Воспитательное мероприятие на крымскотатарском языке Отмекке урьмет

ТЕРБИЕВИЙ ТЕДБИР «ОТЬМЕККЕ УРЬМЕТ» (ПРОЕКТЛЕР ЭСАСЫНДА)
Инсанлар дюньягъа кельгенде, ольгенде,
Отьмек! – деп хаялгъа далгъанлар.
Инсанлар отьмекни – Ава деп, Кунеш деп,
Яшавчюн ильхам деп саялар.
Отьмек. Бу недир?...Шаир Рефат Чайлакъ озь шииринде язгъан киби, отьмек инсанлар ичюн Ава, Кунеш, яшайыш ичюн ильхамдыр. Отьмекнинъ къыймети пек буюктир, отьмек адамларгъа кучь-къувет бере, эр бир къапыгъа темиз, пак къалипнен кельгенлерни отьмекнен къаршылап алалар.
Эвель-эзельден халкъымызда отьмекнинъ къыймети акъкъынла бойле айтыла эди: «Отьмек – падиша, эт – визир, къалгъаны вызыр-вызыр» (слайд). Бу демек, биз эр кунь чешит тюрлю ашлар ашайыкъ, амма бу ашларнынъ янында эр вакъыт отьмек булуна. Отьмек инсанларнынъ яшайышында пек керекли ве файдалы емектир. (слайд) Демек, инсанлар отьмекни къорчаламагъа, къадрине етип, урьмет этмек кереклер.
Бу мерасимимизни кечирмек ичюн бизим талебелер бир сыра ишлер алып бардылар. Сыныф саатында биз отьмек акъкъында субетлештик, масал ве шиирлер окъудыкъ. Сонъра исе эр талебе озюне вазифе сайлап алды. Шимди бизлер бу япылгъан ишлерни нумайиш этеджекмиз ве екюн чекеджекмиз.
-Алып барылгъан субетимиз мевзусында «мий уджюмини» кечирейик.
- Язлыкъ ве къышлыкъ богъдайнынъ фаркъы неде? (Язлыкъ богъдайны баарьде экелер, къышлыкъ богъдайны – кузьде, ерде къышламасы ичюн)
- Джыйылгъан захирени къаерге алып кетелер? (Захирени анбарларына, элеваторгъа)
- Богъдайны унгъа къайда чевирелер? (Дегирменде)
- Отьмекни насыл хамырнен пиширелер? (Маялы)
- Отьмек насыл ёл кече, бизим софраларгъа кельгендже? (Тарла-элеватор-дегирмен-отьмек заводы-тюкян)
- Эр миллетнинъ озь миллий отьмеги пишириле. Айтынъыз, озьбеклернинъ отьмеги…(пите), азербайджанларнынъ…(чурек), эрменилерде…(чурек), русларнынъ…(каравай).
2. Бизим талебелер ашханеге барып, куньде не къадар емек ве отьмек ашалмайып, чёпликке чевирильгенини корьдилер. Нетиджеси пек аджыныкълы. Дикъкъат этинъиз булар эписи энди чёплюк. Биз эсапладыкъ.
Бизим мектебимизнинъ эр бир талебеси куньде 50 грамм отьмек битирмесе, бир куньде 17,5 кг ташлантыгъа чевириле. (слайд) Бу отьмекнен куньде ашатмакъ мумкюн.
3.-Мына бойле отьмекни менимсимеген, тербиесиз Эсма къыз акъкъында саналаштырувны нумайыш этинъиз. (слайд)
Эр кунь Эсманы анасы пек ялвара:
«Аша, къызым, шорбачыкънен бир тилим отьмек».
Эсма арсызлай, агълай:
«Ёкъ, истемейим мен отьмек, ашамайым мен отьмек».
Къартанасы тиз чёке:
«Торунчыгъым, гузелим, отьмекте буюк бир кучь!
Аша, ось, акъыллы ол.
Ма, аша бир татлы локъум я да бир чырламачыкъ».
Эсма отьмекни юфакъ-тюфек этсе, софра тюбюне тёке.
Отьмек чокъ сабыр этти,
Бир кунь исе маса устюнден тыгъырып тюшти,
Къапы янына кельди:
«Ач къапыны, мен кетем,
Джаным янды евезеден».
«Пек яхшы, бар кет тез-тез,
Сенсиз энди яшайыш кейфиетли олур, инан».
Отьмек кетти. Эсма раат, шенъ.
Отьмексиз ашай шорба, кебаб иле салата.
Отьмек ерине онъа эр кунь берелер къанфет.
Эки кунь Эсма истегенини ашай, учюнджи куню пысай.
Дёртюнджи куню агъламсырай,
Бешинджи куню башын эгип ялвара:
«Бита, бер манъа бир татлы локъум я да чырлама.
Даа да олмаса бир тилимчик отьмек берсе».
«Вай, Эсма, санъа не олды?
Ёкъса унуттынъмы, отьмекке терсейгенинъ,
Джаныны агъырткъанынъ?
Ёкъ, къызым, о кельмейджек.
Ма, аша шоколад».
Эсма агълай:
«Не япайым мен энди?
Отьмексиз мен эп азам, отьмексиз яшап оламам.
Барып оны тапайым,
Тапып афу сорайым».
Эсма отьмекни тапа ве тиз чёкип ялвара:
«Отьмек, джаным, ачувланма,
Къайт эвге, пек ялварам.
Сенсиз яшап оламам».
Отьмек бойле джевап бере:
«Мен къайтырдым, багъышлардымАмма богъдай урлугъы …
Ондан сора, не айтыр».
