Литературно-музыкальная композиция к 550-летию Казахского ханства «В потоке истории: образование Казахского ханства»

Литературно-музыкальная композиция к 550-летию Казахского ханства
«В потоке истории: образование Казахского ханства»
Цель мероприятия: целью активизировать познавательный интерес у ребят к истории своего государства, развивать общий кругозор, воспитывать в школьниках толерантность и интерес к изучению культурно-исторических ценностей, развитие творческой активности
Задачи:
1. Углубление знаний и расширение кругозора, активизация познавательной деятельности, формирование интереса к истории и культуре Казахстана.
2. Развивать творческие и коммуникативные способности, чувство коллективизма.
3. Воспитание ответственности и толерантности.
Оформление: фрагмент карты мира, с выделенной на нем картой Казахстана (картой Казахского ханства); символы государственной власти (герб, флаг).
Музыкальное оформление: фонограммы кюев Курмангазы «Сары арка», «Адай»; «Жорык кюй»; казахских народных песен «Елимай».
Кюй (Сары арка)
Ведущий 1: Армысыздар ағайын! Қазақ хандығының құрылуына 550 жылдығы баршаңызға құтты болсын! Ежелгі замандардан бабалардың  арманы, аналардың тілегі болған бақыт-орталықтанған бір қалыпты хандық он бесінші ғасырдың орта тұсында біздің бабаларымыздың маңдайына дарып, алақандарына қонды. Азаттық деген осынау қасиетті  ұғымды жақындату үшін талай ерлердің жаны қиылды!  Қазақ хандығының, құрылуына, өсіп-өніп, шыңға жетіп өркендеуі – Жәнібек пен Керей сұлтандардың және олардың ұрпақтарымен тура байланысты, халайық, сондықтан бірінші ұлттық Қазақ мемлекетілігінің пайда болуымен байланысты теартленген іс шарамызды ашық деп жариялаймыз! 
Гимн Республики Казахстан  
Чтец:____________________________
Арыстандай айбаттым,Жолбарыстай қайраттым,Аспандаған байрақтым,Қанша жұлдыз жайнаттың,Қанша бұлбұл сайраттың,Қазақстан, ардақтым!Тұлпарыңның шабысын,Домбыраңның қағысын,Күңіренткен тау ішін,Дарияңның ағысын«Сүйем!» десем - бәрі шын,Қазақстан - намысым!
Музыка (ударные инструменты)
Ведущий 2: Добрый день, дорогие друзья, уважаемые учителя и гости праздника! Мы рады приветствовать Вас в этот торжественный час в нашем зале. В 2015 году наша Республика отмечает знаменательный праздник – 550-летие Казахского ханства! В 1465-1466 годах в степных просторах центральной Азии появилось новое государство - Казахское ханство. Новое государство было изначально образовано в междуречье рек Чу и Таласа в местности под названием Козыбасы. А в дальнейшем под стяг потомков Жанибека и Керея вошла вся территория нынешнего Казахстана, раскинувшегося на широких просторах Евразийских степей.
Чтец:_____________________________
Там лазурное небо и снежные горы, Бескрайних полей золотые просторы. Закаты как в сказке и звездные ночи, Рассветы ясны как красавицы очи. Там вольные ветры и быстрые реки, Яркое солнце, широкие степи. Манящие тайной святые озера И лоз виноградных витые узоры. Там свято хранятся традиции предков И люди плохие встречаются редко. Там радость так радость! Беда не беда. Гостям в каждом доме рады всегда. 
Ведущий 2: Сложным и тернистым был путь казахского народа к становлению своей государственности. Но во все времена такие понятия как лидерство, справедливость, единство народа – понимали все. И мы сегодня вместе с вами попробуем окунутся в историю становления Казахского ханства.
Музыка (Горловое пение)
Ведущий 2: VI век до нашей эры. На сакские племена устремил свой кровавый взор персидские цари Кир, Дарий.
Ведущий №1: VI ғасырда сақтардың әйел патшасы Томирис айтқан болатын. Ол сақтың жерін жаулап алмақ болған парсының  ұлы патшасы Кирге «сен біздің жерге соғыспен келдің, қантөгіс бастамай тұрып еліңе қайт, әйтпесе, ажалыңды осы жерден табасың ...» деиді. Демек, сақтар үшін ең қасиетты, ең қымбат нәрсе туған жер екен. Осы соғыста Томирис бастаған тайпалар парсылардың жер қайысқан қолын жеңіп, «патшалардың патшасы» Кирді өлтіргенін «тарих атасы» Геродот жазды.
