К?міртек, кремний ж?не оларды? ма?ызды ?осылыстары (9 сынып)

Сабақтың тақырыбы: Көміртек, кремний және олардың маңызды қосылыстары.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Көміртек, кремний және олардың қосылыстары туралы таныстырып, білімдерін нығайту;
Дамытушылық: Қөміртек, кремнийдің қолдану аймағына, табиғатта таралуына ерекше мән беріп, оқушылардың іскерлігін, ойлау қабілетін, ой өрісін, шығармашылық мүмкіндігін, танымдылық қызығушылығын дамыту;
Тәрбиелік: Өз ойын еркін айтуға, ізденімпаздыққа, жұптасып жұмыс жасауға, белсенділікке тәрбиелеу. 
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: ой қозғау, топпен, жеке жұмыс, есептер шығару
Сабақтың көрнекілігі: интербелсенді тақта, жұмбақ, деңгейлік тарпсырмалар, кремний қосылыстарының үлгілері, карточкалар, Венн диаграммасы, колба, белсендірілнген көмір, сүзгіш, су.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі
-оқушылармен амандасу;
-оқушыларды түгендеу;
-көңілдерін сабаққа аудару.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:
А) «Ой қозғау» (сұрақ – жауап:)
р сыртқы электрондық қабатында неше электорнға дейін бола алады?
Периодтық жүйеде қанша р элемент бар?
р орбитальдің пішіні қандай?
р элементтер көбіне қандай тотығу дәрежелерін көрсетеді?
р элементтерге жататын топтарды атаңыз
В) Химиялық диктант (формулаларды оқу, оқушылар дәптерлеріне жазады) – корунд, рубин, сапфир (Al2O3), криолит (Na3AlF6), алюминий карбиді (Al4C3) алюминий нитриді (AlN), алюминий сульфаты (Al2(SO4)3), боксит (Al2O3 * xH2O), алюминий гидроксиді (Al(OH)3)
С) Деңгейлік тапсырмалар орындау
І деңгей (1 ұпай) Сөйлемдерді толықтыр.
Алюминий  _____ периодтың ____ тобында орналасқан____ топша элементі._____ 
Алюминийдің физикалық қасиеті ____________________________
___________________________________________________________
Алюминийді______________ процесі арқылы алады.
Алюминий химиялық қасиеттері жөнінен ___,______,_____,_____,____,____
әрекеттеседі.
Алюминийді _______ қасиеттеріне байланысты ___________ қолданады.
ІІ деңгей (2 ұпай)
Криолиттің салыстырмалы молекулалық массасын есептеңіз. (Mr)
ІІІ деңгей (3 ұпай)
Рубиннің құрамындағы оттектің массалық үлесін есептеу. (ω)
ІІІ. Жаңа сабақтың жүруі: (Жұмбақ жасыру арқылы сабақтың тақырыбын ашу) –Көміртек, кремний және олардың маңызды қосылыстары
«Хат келді»
Өмірде қолданар біздерді әр салаға,
Кездесер сан қилы тұрмыстық шаруада.
ІV А тобын бастаушы біздерміз,
ІІ-ші, ІІІ-ші периодты үйденбіз.
Ал қане, кідірмей атай ғой біздерді
«р» ларға жататын бейметалл елденбіз.
Тапсырмалар:
1. Жеке жұмыс (мәтінмен танысу)
2 Постер қорғау (топтық, ұжымдық жұмыс)
І топ
Көміртек және оның қосылыстары
ІІ топ
Кремний және оның қосылыстары
Атомдарының құрылысы.Көміртек IVА топ элементі. Атомдық нөмірі 6, салыстырмалы атомдық массасы 12. 
Табиғатта таралуы.Көміртек табиғатта бос күйінде алмаз және графит түрінде кездеседі. Жер қыртысындағы көміртек мөлшері шамамен 0,1%. Көміртек негізінен, кальций және магний карбонаттарынан тұратын ізбестас, мәрмәр, бор, магнезит, доломит сияқты табиғи минералдардың құрамына кіреді. Ол органикалық заттардың негізгі құрамдық бөлігі болып табылады. Көмір, мұнай, ағаш және табиғи газ отын ретінде қолданылатын жанғыш материалдар түрінде қарастырылады.Физикалық қасиеттері.Жай зат түрінде көміртектің бірнеше аллотропиялық түр өзгерістері болады: алмаз, графит, карбин және фуллерен. Кристалдық торының құрылыстары әр түрлі болғандықтан, олардың физикалық қасиеттері де әрқалай. Химиялық қасиеттері.Қалыпты жағдайда көміртек химиялық инертті. Температураны жоғарылатқанда оның әрекеттесу қабілеті күшейеді. Жоғары температураларда көміртек оттекпен, азотпен, галогендермен және көптеген металдармен әрекеттеседі.C + H2O = CO + H2Бұл реакция газ генераторларында 1200°C-тан жоғары температура болғанда жүреді. Температура 1000°C-тан төмен болғанда, көміртек CO2газына дейін тотығады:C + 2H2O = CO2 + 2H2
Бейнекөрініс «Көміртек»
Зертханалық жұмыс. Белсендірілген көмірдің адсорбциялық қасиеті.Колбаға немесе стаканға су қүйып оны күлгін сиямен бояңдар. Оған ұсақталған белсендірілген көмірді салып шайқаңдар. Одан соң сүзіндер.
