Беседа: Оолдар кижизидилгезинге адаларнын ролю

Лекция: «Оолдар кижизидилгезинге адаларнын ролю».

Уругнуё кижи болуп хевирлеттинеринге =г-б\ле кижизидилгези улуг ужар-дузалыг. «Хол изин бут чандыр баспас» деп, тыва улустуё улегер чугаазы бар. Ада-ие кандыг болдур, ажы-т=л\ ындыг болур дээни ол.
Аныяк салгал =г-б\ле долгандыр турар болуушкуннар дугайында билиишкинни ап турар, м=з\-шынар талазы-биле хевирлеттинер, улузунуё дылынга, чаёчылдарынга ==ренир, к\ш-ажылга дадыгар.
+з\п орар салгады кижизидериниё нарын болгаш харыысалгалыг кезээн тодарадыр кол ч\\л_=г-б\ле, школа, ниитилелге кандыг кижини =ст\р\п бээри. Ада-ие уругларыныё салым-хуузу дээш ч\гле боттарыныё мурнунга харыысалгалыг. Уруглар кижизидилгезиниё нарын айтырыгларын шиитпирлээринге ада-иелерге уругларга ынакшылы, кылып чоруур ажыл-агыйы, эрес-кежээзинден аёгыда, тускай педагогиктиг билиглерни чугула.
Кижизидилгениё бир негелдези _ уругларныё аажы-чаёында, сагылга-чурумунда, сонуургал-к\зелдеринде эки ч\\лдерни тып эскерери. Чоннуё: «Ада кижи ырак сактыр, ындын бодаар» деп чоннуё мерген угаадыы ада кижиниё эриг баарлыын ынчаар \нелээн. Адазыныё эрес-кежээзи, ажылгыр б\д\ж\, чон аразында т=лептиг ат-алдары ажы-т=л\нге чоргаарал, \легер-чижек болур.
Улуг класстыё ==реникчилери адаларын (улуг акызын, даайын) бодунуё чоок эжи, с\мелекчизи кылдыр к==р.
Ооё ужурундан чигизинчиг, берге кижизидилгелиг улуг уругларга, оолдарга катчып, к=г\ч\п алгаш, арагалап, оон кедерезе, наркотиктерни ажыглап эгелээр. Ол б\г\н\ё т\ёнелинде =з\п келгеш, кандыг кижи \нерин даап бодаары берге эвес.
+=реникчи кижиниё тура-соруунуё, аажы-чаёыныё четпестерин чайладып, кижизидип алыр деп бодаар болза, х\н чурумун сагыдып ==редир, боду бодунга шын негелдени тургузуп, ону к\\седиринге тура-сорукту оттуруп, ==редир, чаёчыктырар. Улуг орус педагог Сухомлинскийниё: «Бир эвес сен бодуёну албадап, бодуёдан негелде кылып шыдавас болзуёза, сеёээ ч\с-даа кижизидикчи башкыны эккеп каар болза, херээ чок» дээн с=стери таварылга эвес. Бо мерген угаадыгны ажы-т=лге билиндирип, амыдыралдыё берге \елерин ажып эртерде, ону сактып чорза, артык эвес.
Кандыг-даа чон бодунуё салгакчыларын, аныяк-=скенни т=лептиг кылдыр кижизидип, ажы-т=л келир \еде эртеп-билиглиг, культуразы бедик кижилер болзун дээш б\г\ к\ж\н берип, угаадыглыг мерген с=стери-биле хей-аьт киирип, кижизидип чоруур.
Арагалаашкын айтырыы, ылаёгыя ==реникчилер болгаш аныяктар ортузунда арагалаашкын улуг д\в\релди болдуруп турар. Ол база ада-иениё багай \легериниё салдары-дыр. Орус улустуё мындыг угаадыы бар: «Ч\н\ тарып алган сен, ону ажаап алыр сен».
Ада-иениё уруглар кижизидилгезинге багай салдар чедирип турар талаларын к=р\п к=рээлиёер: ада-иелер боттары уруг-дарыыныё мурнунга багай аажы-чаёын к=рг\зери, арагалаар, алгыш-кырыш, шош-содаа \нд\рери; дыка х=й ада-иелерниё уруглар кижизидилгезиниё дугайында номнар номчувазы; =г-б\лениё дузалал ажыл-агай чогу; ада-иениё ажыл чогу; тоомчу чок чорук.
Улуг-даа улус, уруг-дарыг-даа багай ч\ве кылып турда, к=рбээчеёнеп, билбээчеёнеп эрте бээр таварылгалар бар.
Уруглар кижизидилгезинге ада-иениё, школаныё,х=й-ниитиниё киржилгези улуг. Бистиё келир \евис болур ажы-т=л\в\ст\ хевирлеп турар-дыр бис. Ынчангаш келир \еде чуртта кымнар баштаары бистиё б=г\нг\ уруглар-биле ажылывыстан дорт хамааржыр.
Эр кижилер ажыл-ишчи, шалыпкын, эртем-билигге ч\тк\лд\г, уран-шевер, кижизиг м=з\л\г болур. Адалар оол уругну орлан-т=лептиг аажы-чаёга кижизидип эгелээр болза, амгы \еде ышкаш кем-херек [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ], оорланыр чорук эвээжээр деп бодаар мен.
Эр кижи дээрге =г-б\лениё даянгыыжы, ч=ленгиижи болур, ынчангаш эр улустуё хей-аьды бедик-ле болзун.


Ындыг боор бе?
«Ада-ие багай чаёын
Ажы-т=л\ д=зей бээр»_деп,
Улуг кижи чагыг-с=з\н
Уран дыёнааш, сагышсыраан.

Ада-ие арагалаар,
Ажыл кылбас тояанчылаар.
Т=рел ханын д=скелчокпай
Д=зей берзе кончуг багай.
Амыдырал таваан салыр
Ада кижи ындыг боор бе?
Ам-даа болза кызарга
Ажы-т=л\ амырай-ла

Арагадан эмнедип ап,
Ажыл-ишке кирип алзын.
Алыс барып оглу =з\п,
Ада-чуртка бараан болзун.

Эртем-сургуул чедип алгаш,
Эки кызып ажылдазын.
Ада чуртун сайзыраткаш,
Аас-кежиин боду тывар.
Даш-оол Монгуш