Пернета?та мен пернелерді? ат?аратын ?ызметі. Тінтуір ж?не оны? т?рлері та?ырыбында д?ріс.
4
ТаKырыбы: ПернетаKта мен пернелердіS атKаратын Kызметі. Тінтуір ж‰не оныS т_рлері.
ПернетаKта компьютерге аKпарат енгізу ж‰не оныS жaмысын басKару _шін пайаланылады. €зірге компьютерге адамныS дауысын таныту міндеті жеткілікті д‰режеде орындалCан жоK, сондыKтан пернетаKта – пайдаланылушылардыS компьютерге ‰ріптік – сандыK аKпартты енгізудіS негізгі т‰сілі болып келеді. Jазіргі таSда кеSінен тараCан Windows-Kа лайыKталCан пернетаKта 104 пернеден тaрады, оныS екеуі – Windows терезелері бейнеленген пернелер. ПернетаKтаныS ‰р бір пернесі оймаKтай ( механикалыK немесе мембраналыK ) ажыратып – KосKышKа арналCан KаKпаK болып табылады.
ПернетаKтадаCы шаCын микропроцессор осы ажыратып – KосKыштардыS Kалып к_йін KадаCалап отырып, ‰р бір перне басылып, Kайта жіберілген кезде компьютерге с‰йкес хабарды ж™нелтеді, ал компьютердіS баCдарламасы бaл хабарларды ™Sдейді.
ПернетаKта 4 б™лікке б™лінген: 1) ‰ріптік сандыK б™лік; 2) ж_гіргіні басKару ж‰не м‰тіндік т_зету пернелері ; 3) жетелік пернелер; 4) сандыK б™лік.
ПернетаKта – компьютерге м‰ліметтер мен командаларды енгізуге арналCан KaрылCы. Ол пернелерден тaрады, оныS к™мегімен [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ] ж‰не [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ] немесе т_рлі командаларды енгізуге болады. Пернені басKанда, осыCан с‰йкес жазылCан символ немесе басKа амал орындалады. Jазіргі кезде к™птеген компьютердіS пернетаKталары 101 пернеден, бірнеше жарыK индикатордан тaрады. Олар перненіS жaмыс режімдері туралы хабар беріп отырады.
ПернетаKтада мыналар бар: а) жазба машиналарыныS стандартты цифлары бар пернелер, латын ж‰не орыс ‰ріптері мен тыныс белгілері - €ріптік-цифрлыK пернелер негізінде операциялыK ж_йелердіS командалары мен м‰тіндерін енгізу _шін пайдаланылады. ‰) кішкене цифрлыK пернетаKта - Кіші цифрлыK пернетаKталар негізгі пернетаKталардаCы цифрларды Kайталайды ж‰не ол [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ] енгізу _шін ыSCайлы. б) редакциялайтын пернелер; меSзерді басKару пернесі - Редакциялайтын пернелер мен меSзерді басKару пернелері [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ] шыKKан аKпараттармен жaмыс істеу _шін пайдаланылады. в) Kызметтік пернелер - Jызметтік пернелер есептеу ж_йесініS т_рлі міндеттерін немесе жеке программаларды басKаруCа арналCан. г) арнаулы пернелер - Арнаулы пернелер компьютерлерді басKару ж‰не пернетаKта режімдерін орындау _шін Kажет.
ПернетаKта пернелері атKаратын Kызметіне Kатысты келесідей топтарCа б™лінеді:
Енгізу пернелері(алфабиттік-цифрлыK) - мaнда Kарапайым баспа машинасында болатын пернелер жинаKталады, яCни ‰ріптік, сандыK ж‰не символдыK пернелер.
БасKару пернелері – бaл пернелер жеке т_рінде немесе басKа пернелермен бірге басыла отырып наKты ‰рекеттерді орындайды. К™бінесе CTRL, ALT, Windows белгісі бар перне и ESC Kолданылады..