Ведущий № 1: Дарий I келесі жылы массагеттерге қайта жорық бастайды. Ширақ атты сақ жылқышысы өз мұрны мен құлағын пышақпен кесіп, денесінің әр жерін тілгілеп жаралайды да, қашып жүрген адамның кейпін жасап, парсылар қосынына барады. (Сахнаға көрініске сай кйінген кейіпкер шығады).
- Олар мені сатқын деп есептейді. Сол үшін мені осылай жазалады, оларды қалдыру үшін сендерді тура жолмен апарамын дейді. Парсылар оған қатты иланады. Парсының шапқыншы әскерлері щөлден қырылады. Ақырында Дарий қатты ашуға булыққан қолбасшысының бірі Шираққа келіп:
- Сен ұлы патшаны не үшін алдадың?
- Шырақ оларға Бұл менің жеңісім! Елімді аяғына таптамақ болған жауымжды сусыз шөлге әкеп тықтым, жалғыз өзім халқымды құтқардым, парсылардың көзін жойдым «Мен сендерді алдар адастырып қырғынға үшыраттым, елімді аман алып қалдым, мен дегеніме жеттім!»
Музыка-инструмент (Сырнай)
Ведущий 2: XIII век. Что мы видим?...Кровавым смерчем пронеслись полчища Чингисхана по казахской степи. Слышите бой барабанов, топот коней, треск ломающихся копий?...Это правитель Отрара – Каир хан вместе с 50-тысячным воиском вышел на битву против воиск Чингисхана. Там где еще недавно стоял Отрар, в сполохах зарниц, клубясь, поднимались столюы огня и дыма...Чингисхан не сводил горящего взора с лица плененного Каирхана.
Пока звучат слова ведущего, занавес открывается на сцене включается свет: на троне сидит Чингисхан, перед ним стоит Каирхан, с двух сторон его держат войны хана.
Чингисхан: странно ты убил моих войнов, украл мое время у стен Отрара, которые все равно рухнули, но в моем сердце нет ненависти к тебе. Почему?
Каирхан: Есть достойная жизнь и позорная смерть. Я выбрал свою судьбу!
Оттолкнув войнов Чингисхана, Каирхан повернувшись в залу продолжает:
Каирхан: мои доблестные войны! Идет жестокое сражение, Отцы наши теряют сыновей. Ряды наши рядеют с каждым днем. Но мы деремся не из-за корысти, как делают войны Чингисхана. У нас под ногами родная земля! Кипчакские войны вы прославили себя многими победами! Благословенный Отрар, широкая степь за воротами! Слушайте нашу клятву: не уроним войнской чести, не осрамимся перед священными нашими предками!
Звучит музыка, на сцене выключается свет, освещены ведущие, пока звучат слова 2-ведущего актеры остаются на местах.
2 ведущий: ...и шегнул он к месту казни. Палач зачерпнул ковшом расплавленное серебро. Отрар ослепительно вспыхнул в глазах Каирхана и навсегда погрузился во мрак.
1 ведущий:
Столицы и страны истлели в пыли
Вот семь с половиной столетия прошли
Сквозь годы и бездну событий и стран
Я след твой ищу на земле Каирхан!
Мой предок могучий я слышал твой зов
Дошедший ко мне через толщу веков!
Пусть город, что в Азии был знаменит
Сегодня веками забвенья укрыт
Пустьь город не виден, трава и ковыль
Но слава его не легенда, а быль
Бессметрны вовеки под толщей песков
Могучие корни моих городов!
Музыка (
Ведущий 2: В кочевом обществе, одной из форм народного сопротивления, против неугодного им существующего порядка, была откочевка родов, племен, части народа с насиженных мест, т.е. уход из-под власти своего неправедного правителя. Два султана потомки Урус-хана, Жаныбек и Керей, ушли с подвластными им родами.
Кюй (Адай – трек 7)
Ведущий 1: XV ғасырдың ортасында Қазақ хандығы құрылуына мүмкіндік туа бастайды. Қазақ хандығының құрылуына Әбілқайыр хандығы мен Моғолстан мемлекеттердің ішкі саяси жағдай әсер етті. Әсіресе 1457 жылы Көшпелі өзбек хандығының билеушісі Әбілқайыр хан өйраттардың Үз Темір әскери қолбасшысынаң женіліс табады. Осындай жағдаймен пайдаланып Сырдарьяның төменгі ағысында көшіп қонып жүрген Жәнібек пен Керей сұлтандары өздеріне қарасты руларды жинап сөз сөйледі:
(Сахнаға көрініске сай кйінген кейіпкерлер шығады).
- Уа халқым! Әбілхайыр хан Жошы әулетінен шыққан султандарға күн көрсетпейді. Көп жылдар бойы соғысып, өзіне қарасты ру мен тайпаларға қысым жасап, алым салықтарды көтеріп бағынышты қарапайым шаруаларға, оған қоса ақ сүйектерге де қысым көрсетеді.