Атомдарының құрылысы.Кремний IVА топ элементі. Атомдық нөмірі 14, салыстырмалы атомдық массасы 28. 
Ашылуы.
Кремнийді алғаш рет HYPERLINK "http://infourok.ru/site/go?href=http%3A%2F%2Fkk.wikipedia.org%2Fwiki%2F1811"1811 жылы Гей-Люссак пен Л.Ж. Тенар ашқан.  HYPERLINK "http://infourok.ru/site/go?href=http%3A%2F%2Fkk.wikipedia.org%2Fwiki%2F1824"1824  - 1825 жылдары швед химигі Я.Берцелиус фторлы кремнийді калиймен тотықсыздандырып, ал 1865 жылы орыс ғалымы Н.Н. Бекетов төрт хлорлы кремний мен HYPERLINK "http://infourok.ru/site/go?href=http%3A%2F%2Fkk.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D0%259C%25D1%258B%25D1%2580%25D1%258B%25D1%2588"мырышты әрекеттестіріп жеке бөліп алған.
Табиғатта таралуы.Кремний оттектен кейінгі жер бетінде ең көп таралған элемент. Ол жер қыртысының 27,6%-ін құрайды.Табиғи кремнийдің едәуір бөлігі құм немесе кварц түрінде кездесетін кремнезем деп аталатын кремний (IV) оксиді болып табылады. Өте таза кристалл күйдегі кремний оксиді тау хрусталі деп аталатын минерал түрінде кездеседі. Әр түрлі қоспамен боялған кристалдық боялған кремнезем SiO2 бағалы жартылай бағалы тастар – ақық (агат), аметист, яшма түзеді. Алынуы.Өнеркәсіпте кремнийді электр пештерінде SiO2 кокспен тотықсыздандырып алады: SiO2 + C = Si + 2COЛабораторияда тотықсыздандырғыштар ретінде магний немесе алюминийді қолданады:3SiO2 + 4Al = 3Si+ 2Al2O3Физикалық қасиеттері.Кристалдық кремний – болаттай жылтыры бар, қара сұр түсті зат. Кремнийдің жартылай электрөткізгіштік қасиеті бар. Одан жарық энергиясын электр энергиясына айналдыратын күн батареясын дайындайды.Металлургияда кремнийді жоғары ыстыққа тұрақты және қышқылға төзімді кремнийлі болаттар алу үшін қолданады.Кремний өте сынғақ, оның тығыздығы 2,33г/см3. Көміртек сияқты ол қиын балқитын заттарға жатады.Химиялық қасиеттері.Кремний көміртек сияқты бейметалл, бірақ оған қарағанда бейметалдық қасиеті төмен. Кремний кәдімгі жағдайда едәуір инертті. Ол тікелей тек фтормен әрекеттесіп, кремний фторидін түзеді:Si + 2F2 = SiF4↑Қышқылдар кремнийге әсер етпейді. Бірақ ол сілтілік металдардың гидроксидтерінде еріп, силикат және сутек түзеді:Si + 2NaOH + H2O = Na2SiO3 + 2H2↑Қолданылуы.
Кремний қышқылының тұздары силикаттар деп аталады.
Силикаттар техникада кеңінен қолданылады. Сұйық шыны, кәрлен, шыны және тасты желімдеу үшін отқа төзімді сылайтын заттардың құрамына кіреді. Силикаттар мен алюмосиликаттар кәрлен, шыны, қышкәрлен, цемент, бетон, кірпіш және әр түрлі қыш бұйымдар өндірісінің негізі болып табылады. Ерітіндіде силикаттар жеңіл гидролизденеді.
Бейнекөрініс «Шыны өндірісі»
Сергіту сәті:
Барлығымыз орнымыздан тұрамыз.
Көміртек немесе кремний дегенде қол көтереміз
Оттек дегенді қолды алға созамыз
Сутек дегенде қолды жан-жағымызға созамыз
Индексті айтқанда қолды түсіреміз
СО2 SiО2
Н2СО3 Si2СО3
С Si
ІV Қорытынды: 
Кремний
1. Кремний жер бетінде таралуы бойынша нешінші орында?
2. Кремнийдің электрондық конфигурациясы
3. Кремний неше валенттілік көрсетеді?
4. Металдардың кремниймен қосылысы қалай аталады?
5. Силикаттар дегеніміз не?
6. Кремнийдің қолданылу саласы
Көміртек
1. Органикалық заттарды көміртектің валенттігі
2.Көміртектің электрондық конфигурациясы
3. Адсорбция дегеніміз не?
4.Көміртектің аллотропиялық түрөзгерістері
5. Көміртек оксидтері
6. Көміртектің қолданылу саласы
№1 есеп.  2 моль көміртектің көлемін, массасын, атом санын анықтаңдар
№2 есеп. 10 грамм көмірді жаққанда қанша көлем (қ.ж.) қөмірқышқыл газы түзіледі?