ФункционалдыK пернелер – арнайы тапсырмаларды орындау _шін Kолданылады. Олар F1, F2, F3 ж‰не ары Kарай F12 дейінгі пернелер тізбегінен тaрады. Т_рлі баCдарламаларCа Kатысты бaл пернелердіS Kызметтері ‰р т_рлі болып келеді.
Орын ауыстыру пернелері - бaл пернелер Kaжаттарда, веб-беттерде ж‰не тексті т_зетуде орын ауыстыру _шін Kолданылады. ОларCа баCыттауыш пернелер,сондай-аK, HOME, END, PAGE UP, PAGE DOWN, DELETE ж‰не INSERT пернелері жатады.
СандыK пернетаKта – бaл пернетаKта сандарды тез енгізу _шін ™те ыSCайлы. ОндаCы пернелер Kарапайым калькулятор немесе есептеу машинасына с‰йкес топталып жинаKталCан.
Енгізу пернелері
Деректерді енгізу пернелеріне негізгі алфабиттік-цифрлыK ж‰не символдыK пернелер еніп, сондай-аK т™мендегідей пернелерді Kамтиды:
SHIFT - Бас ‰ріптерді енгізу _шін Kолданылады
CAPS LOCK - Бір рет басу арKылы бас ‰ріптерді енгізу режиміне к™шеміз, ал екінші рет басKан кезде ол Kасиеті ™шіріледі. Бaл перненіS Kосып/™шірілуі пернетаKтада т_стік индикатормен к™рсетілуі м_мкін.
TAB - Курсорды бірнеше бос орынCа(абзац) жылжыту _шін Kолданылады.
ENTER - ЖаSа жолCа ™ту _шін Kолданады.СaKбаттыK терезелерде белгіленген батырманы таSдау _шін Kолданылады.
БОС ОРЫН - Курсорды бір бос орынCа жылжыту _шін Kолданады..
BACKSPACE - КурсордыS алдындаCы символды немесе белгіленген тексті ™шіру _шін Kолданады.
ФункционалдыK пернелер
F1 АныKтаманы шаKыру F2 Белгіленген элементтіS атын ™згерту F3 Файл немесе бумаларды іздеу
F4 Windows жетектегішінде (проводник) адрестік жолдар тізімін к™рсету F5 Белсенді терезені жаSарту F6 Жaмыс _стелі немесе терезе экранындаCы элементтер арасында жылжу F10 АCымдаCы баCдарлама м‰зірі жолына к™шіп, белсенді ету F11 Белсенді терезені _лкейту ж‰не кішірейту F12 Jaжатты саKтау сaхбаттыK терезесін ашу
Орын ауыстыру пернелері
Пернелер €рекеттер БаCыттауыш пернелер - Jaжат ішінде немесе тексті т_зету кезінде курсорды оSCа,солCа, алCа, артKа жылжыту _шін Kолданылады. HOME - Курсорды жолдыS басына немесе веб-бетте беттіS басына апарады. END - Курсорды жолдыS соSына немесе веб-бетте беттіS соSына апарады CTRL+HOME - JaжаттыS басына ауысу CTRL+END - JaжаттыS cоSына ауысу PAGE UP - Курсорды немесе бетті бір экран жоCары к™тереді. PAGE DOWN - Курсорды немесе бетті бір экран т™мен т_сіреді. DELETE - Курсордан кейінгі символды немесе белгіленген тексті ™шіреді; Windows-та белгіленген элементті жою немесе себетке(корзина) орналастыру _шін Kолданылады. INSERT - Jою режимін Kосу/™шіру _шін Kолданылады. Jосулы кезінде терілетін текст орналасKан курсор орындарында теріледі, ал ™шірілуі кезінде сол символдардыS арасында теріледі.
СандыK пернетаKта.
