Канчап тур? деп айтырыгга харыылаттынар состер деп кичээлдин конспектизи

Темазы: Канчап тур? деп айтырыгга харыылаттынар состер.
Кичээлдин хевири: Билиглер быжыглаарынын кичээли.
Кичээлдин сорулгазы: 1. Кылыг созунге хамаарыштыр оореникчилернин билиин быжыглаар, туннээр.
2. Аас болгаш бижимел чугаазынга уругларнын кылыг состерин ажыглап билирин чедип алыр. Уругларнын аас болгаш бижимел чугаазын кылыг состери-биле байыдар.
3. Шагаа байырлалынын оюннарын дамчыштыр хундулээчел, найыралдыг болурунга кижизидер.
Кичээлдин чорудууI. Организастыг кезээ1. Башкынын киирилде кезээ- Шагаа – деп чул?
Шагаа дээрге тыва чоннунЧаагай сузук чанчылы-дыр.
Айнын чаазын, хуннун эртезинАлгап йорээн байыры-дыр.
Чылдын соолгу эргилдези-
Чыккылама кышты солуурЧаагай часты уткуп алыр,
Шагаа айы – чаа чыл-дыр.
- Богун бис анаа эвес кичэлди эртирер бис, урглар. Экранче коруп корунерем. Чулер-дир бо ?Кажык Чинчи Тевек- Шын-дыр. Бо чувелерни каяа чуу деп байырлалга ажыглаар бис? (бо чуулдерни шагаа байырлалынга ажыглаар бис.)
- Эр-хейлер. Шагаа байырлалында оларнын дузазы-биле оюннарны ойнаар бис. Ам кичээливисти уламчылаалынар, уруглар каткы-хоглуг, сергек чараш оюннарны ойнап чараш ажылдаалынарны кузедим.
2. Онаалга хыналдазы.
- Онаалгавыс хынаалынар: тыва дыл ному, мергежилге арын
- Эрткен кичээлде чуу деп айтырыглар-биле таныжып алдывыс? (Эрткен кичээлде канчанган? Канчап тур? Канчаар? деп айтырглар-биле танышкан бис.)- Эр-хейлер. Оларнын дузазы-биле чувелернин чузун илередирил? (Бо айтырыгларнын дузазы-биле чувелернин кылдыныын илередирин билип алыр бис.)
- Чувелерни н кылдыныын илередир состерни чуу деп адаар бис, урглар? ( Чувелернин кылдыныын илередир состерни кылыг созу дээр.)
- Кылыг созунун адаан кандыг шыйыг-биле шыяар бис? ( Кылыг созунун адаан ийи дорт шыйыг-биле шыяар.)
- Шын-дыр, эр-хейлер!
II. Билиглерни тодаргайлаары.
- Ам бо экранче кичээнгейлиг корунерем. Чувелернин кылдыныын илередип турар состерни тып корээлинер, уруглар? (Оол тевектеп тур. Уруглар кажыктап олур. Аът шарбалап тур. Чинчи чажыржып ойнап тур.)III. Чаа билиглерни ажыдары1. Теманы тодарадыры- Бо хун чуу деп теманы катаптаарывысты кым билип кагды? (Бо хун кичээлде кылыг созун катаптаар бис.)
2. Сорулганы салыры.
- Кандыг сорулга салыр бис, урглар? (Канчап тур? Деп айтырыгга шын харыылап, шын бижип ооренир.)3. Башкынын сорулгазы.
- А мээн сорулгам: силер-биле шагаа байырлалынын оюннарын ойнавышаан, кылыг состерин тып, шинчилел ажылын чорудуксап тур мен.
- Шагаа байырлалында кандыг идик-хептиг болур бис? (Шагаа байырлалында тыва идик-хептиг болур.)
- Белен силер бе? Бо идик-хепти кымга кедирип алыр ?IV. Бирги быжыглаашкын.
-Тывызыкты номчааш, харыызын тыпкаш, кымга тыва хепти кедирерин билип аар бис.
Эртен дорт буттаарДуъште ийи буттарКежээ уш буттаар.
( Чажында унгээри, озуп келгеш кылаштаары, кырый бергеш даянгыыштаары.)
Опея Кылаштай бергени даянгыыштыг кырган кижи- Кымга тыва идик хевивисти кедиреривиске эптиг-дир, уруглар? (тыва идик-хепти кырган ававыска кедирип алырывыска эптиг.)
- Шын-дыр. Кедириптээлинер ,уруглар.
- Кылыг состерин ушта бижээш, айтырыын кырынга демдеглээш, адаан шыйыптаалынарам.
Буттаар, унгээр, кылаштаар, даянгыыштаар.