№3 есеп. Массасы 36,6 г натрий силикатын алу үшін қанша натрий оксиді, қанша кремний оксиді қажет болатынын есептеңдер.
V Бекіту: Венн диаграммасы (көміртек пен кремний)

VІ Үйге тапсырма беру § 7.5, 7.6.
«Көміртек қосылыстарының тіршілік үшін маңызы»,
«Силикат өнеркәсібі».
VІІ Бағалау:
Кремний
1. Кремний жер бетінде таралуы бойынша нешінші орында?
2. Кремнийдің электрондық конфигурациясы
3. Кремний неше валенттілік көрсетеді?

4. Металдардың кремниймен қосылысы қалай аталады?
5. Силикаттар дегеніміз не?
6. Кремнийдің қолданылу саласы
Көміртек
1. Органикалық заттарды көміртектің валенттігі
2.Көміртектің электрондық конфигурациясы
3. Адсорбция дегеніміз не?
4.Көміртектің аллотропиялық түрөзгерістері
5. Көміртек оксидтері
6. Көміртектің қолданылу саласы
«Хат келді»
Өмірде қолданар біздерді әр салаға,
Кездесер сан қилы тұрмыстық шаруада.
ІV А тобын бастаушы біздерміз,
ІІ-ші, ІІІ-ші периодты үйденбіз.
Ал қане, кідірмей атай ғой біздерді
«р» ларға жататын бейметалл елденбіз.
І деңгей (1 ұпай) Сөйлемдерді толықтыр.
Алюминий  _____ периодтың ____ тобында орналасқан____ топша элементі._____ 
Алюминийдің физикалық қасиеті ____________________________
___________________________________________________________
Алюминийді______________ процесі арқылы алады.
Алюминий химиялық қасиеттері жөнінен ___,______,_____,_____,____,____
әрекеттеседі.
Алюминийді _______ қасиеттеріне байланысты ___________ қолданады.
ІІ деңгей (2 ұпай)
Криолиттің салыстырмалы молекулалық массасын есептеңіз. (Mr)
ІІІ деңгей (3 ұпай)
Рубиннің құрамындағы оттектің массалық үлесін есептеу. (ω)
І деңгей (1 ұпай) Сөйлемдерді толықтыр.
Алюминий  _____ периодтың ____ тобында орналасқан____ топша элементі._____ 
Алюминийдің физикалық қасиеті ____________________________
___________________________________________________________
Алюминийді______________ процесі арқылы алады.
Алюминий химиялық қасиеттері жөнінен ___,______,_____,_____,____,____
әрекеттеседі.
Алюминийді _______ қасиеттеріне байланысты ___________ қолданады.
ІІ деңгей (2 ұпай)
Криолиттің салыстырмалы молекулалық массасын есептеңіз. (Mr)
ІІІ деңгей (3 ұпай)
Рубиннің құрамындағы оттектің массалық үлесін есептеу. (ω)
І деңгей (1 ұпай) Сөйлемдерді толықтыр.
Алюминий  _____ периодтың ____ тобында орналасқан____ топша элементі._____ 
Алюминийдің физикалық қасиеті ____________________________
___________________________________________________________
Алюминийді______________ процесі арқылы алады.
Алюминий химиялық қасиеттері жөнінен ___,______,_____,_____,____,____
әрекеттеседі.
Алюминийді _______ қасиеттеріне байланысты ___________ қолданады.
ІІ деңгей (2 ұпай)
Криолиттің салыстырмалы молекулалық массасын есептеңіз. (Mr)
ІІІ деңгей (3 ұпай)
Рубиннің құрамындағы оттектің массалық үлесін есептеу. (ω)
І деңгей (1 ұпай) Сөйлемдерді толықтыр.
Алюминий  _____ периодтың ____ тобында орналасқан____ топша элементі._____ 
Алюминийдің физикалық қасиеті ____________________________
___________________________________________________________
Алюминийді______________ процесі арқылы алады.
Алюминий химиялық қасиеттері жөнінен ___,______,_____,_____,____,____
әрекеттеседі.
Алюминийді _______ қасиеттеріне байланысты ___________ қолданады.
ІІ деңгей (2 ұпай)
Криолиттің салыстырмалы молекулалық массасын есептеңіз. (Mr)
ІІІ деңгей (3 ұпай)
Рубиннің құрамындағы оттектің массалық үлесін есептеу. (ω)
І деңгей (1 ұпай) Сөйлемдерді толықтыр.
Алюминий  _____ периодтың ____ тобында орналасқан____ топша элементі._____ 
Алюминийдің физикалық қасиеті ____________________________
___________________________________________________________
Алюминийді______________ процесі арқылы алады.
Алюминий химиялық қасиеттері жөнінен ___,______,_____,_____,____,____
әрекеттеседі.
Алюминийді _______ қасиеттеріне байланысты ___________ қолданады.
ІІ деңгей (2 ұпай)
Криолиттің салыстырмалы молекулалық массасын есептеңіз. (Mr)
ІІІ деңгей (3 ұпай)
Рубиннің құрамындағы оттектің массалық үлесін есептеу. (ω)