ЦифрлыK пернетаKта 0-ден 9-Cа дейінгі сандардан, +(Kосу),-(алу),*(к™бейту), /(б™лу), сондай-аK, ондыK б™лшектік _тірден тaрады. Бaл символдар басKа пернелерде орналасKан болса да, цифрлыK пернетаKтада сандарды ж‰не математикалыK амалдарды тез, бір Kолмен енгізу м_мкіндігі бар. ЦифрлыK пернетаKта NUM LOCK пернесі арKылы Kосылып/™шіріліп отырады. К™птеген Kазіргі пернетаKталарда NUM LOCK режимі т_стік индикатормен к™рсетіліп тaрады. NUM LOCK ™шірілуі болCан Kалпында цифрлыK пернетаKта орын ауыстыру пернелері ретінде Kолданылады.
^ш негізгі Kосымша пернелер
PRTSCN (или PRINT SCREEN) – экран бетін суретке т_сіріп, оны компьютер жадысындаCы алмасу буферіне к™шіреді. Оны Microsoft Paint немесе басKа баCдарламаCа сурет ретінде Kойып(CTRL+V), сол баCдарлама арKылы баспаCа беруге болады.
Пернелер Орындалатын ‰рекеттер Alt+PrintScreen Белсенді болып тaрCан терезені Cана суретке т_сіреді Shift+PrintScreen Экранды баспаCа беру
SCRLK (или SCROLL LOCK) – бaл пернені басу к™птеген баCдарламаларCа ‰сер етпейді. БіраK кейбір баCдарламаларда оны басу баCыттауыш пернелердіS, PAGE UP ж‰не PAGE DOWN ‰рекетін ™згертеді; бaл пернелерді басу белгіленген фрагмент немесе курсор Kалпын ™згертпестен Kaжатты айналдыру м_мкіндігін береді. ПернетаKтада бaл перненіS Kосып/™шірілуі т_стік индикатормен к™рсетіледі.
PAUSE/BREAK – бaл перне к™п Kолдана бермейді. Кейбір ескі баCдарламаларда бaл пернені басу баCдарламаны тоKтатады немесе CTRL –мен бірге басу оныS орындалуын тоKтатады.
ЕS негізгі Kолданылатын пернелер жиынтыCы
Пернелер Орындалатын ‰рекеттер SHIFT+CTRL,SHIFT+ALT ПернетаKтадаCы баспа ‰ріптер ретін ™згерту CTRL+C Белгіленген элементті к™шіру CTRL+X Белгіленген элементті Kиып алу CTRL+V Белгіленген элементті Kою CTRL+Z €рекетті кері Kайтару CTRL+Y €рекетті Kайталау CTRL+S АCымдаCы файлды немесе Kaжатты саKтау DELETE Белгіленген элементті жойып, «Себетке» орналастыру SHIFT+DELETE Белгіленген элементті «Себетке» орналастырмастан жою CTRL + оS жаK баCыттауыш () Курсорды келесі с™здіS басына орналастыру CTRL + сол жаK баCыттауыш () Курсорды алдыSCы с™здіS басына орналастыру CTRL + т™мен жаK баCыттауыш () Курсорды келесі абзацтыS басына орналастыру CTRL + жоCарCы жаK баCыттауыш () Курсорды алдыSCы абзацтыS басына орналастыру CTRL+SHIFT + баCытшалары бар пернелер Текст фрагменттерін белгілеу SHIFT + баCытшалары бар кез-келген перне Жaмыс _стелінде немесе терезеде бірнеше элементтерді белгілеу, сондай-аK, Kaжатта тексті белгілеу CTRL + баCытшалары бар кез-келген перне + БОС ОРЫН Жaмыс _стелінде немесе терезеде бірнеше жеке элементтерді белгілеу CTRL басып тaрып , тышKан к™рсеткіші арKылы таSдау Бірнеше элементтерді еркін т_рде таSдау SHIFT басып тaрып , тышKан к™рсеткіші арKылы таSдау Бірнеше элементтерді жaмыла таSдау CTRL+A Терезедегі