрса сол ғұрлым энергия жұтылып, электр энергиясына айналады. Ол үшін де, Қазгидромед орталығына сұраныс жіберу керек, Қостанай облысының оңтүстік өңірінде көпжылдық вегетациялық сағаттарды анықтап беру үшін. Осындай гипотезаларымыз шындыққа айналатындай ақпараттарды ғылыми негіздерге сүйену арқылы жұмысымыз жанданып, ғылыми жобаларымыз мәнді әрі мағыналы болары анық.
Төртіншіден, бәсеке болу керек. Бәсеке - табиғатынан қазақ халқына өте жақын, бірақ біз оны дұрыс бағытта пайдаланбаймыз, біздің мүмкіндіктеріміз бар, біз де жасай аламыз, қолымыздан келеді, айтсақ өзімңзге тиеді айтпасақ тағы болмайды, әлем дамып жатыр, артта қалып қоярымыз анық, біз бір-бірімізді көре алмаймыз. Жанымыз ашымайды, идея сұрап барса бермейміз, көмектеспейміз. Шешім, бәсеке болу үшін саны көп болуы керек (ғылыми жұмыстар, конференция, семинарлар т.с.с.).
Бесіншіден, ілтипат, марапат, қолдау, демеу, мақтау – төртінші қадамыңыздың сапасын жақсартатын үлкен күш. Соңғысы кез-келген іс-шара ұйымдастырушылардың назарына арналған қадам.
Бүгінгі білім беру үрдісінде білім алушылардың зерттеу құзіреттілігін дамыту оңай іс - әрекеттердің бірі емесі анық. Осы қиын да, қызықты еңбектің барысында барлықтарыңызға шығармашылық табыс тілеймін.
Пайдаланған әдебиеттер:
Мақалада автордың жеке тәжірибесінде кездескен гипотезалар мен пікірлер жинағы.