Эсма тарлагъа чапты, богъдайгъа о ялварды:
«Мени акъмакъны багъышланъ, манъа сиз ачувланман».
«Биз багъышларыкъ, лафы ёкъ,
Амма , ана-тарла не айтыр?»
Эсма тарлагъа айланды, башын эгип, козь-яш тёктю.
«Мен де сени багъышларым,
Амма эгинджи, фурунджылар…»
Эгинджи-фурунджылар:
«Биз йыл бою чалышамыз, бель букемиз,
Аякъ, къолны аджымаймыз.
Богъдайны биз ун япамыз.
Эр кунь софра софра устюнде йымшакъ отьмек ве къатлама,
Чиберек ве чырлама битмесин,
Инсан ашап къувансын.
Сен унутма булар тарлада осьмей.
Буларгъа инсан эмек эте, тер тёке».
«Кель, Эсма, янымызгъа.
Бу дерсни сен унутма».
«Унутмам эльбет энди. Аталар сёзю акълы«Отьмек – эр шейнинъ башы».
4. -Къадимий заманлардан берли миллетимизде тербие деген шейге буюк дикъкъат айырыла эди. Тербие башта къорантадан башлана. «Терек яш экенде эгиле» деп нафиле айтмагъанлар. Демек, тербие балагъа яшлыкътан ашлана. Келинъиз дикъкъат этийик къартбаба торунуна насыл тербие бере.
(Окъув китабындан (4 сыныф, саифе 77-78) «Отьмекке урьмет» масалындан парчаны саналаштырув)
- Балалар, айтынъыз, къартбаба насыл масал айтып берди экен? (отьмекке урьмет)
- Эбет, бу масалны биз сыныф саатында окъугъан эдик, келинъиз мусафирлерге къыскъадан тарифлейик.
- Корьдинъизми, насыл олып чыкъты. Бундан биз насыл хуляса чыкъаргъан эдик, балалар? Хатырлайыкъ.
- Демек, тек эмексевер, мераметли инсан отьмекнинъ къыйметиникотерип, къадрине етер.
5. -Отьмек ве башкъа лезетли махсуллар бизим софрамызгъа кельгендже, инсанлар насыл эмек эткенлерини бизим талебелер отьмек фурунларына барып козь эттилер. Келинъиз оларны динълейик.(талебелернинъ проектлернинъ такъдим этилюви)
- Дикъкъат иле динъленъиз, энди беллесем тапмаджанынъ джевабыны тапарсынъыз.
Алев-алев алямет, ичи толу къыямет.
Акъ салдым, къырмызы олдым.
Пек лезетли бу нимет. (Соба, отьмек)
6. -Балалар, корьдинъизми не къадар инсан эмек япа, бойле махсулларнен бизлерни сыйламакъ ичюн. Келинъиз, буны эр вакъыт акъылымызда тутайыкъ ве шимди Арсен окъуйджакъ шиирде ич бир вакъыт озюмизни танымайыкъ.
- Акъикъатнен, отьмекнинъ эмиети пек буюктир, буны бильмеген ве анъламагъан инсан озю де урьметсиз инсандыр.(Урьметке наиль олмагъан инсандыр)
7. -Энди исе бир-эки меракълы фактлар ве бизим миллетимизнинъ отьмекнен багълы адетлеримиз. (слайд)
- Урьметли мусафирлер, бельки сизлер даа бир меракълы адетлеримизни биледирсинъиз. Буюрунъыз.
8. -Энди исе бир-эки оюн шекилинде отьмек акъкъында бильгилеримизни текрарлайыкъ.
«Сёзлер» оюны (слайд)
-Дирекчилер ичинде керекли сёзлерни тапынъыз.
-Бу диречикте отьмек пиширген инсаннынъ зенааты. (фурунджы)
- Тёгерек, татлы, ичи тешик. (къалач)
- Къатмерли, тавукъ этли, пек лезетли. (кобете)
- богъдайны унгъа чевире, пек чокъ эмек эте. (дегирмен)
- Мында исе энъ эсасы. Инсанларнынъ отьмекке олгъан мунасебети. (урьмет)
9. -Бир тапмаджа айтайым, сиз онынъ джевабыны тапынъыз:
«Аста хасыр, устю хасыр,
Ичи толу, ягъ къокъур»
-Келинъиз башкъа усулнен джевабыны тапайыкъ. Бу сёзлер ичинден тек ундан япылгъан емеклерни сечип тахта устюне тизейик.
- Машалла. Энди сонъки сёз къалды. Айтынъыз, буларнынъ эписине бир сёзнен не демек мумкюн? (емек)
- Бакъынъыз, насыл емекнинъ ады олып чыкъты? (кобете)
- Кобете севесинъизми, оны пиширмек насыл махсуллар керек ола?
10. -Энди исе мерасимимиз сонъуна етмекте. Келинъиз отьмекнен багълы мунасебет къаиделерни ве аталар сёзлерни окъуйыкъ. Ве омюрлик акъылымызда тутайыкъ. (слайд)
11. -Урьметли балалар, отьмекнинъ къадрине етинъиз! Бизим аманлыгъымыз, сагълыгъымыз ве кучюмиз отьмектедир! Ве манъа бу шаирнинъ сёзлери бизге эр вакъыт ёлдаш олсун. Келинъиз бу сёзлерни эзберлейик.
«АЯТ НЕ! СЕВГИ НЕ! ДЕВЛЕТ НЕ – ОТЬМЕКСИЗ!»