немесе KaжаттаCы барлыK элементтерді белгілеу ALT+F4, CTRL+W АCымдаCы терезені жабу немесе белсенді болып тaрCан баCдарламадан шыCу ALT + БОС ОРЫН Белсенді болып тaрCан терезенініS Kосымша м‰зірін ашу CTRL+F4 Белсенді болып тaрCан Kaжатты жабу(біруаKытта бірнеше Kaжаттарды ашатын баCдарламаларда Kолданылады) ALT+TAB Бір элементтен келесі элементке к™шу CTRL+ALT+TAB БаCыттауыш пернелерді Kолдану арKылы бір элементтен басKа элементке к™шу CTRL + тышKанныS айналма ж_гірткіші Жaмыс _стеліндегі белгішелер ™лшемін ™згерту ALT+ESC Элементтерді ашылCан реті бойынша циклді т_рде ашып, алмастыру SHIFT+F10 Белгіленген элементтіS Kосымша м‰зірін ашу CTRL+ESC «Бастау»(«Пуск») м‰зірін ашу ALT + к™рсетілген ‰ріп С‰йкес менюді к™рсету ALT + жоCарCы баCытталCан перне Windows жетектегішінде бір д‰реже жоCары тaрCан буманы Kарап шыCу ESC АCымдаCы тапсырманы кері Kайтару CTRL+SHIFT+ESC, CTRL+ ALT+ DELETE Тапсырмалар диспетчерін ашу Компакт-дискті KойCан кезде SHIFT пернесін басу Компакт-дискіні автоматты т_рде ойнату режиміне к™шу.
Windows белгісі бар пернемен бірге басылатын пернелер жиынтыCы:
Windows белгісі бар перне - «Бастау»(«Пуск») м‰зірін ашу ж‰не жабу;
Windows белгісі бар перне+PAUSE - ОперациялыK ж_йеніS Kасиеттері туралы терезені ашу;
Windows белгісі бар перне+D - Жaмыс _стелін к™рсету;
Windows белгісі бар перне+M - БарлыK терезелерді жинаKтау(Свертывание);
Windows белгісі бар перне+SHIFT+M - Жaмыс _стеліндегі барлыK жинаKталCан терезелерді Kалпына келтіру;
Windows белгісі бар перне+E - «МеніS компьютерім» белгісін ашу;
Windows белгісі бар перне+F - Файлдар мен бумаларды іздеу;
CTRL+Windows белгісі бар перне+F - Компьютерлерді іздеу (желіге KосылCан жаCдайда);
Windows белгісі бар перне+L - Компьютерді Kaлыптау немесе Kолданушыларды алмастыру;
Windows белгісі бар перне+R - «Орындау»( «Выполнить») сaхбат терезесін ашу;
Windows белгісі бар перне+U - Арнайы м_мкіндіктер орталыCын(Центра специальных возможностей) ашу;
Windows жетектегішінде бірге басылатын пернелер жиынтыCы:
CTRL+N - ЖаSа терезе ашу;
CTRL+SHIFT+N - ЖаSа бума Kaру;
END - Белсенді терезеніS т™менгі жаCына к™шу;
HOME - Белсенді терезеніS жоCарCы жаCына к™шу;
ALT+ENTER - Белгіленген элементтіS Kасиеті туралы сaхбат терезені ашу;
ALT+Сол жаKтаCы баCыттауыш «» - АлдыSCы буманы Kарап шыCу;
ALT+ОS жаKтаCы баCыттауыш «» - Кейінгі буманы Kарап шыCу;
CTRL+E - Іздеу жолын таSдау;
Win+Shift+‰ріптер - БасылCан ‰ріптен басталатын бума немесе файлды белгілеу;
Shift+Enter - Белгіленген буманы жаSа терезеде ашу;
СaхбаттыK терезеде Kолданылатын пернелер _йлесімділігі:
TAB - Параметрлер бойынша алCа жылжу;
SHIFT+TAB - Параметрлер бойынша артKа жылжу;
ENTER - К™п бaйрыKтарда тышKаннныS орнына Kолданылады;
БОС ОРЫН - Жалауша Kою немесе алып тастау (белсенді болCан жаCдайда).