- Сонымен бірге көп жылдар бойы жоңғарлармен соғыс жүргізүде өтті. Біз Әбілқайыр ханның саясатымен келіспейміз және бізге туыстас Моғолстан мемлекетінің жеріне бас қаратамыз! Бізді қолдайтын біреу бар ма?
Халық алдына ақсақал шығып:
- Әрмысындар ағайындар! Көп жылдар бойы біздің атақты сұлтандарымыз Орда Едженнің ұрпақтары Жәнібек пен Керей ақылдығымен, қайсарлығымен, әділдігімен халық алдында сөзсіз белгілі, оларды қолдайық халқым!
- Дұрыс шешім!
-Иә қолдаймыз!
- Иә солай!
Кюй (Адай – трек 2)
Ведущий 1: 1456 жылы Керей мен Жәнібек ханның Әбілқайыр хан үстемдігіне қарсы күрескен қазақ тайпаларын бастап Шығыс Дешті – қыпшақтан батыс Жетісу жеріне қоңыс аударуы қазақ хандығының құрылуына мұрындық болған маңызды тарихи оқиға болған еді. Осы оқиғалар жөнінде Мұхаммед Хайдар Дулати өзінің “Тарихи -Рашиди” атты шығармасында былай деп жазады: «Ол кезде Дешті-қыпшақ Әбілхайыр хан биледі және Жошы әулетінен шыққан султандарға күн көрсетпеді. Нәтижесінде Керей мен Жәнібек Моғолстанға көшіп барады. Есенбұға хан оларды құшақ жая қарсы алып, Манғолстаның батыс жағындағы Шу мен Қозыбас аймақтарың берді. Олар барып орналасқан соң, Әбілхайыр (1468 ж.) дүние салды да, Өзбек ұлысының щаңырағы шайқалды. Ірі –ірі шиеленістер басталды. Оның үлкен бөлігі Керей мен Жәнібекке көшіп кетті. Сүйтіп олардың маңына жиналғандардың саны 200 мыңға жетті. Оларды өзбектер- «қазақтар» деп атады. Қазақ султандары 870 жылдары (1465-1466 жж.) билей бастады» . Сөйтіп, 1465-1466 жылдыры Шу мен Талас өзендерінің алқабында Қазақ мемлекетінің негізін салған дербес қазақ хандығы құрылды. Осы территорияға деректемелерде тұңғыш рет «Қазақстан» деген атау қолдынала бастады..
Ведущий 2: Вклад Жанибека и Керея в историю казахов и Казахстана очень велик. Они явились выразителями долгого процесса становления казахского этноса и идеи казахской государственности. Неизвестно, что было бы с нашей страной, если бы на политическом небосклоне не появились бы потомки правителей Ак-Орды. Если вначале термин "казак" имел чисто социальное значение и обозначал группу кочевников занимавшихся военным ремеслом, либо отделившихся от основной части государства и не признающих центральной власти, то с момента откочёвки Жанибека и Керея в Могулистан значение этого слова начинает изменяться. Из социального термина оно превращается в политический, а позже в этнический. Наша страна уже не первый год является суверенным государством, и мы должны знать и помнить имена и подвиги своих героев, тем более таких, как Жанибек и Керей.
Ведущий 1: Қазақ хандығының құрылуы қазақ халқының тарихындағы төтенше маңызды оқиға болды. Ол улан – байтақ өңірді мекендеген қазақ тайпаларының басын қосып шоғырландыруда, қазақтың этникалық территориясын біріктуде, қазақтың байырғы заманнан басталған өз алдына жеке ел болып қалыптасуын біржолата аяқтауда аса маңызды және түбегейлі шешуші роль атқарды.
Ведущий 2: На этом наша инсценированная литературно-музыкальная композиция подошла к концу. До скорых встречь!
Ведущий 1:
Қазақстан - намысым!Әрбір тасы - киелім,Әр уығы - жүйелім,Ән кернеген жүрегін,Күй кернеген тиегін,Сары алтыннан сүйегің,Қазақстан - жыр елім!Шаңырағың - шырағымТопырағың - тұмарым,Ғаламда жоқ сыңарың,Ғажайыбым, жұмағым,Басы таза бұлағым,Басылмайтын құмарым,Қазақстан - қыраным!Айың тусын оңыңнан,Күнің тусын солыңнан,Жұлдыз жансын жолыңнан,Басыңа бақ орнасын,Қыдыр болсын жолдасың,Құдай сені қолдасын,Қазақстан - көз жасым!..
Бүгінгі кешіміз аяқталды, сау болыныздар құрметті көрермендер!
Каламов Ж.А. учитель истории и географии Абайской СОШ Иртышского района