V. Сула шимчээшкинVI. Быжыглаашкын.
1. Оюн «Хуреш». Айтырыгларга харыылар. (Оолдар самбыра мургунга унуп келирге карточкалар улеп бээр, карточкада айтырыгларга баштай шын харыылапкан оореникчи удурланыкчы могезин октаан болур. Ынчалдыр шупту айтырыгларга торулбайн харыылап артып калагн оореникчи шуулген моге болур.)Айтырыглар:
1. Кылыг созу деп чул?
2. Кылыг созу чувелернин чузун илередирил?
3. Кылыг созунун айтырыглары чул?
4. Кылыг созунун адаан каш шыйыг-биле шыяарыл?
5.Канчап тур? Деп айтырыгга харыылаттынар состерден чогаадып аданар?
2. Оюн «Аът чарыштырары» Канчап тур? Деп айтырыг дузазы-биле сос каттыжыышкыны чогаадыр. (Оореникчи бурузунге канчап тур? Деп айтырыгга харыылаттынар состер улеп бээр. Мурнай чогааткан оореникчинин аъды эрткен болур.)Ажыглаар состер: оъттап чор, номчуп олур, саттынып тур, эмнеп тур, башкылап тур, мунуп чор.
3. Оюн «Чинчи чажырары» . Тывызыктар тыптырары.( Башкы холунда чажырып алган чинчизин оореникчилерге тыптырар. Тыпкан оореникчи карточкада тывызыкты номчааш, харыызын тыпкаш, тывызыкта кылыг созун тывар.)1.Кежээ келир,эртен чанар. (огнун орегези)
2.Аргада Ак баштыг ашак олур. (Бажында харлыг пош.)
3.үениӊ дөрт эргилдези
4.
5.
6.
4. Кижизидиглиг туннел.
Шагаа- кышты удеп, частын келирин оштаан байырлал. Шагаада амылыг амытан бурузунун назынынга бир хар немежир. Ынчангаш «Шаг чаагай, Шагаа чаагай!» деп йорээп, чаа сагган аа сут дег арыг-чаагай кузээшкиннерни кылып турарывыс бо-дур. Шагаа уезинде ангы-ангы тыва оюннарны хондур аалдажып тургаш, ойнап чораанар. Тыва оюннарны шагдан тура ойнап утпайн салгалдан салгалче дамчып келген. Силер база онну утпайн ургулчу сактып ойнап чорунар, уруглар.
VII. Рефлексия.
«Аалга кирген кижи аяк эрии ызырар, арга кирген кижи саат дайнаар» деп тыва улустун улгер домаа бар болгай. Оон утказын канчаар билип турар силер, тайылбырлап корунерем? (Бо улегер домактын кол утказы бурун шагдан тура огбелеривистин сагып келгени кирген ог бурузу ыяап-ла келген чонун хундулеп аяк-шайын кудары. )- Бодунарга унелелден берип корунерем. Тыва оюннарывыс уезинде эки ажылдаан мен деп бодунун ажылын унелээрболза – кызыл карточканы дорт булунчукту , бичии четтикпейн, озалдап олурган ийикпе чазып олурган болза – кок тогерикти, сонуургаваан болза - уш –булунчукту коргузуп, бодунун ажылын унелээр.
VIII. Кичээлдин туннели.
- Бо кичээл силерге солун болду бе, уруглар?
- Бо оюннарны ойнааш чуну билип алдынар?
- Чуу деп теманы катаптадывыс?
Онаалга- Бис шагаа оюннарын ойнап тургаш, чуну ырлашпайн бардывыс? ( Кожаннарны ырлашпайн барган .)
- Шын-дыр, ийе. Бажынга онаалгага кылыг состери кирген кожаннардан тып эккээр силер.
Кел чыдар шагаа-биле, уруглар болгаш аалчылар! (Шагаа –биле деп урглар харыылаар.)
Аккыр холбен кадактарны солужуп,
Аъш-чемнин дээжизин денге чооглап,
Арыг-чаагай сеткиливис ханызындан
Амырлажып, хундулежип чолугаалы!
Аарыг –хамчык, кара чуулдер догерезиАалывыс коданнарын тегербезин!
Олча-омак, маннай-кежик бисти кагбайн,
Ойбайн чорзун! Сылдызывыс бедик болзун!
Авыралдыг хоювус чылы моорлап келди.
Ачы-буян аас-кежик хайырлазын.
Кан дег быжыг кадыкшылды, чогумчаныХарам чокка элбээ-биле чаяап турзун!
Чаштар болгаш чалыы, кырган кузелдериСагыш ышкаш чайыналдыр чогуп бутсун!
Шагнын чаагай чырыткылыг эки хуну –
Шагаа-биле! Амыргын-на! Амыр-амыр!