Тінтуір ж‰не оныS т_рлері.
ТышKан ([ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ] mouse - тышKан) - бейнебетте к™рсетілген белгілі бір тілдесу элементтерін меSзеп, оларды б™лектеу _шін пайдаланушы Kолданатын KaрылCы.
[ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ] - ™зін тегіс бетке KозCалтKанда бейне беттегі ж_гіргіні (курсорды) жылжытатын шаCын монипулятор. Тінтуір [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ]‰детте сым арKылы жалCанатын ж‰не тaрпаты к‰дімгі тышKанCа aKсайтын, бекі _ш батырмасы бар Kорапша. Оны басында KалжыSдап
- <ТышKан> деп атаCанымен, кейіннен осы с™з ресми атауына айналып кетті. Тінтуірді _стел бетіне немесе басKада жазыKтыK бетінде KозCалтKан кезде [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ] бейне бетінде тітнуір к™рсеткіші – ж_гіргі сол ретпен KозCалады. Ж_гіргі орындалып отырCан амалCа Kарай ™з т_рін ™згерте алады. Jандай да бір ‰рекетті орындау Kажет болCанда пайдаланушы тінтуірпернелерініS бірін басады.
ТышKанныS бір Kолмен aстауCа арналCан, жайпаK табанды Kаптамасы, _стінде бір немесе бірнеше батырмасы, т_п жаCында к™п баCытты бергіш KaрылCысы (‰детте кішкентай шар) ж‰не оны компьютерге жалCайтын сымы болады.
ТышKанды KозCай отырып, пайдалану бейнебеттегі ж_гіргіні басKарады. Бейнебетте элементтер мен ‰мірлер таSдау _шін пайдаланушы тышKан батырмаларыныS бірін басып, тышKан нaKымын жасауы керек.
Т_рі
АйналдырCыш тышKан немесе д™Sгелекшелі тышKан, оныS, яCни тінтуірдіS сол жаK пернесі ж‰не тінтуірдіS оS жаK пернесіарасында д™Sгелекшесі бар. Ол бейнебет Kaрамын біртіндеп Kарап шыCуCа м_мкіндік береді.
ОптикалыK тышKан – меSзейтін KaрылCыныS соSCы жаSа т_рі, онда жaмыршаKтыS орнына жарыK шыCаратын элемент орнатылCан. Ол жарыK шыCаратын элемент шаCылыстыратын жарыK аCыныныS ™згеруіне жауап ретінде жылжуды тіркеп отырады.
МеSзері
ТышKан меSзері (Курсор мыши; mouse cursor) - тышKан арKылы дисплей экраны бойынша орын ауыстыратын [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ] [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ].
НaсKаCышы
Тінтуір нaсKаCышы (Указатель мыши; mouse pointer) - егер тышKан [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ] Kосылса ж‰не тышKан драйвері ж_ктелсе, онда тышKан нaсKаCышы ™рKашан [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ]т_рады. М™тіндік режімде нaсKаCыш к‰дімгі тікт™ртб_рыш пішінінде болады. [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ] режімде нaсKаCыштыS стандартты пішіні солCа Kарай жоCары баCытгалCан жебелікке aKсас, алайда к™бінесе орындайтын [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ] карай нaсKаCыш басKа пішінді: кос жебелікті, кресті, жаKтауды ж™не т.б. Kабылдайды. УаKыт к™бірек ж_мсалатын операцияларда нaсKаCыш KaмсаCатKа айналады. Б_л ™рекетімен [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ] "шамалы к_тіSіз, аKпаратты енгізу ‰зірге м_мкін емес" дегенді хабарлайды; тышKан нaсKаCышын м‰тіндік меSзерден ажырата білу керек.
15